“Trong khi công tác trong lĩnh vực ngăn ngừa việc lạm dụng các chất kích thích như thuốc phiện và ngăn chặn sự lây lan của HIV trong cộng đồng, tôi nghiệm ra rằng việc ứng dụng triết lý giảm thiểu tác hại cũng thích hợp đối với thuốc lá nhằm ngăn ngừa các căn bệnh và nguy cơ tử vong liên quan đến khói thuốc mà hầu hết đến từ thuốc lá điếu truyền thống", TS. Carrie Wade - Giám đốc Phân khoa Giảm thiểu tác hại, Khoa Chính sách, Viện Nghiên cứu R Street (Mỹ) cho biết.
Theo Viện nghiên cứu Giảm thiểu tác hại R Street (Mỹ), hệ thống các sản phẩm nicotine thay thế - thuốc lá thế hệ mới so với những người sử dụng thuốc lá điếu đốt cháy thì ảnh hưởng sức khỏe đã được cải thiện, cũng như đây là một trong những giải pháp giúp cai nghiện thuốc lá thành công dễ dàng hơn. Thế nhưng, vấn đề chúng ta đang quan tâm là liệu việc sử dụng thuốc lá thế hệ mới có phải là một trong những con đường dẫn dắt thanh thiếu niên vào con đường sử dụng hay không?
TS. Carrie Wade - Giám đốc Phân khoa Giảm thiểu Tác hại, Khoa Chính sách, Viện Nghiên cứu R Street (Mỹ)
Gặp TS. Carrie Wade - Giám đốc Phân khoa Giảm thiểu Tác hại, Khoa Chính sách, Viện Nghiên cứu R Street (Mỹ) tại Hà Nội khi bà vừa tham gia một hội nghị tham vấn chuyên gia về các vấn đề giảm thiểu tác hại của thuốc lá và các chất kích thích. Phóng viên đã có cuộc trò chuyện riêng với bà để tìm hiểu những ảnh hưởng trực tiếp và giải pháp giảm thiểu tác hại đối với người sử dụng thuốc lá.
PV: Thưa bà, Báo cáo khoa học của R Street đánh giá khả năng sử dụng các sản phẩm thay thế - thuốc lá thế hệ mới - nhằm mục đích cai thuốc lá; và đặc biệt là có phần quan trọng liên quan đến mối quan tâm hàng đầu tại Mỹ là việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới này có phải là con đường dẫn dắt giới trẻ đến với thuốc lá hay không?
TS. Carrie Wade: (Về Báo cáo Cập nhật bằng chứng của TS. Carrie Wade - công bố vào tháng 8/2019): Đây là một nghiên cứu hoàn toàn độc lập không được tài trợ hoặc có liên đới tới bất kỳ một nhà sản xuất nào, và là nghiên cứu được bình duyệt bởi cộng đồng các nhà khoa học. Nghiên cứu này đánh giá bằng chứng của các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, bao gồm thuốc là điện tử (e-cigarettes/vape), thuốc lá làm nóng (heat-not-burn) và sản phẩm thuốc lá dạng ngậm (snus). Báo cáo đặt mục tiêu đánh giá mức độ phát thải các hóa chất có hại trong khói thuốc và tác động đối với sức khỏe giữa người tiếp tục hút thuốc lá điếu và những người đã chuyển sang sử dụng các sản phẩm thay thế này.
Nghiên cứu này cũng đề xuất một số ý tưởng, đề xuất của Viện đối với các quy định quản lý mới (đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới) nhằm giải quyết vấn đề sử dụng trong giới trẻ cũng như sự vụ bùng nổ các tổn thương về sức khỏe liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử dẫn đến 42 trường hợp tử vong tại Mỹ vừa qua. Tuy nhiên các trường hợp tổn thương này đã được xác nhận bởi CDC (Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ) và FDA (cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) là không có liên quan tới chất nicotine. Đây là thông tin trọng yếu nhưng thường không được nhắc tới trong thông tin báo chí tại Mỹ cũng như trên toàn cầu.
Việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới của giới trẻ chính là mối quan tâm hàng đầu và quan trọng nhất của chính phủ Mỹ cũng như của cá nhân tôi, đó là các sản phẩm này cũng giống như sản phẩm thuốc lá truyền thống là không dành cho giới trẻ. Chúng tôi đang đề nghị một số chính sách giúp ngăn ngừa sự tiếp cận của giới trẻ tới tất cả mọi loại sản phẩm về thuốc lá trong đó gồm: nâng độ tuổi hợp pháp để sử dụng sản phẩm thuốc lá từ 18 lên 21 tuổi, đồng thời tăng cường quản lý chặt chẽ hệ thống các điểm bán hàng nhằm tránh khả năng tiếp cận của giới trẻ để bảo vệ họ. Đây là 2 trong số các phương pháp hiệu quả để ngăn ngừa sự tiếp xúc của họ.
