Nhìn lại ASEAN trong gần nửa thế kỷ qua với xuất phát điểm rất thấp về trình độ phát triển và đặt trong bối cảnh một khu vực đã từng có chiến tranh và xung đột, thì có thể thấy rằng thành công mà ASEAN đạt được trong xây dựng và phát triển hết sức quan trọng. Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận rằng, con đường đi tới thành công không hề bằng phẳng, cản bước thành công là rất nhiều thách thức.
Thành công trên chặng đường phát triển của ASEAN
Nói tới ASEAN, người ta nghĩ ngay đến một cộng đồng đoàn kết - nơi mà các quyết sách được đưa ra đều dựa trên sự đồng thuận của cả 10 nước thành viên. Và có thể khẳng định đoàn kết là thành tựu và giá trị to lớn nhất mà ASEAN đã đạt được trong 47 năm qua.
Ông Lê Lương Minh, Tổng thư ký ASEAN nói: “Phương cách ASEAN là nguyên tắc đồng thuận, theo đó các nước ASEAN trong việc phấn đấu vì mục tiêu chung cũng như tìm giải pháp cho vấn đề tình hình đe dọa dẫn đến xung đột, hòa bình ổn định khu vực, các nước ASEAN đề cao đối thoại, tham vấn và đây chính là yếu tố bảo đảm thành công của ASEAN”.
Bên cạnh đó, ASEAN đã chứng tỏ là một khu vực kinh tế phát triển năng động, có tốc độ tăng trưởng bình quân những năm gần đây luôn đạt trên 5%, cao hơn tốc độ tăng trưởng bình quân của thế giới.
Người ta cũng thấy một ASEAN đang ngày càng kết nối thông qua Hiệp định thương mại tự do, qua hàng loạt các tuyến đường, hành lang kinh tế đang được triển khai. Sự kết nối sâu rộng trong ASEAN không chỉ góp phần thúc đẩy kinh tế thương mại, mà cả du lịch và giao lưu văn hóa giữa người dân.
Trên lĩnh vực đối ngoại, ASEAN đang giữ vai trò trung tâm trong nhiều cơ chế hợp tác đối thoại đa phương như Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN mở rộng, Diễn đàn khu vực ARF, Hội nghị thượng đỉnh Đông Á EAS... ASEAN đã thực sự trở thành đối tác tin cậy của các nước trên thế giới.
Ông K.Shanmugam, Bộ trưởng Ngoại giao Singapore cho hay: “Từ nhiều năm nay, ASEAN vẫn duy trì được sự thống nhất và đồng thuận. Nhiều cấu trúc và nền tảng khu vực được xây dựng đã thể hiện vai trò trung tâm của ASEAN như các diễn đàn khu vực. ASEAN có quan hệ tốt đẹp với các nước đối thoại chủ chốt như Trung Quốc, Nga, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ hay Australia và có rất nhiều tiềm năng phát triển.
Thành công luôn đi kèm với thách thức
Ngoài tác động của các nhân tố ngoại lực, những yếu tố gây bất lợi cho một khối liên kết thực sự xuất phát từ chính nội tại của khối liên kết ấy.
GS.TS Đỗ Thanh Bình, Khoa Lịch sử, Đại học Sư phạm Hà Nội nhận định: “Thứ nhất là về những ưu tiên chiến lược, rồi năng lực của từng quốc gia có sự khác nhau. Thách thức thứ hai là ASEAN còn tồn tại những mâu thuẫn trong nội bộ, đặc biệt là tranh chấp lãnh thổ biên giới. Thứ ba là thách thức an ninh khu vực, kể cả an ninh truyền thống và phi truyền thống, Thứ tư là, các nước lớn ở bên ngoài tăng cường can dự vào khu vực. Sự can dự này vừa tạo ra cơ hội cho khu vực phát triển, nhưng cũng tạo ra những thách thức đối với khu vực, đối với các nước, có cả hệ lụy về sự xây dựng lòng tin…”.
Ông Phạm Bình Minh, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam cho rằng: “ASEAN cũng như các đối tác đều khẳng định vai trò trung tâm dẫn dắt của các nước ASEAN trong các cơ cấu của khu vực cũng như trong các cấu trúc khu vực. Đó là làm sao tăng cường thúc đẩy vai trò trung tâm của ASEAN, giải quyết các vấn đề thách thức không chỉ của ASEAN mà còn thách thức trong khu vực cũng như trong quan hệ với các nước đối tác của ASEAN.
ASEAN đang ở ngưỡng cửa hình thành cộng đồng vào năm 2015. Mặc dù đã hoàn thành đến 80% khối lượng công việc, nhưng với quỹ thời gian không còn nhiều, 20% công việc còn lại cũng là một thách thức mà các nước ASEAN phải chung sức vượt qua.
Một cộng đồng ASEAN gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế, một ASEAN đoàn kết và đồng thuận chắc chắn sẽ đóng góp nhiều hơn cho hòa bình, ổn định và phát triển thịnh vượng ở khu vực và trên thế giới.