Bài toán niềm tin trên không gian số

Trong khuôn khổ sự kiện Internet Day 2025 diễn ra ngày 17/12, phiên tọa đàm với chủ đề "Kiến tạo không gian số tin cậy" đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của công chúng. Cuộc thảo luận không chỉ xoay quanh các vấn đề kỹ thuật hay chính sách, mà đi thẳng vào một câu hỏi lớn: Vì sao niềm tin của người dùng Internet đang suy giảm; làm thế nào để khôi phục niềm tin ấy trong một không gian số ngày càng phức tạp?

Niềm tin và nỗi sợ

Sau gần ba thập kỷ phát triển, Internet tại Việt Nam đã trở thành "không gian sống thứ hai" của hàng chục triệu người. Tuy nhiên, song hành với sự tiện lợi và cơ hội là cảm giác bất an ngày càng rõ rệt. Tại toạ đàm, nhiều chuyên gia cho rằng người dùng đang sống trong trạng thái vừa phụ thuộc vào Internet, vừa lo sợ chính không gian mà mình không thể rời bỏ.

Một trong những nguyên nhân lớn nhất khiến niềm tin số bị xói mòn là tình trạng lộ lọt thông tin cá nhân. Ông Nguyễn Thành Đạt, chuyên gia trong lĩnh vực an ninh mạng cho biết, không ít người dân hiện nay hoang mang khi nhận được các cuộc gọi lừa đảo mà đối tượng có thể đọc chính xác số căn cước công dân, ngày sinh, địa chỉ hoặc thông tin người thân. Sự xâm nhập sâu vào đời sống riêng tư này gây tổn hại cho cá nhân, ảnh hưởng nghiêm trọng tới các doanh nghiệp làm ăn chân chính, khi người dân bắt đầu nghi ngờ cả những thông báo dịch vụ hợp pháp.

Theo ông Đặng Tùng Sơn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Internet Việt Nam (VIA), an toàn thông tin hiện nay không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là bài toán của "niềm tin" và "nỗi sợ".

"Số liệu từ các tổ chức quốc tế và Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia (NCA) đã chứng minh rằng các vấn đề về lừa đảo, chiếm đoạt dữ liệu và lộ lọt thông tin đã tăng một cách chóng mặt. Điều này làm cho niềm tin ngày càng giảm, nỗi sợ ngày càng tăng, trong khi người dùng bắt buộc phải đưa mọi hoạt động của mình lên không gian số", ông Sơn nhận định.

Ngoài ra, sự thiếu minh bạch và thiếu trách nhiệm giải trình của một số tổ chức cũng góp phần làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng niềm tin. Khi người dùng không biết dữ liệu của mình được thu thập ra sao, sử dụng vào mục đích gì và ai chịu trách nhiệm nếu xảy ra sự cố, họ có xu hướng lựa chọn phòng vệ, thậm chí né tránh các dịch vụ số.

Ở góc nhìn khác, ông Nguyễn Lâm Thanh, đại diện Tiktok tại Việt Nam cho rằng, với phần lớn người dân Việt Nam, Internet vẫn là "cứu cánh" để kiếm sống, học tập, giải trí và kết nối xã hội. Các vấn đề như lừa đảo, hàng giả hay gian lận vốn đã tồn tại trong đời sống offline từ lâu, và Internet chỉ là nơi phản chiếu rõ nét hơn. Thống kê cho thấy tỷ lệ nội dung tiêu cực trên các nền tảng số vẫn thấp hơn nhiều so với ngoài xã hội.

"Cần nhìn nhận một vấn đề đáng lo ngại: tốc độ thay đổi của công nghệ đang vượt xa khả năng thích ứng của nhiều tổ chức. Người dân thiếu những "trụ cột thông tin" đáng tin cậy để kiểm chứng", ông Thanh phân tích, "Việc ban hành các chính sách, luật mới nhưng thiếu truyền thông, giải thích rõ ràng đã khiến không ít cá nhân và doanh nghiệp siêu nhỏ rơi vào trạng thái hoang mang, thậm chí buộc phải dừng hoạt động vì sợ làm sai quy định".

3 trụ cột để xây dựng niềm tin trên không gian số

Trái với suy nghĩ phổ biến rằng người trẻ dễ bị ảnh hưởng, các nghiên cứu được dẫn lại cho thấy người từ 60 tuổi trở lên có khả năng tiếp nhận tin giả cao gấp nhiều lần so với các nhóm khác. Sự cô đơn, ngại hỏi con cháu và thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin khiến họ trở thành mục tiêu dễ bị tổn thương của các chiêu trò lừa đảo tinh vi.

Như vậy, báo chí cần đóng vai trò dẫn dắt trong bối cảnh thông tin hỗn loạn. Tại toạ đàm, ông Lê Quốc Minh, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, khẳng định, báo chí phải thể hiện vai trò dẫn dắt trong bối cảnh người dùng tiếp cận quá nhiều thông tin. Báo chí phải chuyển từ "attention economy" (thu hút) sang "engagement" (tương tác) và "loyalty" (xây dựng lực lượng trung thành).

"Cùng với báo chí, hệ thống pháp luật và các nền tảng công nghệ được xác định là hai trụ cột quan trọng trong việc tái thiết niềm tin số. Pháp luật cần tạo ra hành lang rõ ràng, dễ hiểu, trong khi các nền tảng không thể né tránh trách nhiệm xã hội khi để xảy ra tin giả, hàng hóa vi phạm hay hành vi gây hại cho người dùng", ông Minh đề xuất.

Từ góc độ doanh nghiệp, các đơn vị viễn thông và công nghệ cũng cho rằng, nền tảng tin cậy không phải là nền tảng không bao giờ xảy ra sự cố, mà là nền tảng có khả năng quản trị rủi ro, phản ứng nhanh và minh bạch khi sự cố xảy ra.

Vấn đề minh bạch dữ liệu cũng được đặt ra như điều kiện tiên quyết để lấy lại niềm tin của người dùng. Người dân cần được biết dữ liệu của họ đến từ đâu, được sử dụng trong bao lâu và cho mục đích gì. Với các hệ thống trí tuệ nhân tạo, yêu cầu minh bạch càng trở nên cấp thiết, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm như pháp luật, tài chính hay y tế.

Internet Day 2025 đã cho thấy một thực tế rõ ràng: niềm tin số không thể được tạo ra bởi một giải pháp đơn lẻ. Đó là sự tổng hòa của luật pháp, công nghệ, nền tảng, báo chí và con người. Chỉ khi tính minh bạch và chuẩn mực được đặt làm trung tâm, không gian số mới có thể trở thành nơi an toàn, đáng tin cậy để xã hội phát triển bền vững.