Tuy nhiên, đây cũng là đồng thời những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đã được khoa học chứng minh là giải pháp hiệu quả đối với những người hút thuốc lá trưởng thành cho nên chúng tôi vẫn đề nghị chính phủ cho phép cung cấp các sản phẩm này đến người sử dụng vì đó chính là lợi ích của người dùng mà tiến bộ khoa học có thể đem lại.
FDA khi cho phép kinh doanh sản phẩm thì có 2 yêu cầu đặc biệt, cực kỳ nghiêm ngặt, đầu tiên là tác động đối với người dùng, sau đó là tác động đối với cộng đồng xung quanh. Hiện nay ở Mỹ chưa có sản phẩm thuốc lá điện tử nào được cấp phép chính thức trong khi đó chỉ có duy nhất một sản phẩm thuốc lá làm nóng (IQOS) đã được cấp phép lưu hành tại Mỹ. Nếu như FDA không hài lòng với các kết quả nghiên cứu thử nghiệm cho 2 mục tiêu tác động đối với người dùng và với sức khỏe cộng đồng nói chung, chắn chắn là họ sẽ không cấp phép cho sản phẩm này. Đây là thông tin trọng yếu mà chúng ta có thể lưu ý.
Hiện vẫn có nhiều tranh cãi xung quanh thuốc lá điện tử
PV: Ở Mỹ đã có một số tiểu bang cấm thuốc lá điện tử, bà nghĩ như thế nào?
TS. Carrie Wade: Có một số bang thực hiện lệnh cấm khẩn cấp như là một biện pháp tức thời khi xảy ra sự vụ bùng nổ về tổn thương sức khỏe liên quan đến thuốc lá điện tử (TLĐT). Sau đó tôi được biết các bang này có gỡ bỏ lệnh cấm, rồi đến giai đoạn này thì lại đang cố gắng đưa việc cấm trở thành luật chính thức. Tôi nghĩ đó là một ý kiến rất tệ.
Đối với trường hợp bang Massachusetts, 3 tháng trước đây họ ra quyết định tạm cấm lưu hành tất cả các sản phẩm TLĐT từ đó cho đến tháng 1/2020. Sau đó họ bỏ lệnh cấm, và mới hôm qua thì họ công bố lệnh cấm đối với các hương liệu (flavors), chỉ được phép sử dụng tại chính điểm bán. Đây là một lệnh cấm khá nghiêm ngặt nhưng vẫn không phải là áp dụng chung cho tất cả sản phẩm thuốc lá điện tử nói chung.
PV: Vậy theo bà, đâu là phương án kiểm soát toàn diện đối với thuốc lá điện tử?
TS. Carrie Wade: Quản lý hương liệu TLĐT là một vấn đề phức tạp, bởi vì cấm một loại hương liệu nào đó cũng không giúp giới trẻ ngừng sử dụng TLĐT. Tôi cho rằng là nếu cấm một loại hương liệu thì giới trẻ cũng sẽ chyển sang sử dụng một loại hương liệu khác thay thế. Ví dụ nếu cấm mùi dâu thì họ sẽ chuyển sang bạc hà, xoài, v.v. Tôi nghĩ một phương án tốt hơn có thể là tăng số tuổi hợp pháp để sử dụng bất kỳ sản phẩm thuốc lá nào. Có thể nói cách tiếp cận của các cơ quan quản lý nhà nước là cực kỳ quan trọng. Ví dụ như tại Anh, Bộ Y tế tuyên truyền các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như TLĐT, thuốc lá làm nóng… là sản phẩm giúp hỗ trợ cai nghiện thuốc lá điếu, và quản lý cách tiếp thị, bán hàng của các sản phẩm này sao cho không hấp dẫn giới trẻ. Trong khi đó Mỹ lại có cách tiếp cận hoàn toàn khác khi mọi thông tin truyền thông đều tập trung vào vấn đề giới trẻ, và rằng sản phẩm này không dành cho giới trẻ, như vậy vô hình trung càng khiến cho sản phẩm này trở nên rất hấp dẫn đối với họ hơn.
