Được hình thành từ cách đây hơn 200 triệu năm, Hồ Ba Bể là hồ tự nhiên lớn nhất miền Bắc Việt Nam, nằm trên vùng núi đá vôi với độ cao 178m.
Tục truyền rằng: Xưa kia, nơi đây là một thung lũng rộng, có làng Năm Mẫu. Mỗi năm dân làng đều tổ chức lễ cúng Phật tại đây. Bỗng một năm, vào ngày lễ Phật, có một bà lão nghèo khổ quần áo rách rưới, bị bệnh hủi đến làng dự lễ nhưng đi tới đâu cũng bị mọi người xua đuổi, xa lánh.
Chỉ có mẹ con người đàn bà goá là ân cần tiếp đón bà lão, cho ăn uống đầy đủ và bằng lòng cho ngủ trong vựa thóc của nhà. Hôm sau, nước ở đâu bỗng dâng cao, cuồn cuộn chảy vào làng, tràn ngập khắp nơi. Nhưng nước dâng đến đâu thì nền nhà của mẹ con người đàn bà goá cũng dâng lên đến đó. Thung lũng bị nước ngập kia hóa thành ba chiếc hồ rộng lớn như biển nhưng lại thông với nhau. Và cái tên Hồ Ba Bể cũng ra đời từ đó.
Đến với Hồ Ba Bể, du khách sẽ có dịp tìm hiểu, khám phá 21 điểm du lịch kỳ thú như hang Dơi, động Puông, động Thẳm Kít, Ao tiên hay Gò Bà Góa ... Phương thức tham quan bằng xuồng sẽ là cơ hội để du khách thỏa sức ngắm cảnh sông nước, ngắm nhìn những hòn đảo xinh xắn nổi lên giữa hồ, hay những hàng cây xanh thẳm hai bên bờ. Đặc biệt hơn, đây sẽ là dịp để bạn có thể chứng kiến và khám phá những nét văn hóa độc đáo của các dân tộc sinh sống rải rác ven hồ Ba Bể trong trang phục áo chàm duyên dáng, thiếu nữ Tày khoan thai từng nhịp điều khiển mái chèo, đưa chiếc thuyền độc mộc bé tẻo teo lướt nhẹ trên mặt hồ phẳng lặng.
Tương truyền những chiếc thuyền độc mộc đó chính là vỏ trấu tách đôi mà hai mẹ con người đàn bà goá đã thả xuống dòng nuớc lũ để cứu dân làng. Không những thế, du khách còn có dịp thưởng thức những làn điệu then tính mượt mà, sâu lắng do chính những người dân nơi đây thể hiện.
Khi ẩn, khi hiện, lúc rõ nét, lúc lại hư vô, Hồ Ba Bể như một bức tranh sơn thủy hữu tình với mây trời lãng đãng xanh trôi, với mênh mang nước biếc nghiêng in bóng núi, với những con người hiền lành chất phác đã, đang và sẽ luôn mở lòng đón du khách về thăm.