Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, hơn 86 triệu con Lạc cháu Hồng sinh sống trên dải đất Việt Nam đã lập tới 1.417 di tích thờ các vua Hùng và tổ chức lễ hội hằng năm để bày tỏ tấm lòng tri ân tiên tổ. Đây thực sự là một minh chứng khẳng định, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là một di sản văn hóa độc đáo, thiêng liêng của dân tộc Việt Nam.
Kẻ xa, người gần dù bận đến mấy cũng cố gắng thu xếp hành hương về với miền đất Tổ. Không chỉ bây giờ mà hàng nghìn đời nay, người Việt đã sống như thế.
Trong lòng mỗi người Việt Nam luôn luôn tâm niệm "Sự tử là để sự vinh, sự vong là để sự tồn" và Vua Hùng có một vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh, tình cảm của dân tộc. Những hoạt động tâm linh, tình cảm của người dân đối với Vua Hùng vừa thiêng liêng, vừa cụ thể và cũng hoàn toàn khác với những biểu tượng tín ngưỡng tôn giáo trên thế giới.
‘(Ảnh: nguyenxuanphuc.net)
Theo GS. VS. NGND Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam: “Tín ngưỡng thờ cúng Vua Hùng có thể nói là một tín ngưỡng hết sức độc đáo. Giữ vai trò trung tâm, đoàn kết tập hợp tất cả các thành phần dân tộc trong cộng đồng dân tộc Việt Nam. Tín ngưỡng thờ cúng Vua Hùng có sức sống rất bền bỉ, vượt qua cả thời Bắc thuộc, vượt qua biết bao thử thách trong lịch sử để trường tồn cùng đất nước, dân tộc”.
Theo nhiều nhà nghiên cứu, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là một sự kết nối lịch sử, vượt qua rào cản của các triều đại phong kiến, vượt lên trên sự khác biệt của các chế độ xã hội và sự khác biệt tôn giáo… để có biểu tượng cội nguồn duy nhất. Đó cũng là điều căn bản triết lý để hình thành một quốc gia thống nhất.
Trong ngày Giỗ Tổ Hùng Vương năm 1969, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã phát biểu: "Từ lòng biết ơn đến sự tôn kính các thế hệ tiền nhân và tổ tiên gia đình, dòng họ, dân tộc ta đã phát triển hình thức sinh hoạt văn hóa tinh thần thành một đạo lý và tín ngưỡng dân tộc độc đáo, là tín ngưỡng và phụng thờ một Tổ tiên chung của toàn dân tộc - các Vua Hùng. Vì lẽ đó, thờ cúng Hùng Vương đã và đang có sức lan tỏa mãnh liệt, trở thành chất keo bền chặt gắn nghĩa "đồng bào".
Trong ngày Giỗ Tổ năm Bính Tuất 1946, cụ Huỳnh Thúc Kháng, lúc ấy là Bộ trưởng Bộ Nội vụ đã thay mặt Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến Đền Hùng dâng lên Quốc Tổ tấm bản đồ đất nước và 1 thanh gươm quý, nhằm cáo với Tổ tiên đất nước đã thu về một mối và thể hiện quyết tâm bảo vệ nền độc lập, toàn vẹn lãnh thổ. Hẳn không nhiều người biết tới câu chuyện này nhưng đã thêm khẳng định, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là biểu tượng cho khát vọng trường tồn, độc lập của dân tộc.