Một trong những mối quan tâm lớn nhất của tôi đối với việc cấm các loại hương liệu của TLĐT có thể khiến người dùng tự bào chế hương liệu riêng tại nhà, và như vậy sẽ dẫn tới rủi ro lớn hơn đối với các loại sản phẩm "thủ công" này. Như vậy vai trò của nhà quản lý là làm sao để mọi người hiểu rõ tác hại của việc tự bào chế hương liệu tại nhà (vì đây chính là nguyên nhân dẫn tới "đại dịch" về sức khỏe cho người dùng vừa xảy ra tại Mỹ).
PV: Tại sao là đề xuất giới hạn tuổi là 21 mà không phải là 25?
TS. Carrie Wade: Đề xuất độ tuổi hợp pháp sử dụng thuốc lá không phải là một ý tưởng mới. Ban đầu đề xuất này được đưa ra bởi những người vận động vì sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên sau đó là được đề xuất ngược trở lại bởi ngành thuốc lá vì họ cũng tự đặt cho mình trách nhiệm để cùng các chính phủ giải quyết vấn đề sử dụng ở người trẻ tuổi.
Vì vậy họ đưa ra con số tuổi tăng hơn so với trước đây. Để trả lời câu hỏi tại sao là 21 tuổi, thì tại Mỹ hiện đang quy định 18 là tuổi trưởng thành có thể sử dụng thuốc lá (hoặc cả chơi bài ở một số bang), 21 tuổi được phép sử dụng các chất có cồn, 25 tuổi có thể tự thuê xe hơi. Hiện giờ, ngành thuốc lá muốn quy định con số 21 là độ tuổi được sử dụng các chất cồn thì sẽ là độ tuổi gần gũi, phù hợp để sử dụng các sản phẩm thuốc lá. Đồng thời, ở tuổi 18 là vẫn còn rất nhiều em đang là học sinh trung học, nếu sử dụng có thể ảnh hưởng đến các học sinh nhỏ tuổi hơn. Do đó 21 tuổi (tuổi vào đại học) là độ tuổi hợp lý nhất. Đây cũng là một trong những cách giải quyết vấn đề ngăn chặn tuổi trẻ tiếp xúc với thuốc lá.
PV: Tại sao tâm lý chung người sử dụng vẫn nghĩ là thuốc lá điện tử gây hại?
TS. Carrie Wade: Câu chuyện này cũng xảy ra tại Mỹ khi 75% người được hỏi thì họ cũng nghĩ thuốc lá điện tử có tác hại ngang bằng hoặc thậm chí nhiều hơn so với thuốc lá điếu truyền thống. Đây thật sự là trách nhiệm của các cơ quan quản lý về y tế, sức khỏe. Theo luật hiện hành của Mỹ, các nhà sản xuất không được tuyên truyền khả năng giảm thiểu tác hại của sản phẩm cho dù họ có được xác nhận điều đó đi chăng nữa.
Theo ý tôi, đúng là họ không được phép và cũng không nên làm như thế, mà công tác tuyên truyền đó thuộc về trách nhiệm của các cơ quan quản lý sức khỏe cho người dân như FDA, CDC, hay những nhà nghiên cứu và làm khoa học như chúng tôi. Chính chúng tôi cần phải làm rõ thông tin này đến cho người dân, vì đến thời điểm này họ vẫn còn hiểu lầm rất nhiều vì thông tin không được truyền tải rõ ràng, minh bạch và công bằng. Cuối cùng, đây sẽ là công tác của những nhà quản lý, của các chuyên gi, đứng đầu trong việc bảo vệ sức khỏe cho người dân cần phải làm trong thời gian tới.
Thuốc là truyền thống và thuốc lá điện tử
PV: Việt Nam có luật không bán cho trẻ dưới 18 tuổi, bà có thấy khả thi. Kinh nghiệm ở nước ngoài như Mỹ được thực thi thế nào?
TS. Carrie Wade: Tại Mỹ vẫn có trường hợp tương tự. Khó để khó quản lý 100%. Nhưng việc thực thi pháp luật ở Mỹ có vẻ chặt hơn. Ví dụ một nhà bán lẻ nếu bị phát hiện bán cho người dưới 18 tuổi 3 lần sẽ bị rút giấy phép kinh doanh. Việc siết chặt nhà bán lẻ tuy là một giải pháp tốt, nhưng không có một giải pháp nào toàn diện mà tất cả mọi người đều cùng chung tay tuyên truyền để làm sao mọi người cùng thấy trách nhiệm để ngăn chặn giới trẻ sử dụng thuốc lá hoặc chất gây nghiện nói chung. Đây cũng là điều mà Việt Nam có thể nghiên cứu trong thời gian tới gồm biện pháp nghiêm minh, và sau cùng là tuyên truyền giáo dục, nâng cao nhận thức.
PV: Làm sao để ngăn chặn việc buôn bán thuốc lá điện tử trên kênh trực tuyến?
TS. Carrie Wade: Thực tế tại thị trường Mỹ, ví dụ như ở công ty Juul, họ có quy định bán hàng online cực kỳ nghiêm ngặt, xác định tuổi người mua chặt chẽ. Tại PMI còn áp dụng công nghệ AI để nhận diện khuôn mặt để thẩm định độ tuổi chứ không chỉ quét thẻ căn cước. Như vậy thực tế là kênh trực tuyến còn có nhiều bước để quy định chặt chẽ hơn là bán hàng gặp mặt trực tiếp vì sẽ phụ thuộc vào phán đoán người bán.
Bán hàng online tại Mỹ được thực thi theo pháp luật nghiêm ngặt, để ngăn ngừa giới trẻ và chiến lược nói chung cho quản lý thuốc lá gồm 3 trụ cột chính: Giảm bớt nguồn cung (thu hẹp vị trí điểm bán có thể tiếp cận đến giới trẻ), giảm bớt nhu cầu người sử dụng (công tác của nhà quản lý tuyên truyền bỏ thuốc lá), và cuối cùng là các giải pháp giảm thiểu tác hại đối với những người vẫn muốn tiếp tục hút thuốc. Đây chính là chính sách quản trị toàn diện mà các nhà lập pháp nên nghĩ tới. Nhưng cuối cùng công tác tuyên truyền giáo dục vẫn là phương pháp tốt nhất cho tất cả các quốc gia.
PV: FDA có quy định đối với thuốc lá điện tử hay không, thưa bà?
TS. Carrie Wade: Theo quy định của FDA hiện nay, tất cả những sản phẩm thuốc lá điện tử đang lưu hành trên thị trường phải nộp hồ sơ đăng ký FDA trước với điều kiện có dán nhãn cảnh báo sức khỏe trên bao bì, và công bố thành phần của sản phẩm cũng như đảm bảo tuân thủ khi ra thị trường thì vẫn tạm thời được quyền bán hàng.
Trong khi FDA chưa có luật định rõ ràng đối với sản phẩm thuốc lá điện tử thì họ vẫn cho phép bán tạm thời từ đây đến năm 2021. Đến 2021, các công ty sản xuất bắt buộc phải rút khỏi thị trường nếu không có ý kiến phê duyệt cuối cùng của FDA đối với sản phẩm của mình. Trong giai đoạn tranh tối tranh sáng này, sau sự bùng nổ nguy cơ sức khỏe liên quan đến việc sử dụng TLĐT tại Mỹ vừa qua, cách đây 3 tháng FDA mới đưa ra quy định hướng dẫn thủ tục nộp hồ sơ xin cấp phép. Đã có vài công ty nộp hồ sơ nhưng chưa được xét duyệt vì thời gian quá ngắn, nhưng chắc chắn tnăm tới sẽ là một năm vất vả cho FDA vì họ phải xem xét hết tất cả các hồ sơ để quyết định cấp phép hoặc không cấp phép bất kỳ sản phẩm TLĐT nào.
Tôi cũng muốn nhấn mạnh chuyện này chỉ đang áp dụng đối với thuốc lá điện tử, còn đối với thuốc lá làm nóng thì IQOS là sản phẩm đầu tiên đã được FDA cho phép lưu hành từ tháng 4/2019.
TS. Carrie L. Wade hiện nắm giữ vai trò lãnh đạo các tiến trình liên quan đến chiến lược giảm thiểu tác hại của Viện Nghiên cứu R Street. Các nghiên cứu của bà chủ yếu liên quan đến vấn đề làm thế nào để những sáng kiến về sức khỏe cộng đồng có thể giúp ngăn ngừa tỷ lệ nghiện và giảm các tiêu cực xã hội và hệ lụy đối với cá nhân từ việc sử dụng các chất gây nghiện.
Bà Carrie có bằng Cử nhân khoa học thần kinh và bằng Tiến sĩ dược học tại Đại học Minnesota, và bằng Thạc sĩ sức khỏe cộng đồng của Đại học Johns Hopkins.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!