Cải cách thuế hộ kinh doanh: Minh bạch, thuận lợi nhưng vẫn còn thách thức

Cởi “trói” thuế khoán, tạo nền tảng số hóa

Việc toàn bộ hộ kinh doanh tại Việt Nam chuyển từ cơ chế thuế khoán cố định sang kê khai tự định doanh thu theo Quyết định 3389/QĐ-BTC, bắt đầu từ ngày 1/1/2026, được xem là một bước ngoặt lớn hướng tới minh bạch, công bằng và hiện đại hóa công tác quản lý thuế.

Việc chuyển sang kê khai theo doanh thu thực tế giúp tạo môi trường cạnh tranh công bằng hơn, theo đúng tinh thần "bán nhiều đóng nhiều, bán ít đóng ít". Đây là nhận định chung được nhiều chủ hộ kinh doanh ủng hộ, bởi trước đây thuế khoán dễ dẫn đến ước lượng không sát thực tế. "Trước đây, tôi luôn lo lắng vì thuế khoán đôi khi không sát thực tế, đóng quá nhiều trong khi bán được ít hàng. Sau khi chuyển sang kê khai theo doanh thu, tôi cảm thấy yên tâm hơn. Mỗi tháng biết rõ số thuế phải nộp, dễ quản lý chi phí và lên kế hoạch kinh doanh. Ban đầu hơi mất thời gian làm quen với phần mềm, nhưng bây giờ thấy đã quen dần", chia sẻ anh Nguyễn Hữu Minh, chủ quán cà phê trên phố Lạc Long Quân (Hà Nội) chia sẻ. 

"Việc kê khai theo doanh thu thực tế giúp tôi nhìn rõ dòng tiền và số thuế phải nộp," bà Hương, chủ cửa hàng quần áo tại đường Cầu Giấy chia sẻ. Bà nói thêm, "trước đây thuế khoán đôi khi khiến tôi đóng nhiều hơn doanh thu thực tế, giờ thì công bằng hơn. Hệ thống điện tử hỗ trợ theo dõi, nhắc nhở nộp thuế, giúp tôi quản lý hiệu quả mà không lo bị phạt oan. Đây là bước chuyển rất đáng hoan nghênh cho tiểu thương như chúng tôi".

Theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, xóa bỏ thuế khoán là một bước căn bản để thiết lập môi trường kinh doanh bình đẳng giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp. Chính sách này cũng được thiết kế với cơ chế phân loại hợp lý, nhằm giảm "sốc thuế" cho các hộ nhỏ. Từ 1/1/2026, Việt Nam chuyển toàn bộ hộ kinh doanh từ thuế khoán sang kê khai theo doanh thu thực tế theo Quyết định 3389/QĐ-BTC, nhằm mục tiêu minh bạch hóa và tạo môi trường kinh doanh công bằng.

Chính sách phân nhóm rõ ràng giúp các hộ có doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm được miễn thuế, trong khi các hộ lớn được khuyến khích chuyển lên doanh nghiệp. Ngành Thuế đã đẩy mạnh số hóa (96% hộ kinh doanh có tài khoản điện tử), nhưng thách thức lớn vẫn là chi phí tuân thủ ban đầu và nỗi lo kê khai sai của tiểu thương. Các chuyên gia kinh tế nhận định, để cải cách thành công, cần duy trì chính sách "giám sát sau, hỗ trợ trước" và tăng cường đào tạo kỹ năng số cho các hộ nhỏ.

Song song với việc chuyển đổi cơ chế, ngành Thuế đang đẩy mạnh áp dụng công nghệ để khuyến khích số hóa và cải thiện quản trị nội bộ cho các hộ kinh doanh. Chiến dịch "60 ngày cao điểm" đã được Cục Thuế triển khai rộng khắp nhằm hướng dẫn, "cầm tay chỉ việc" cho hộ kinh doanh từ kê khai, nộp thuế đến sử dụng hóa đơn điện tử. Nhiều địa phương còn ký hợp tác với các doanh nghiệp công nghệ để cung cấp phần mềm quản lý bán hàng miễn phí hoặc chi phí thấp, cùng hướng dẫn sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền. 

Thuế TP. Hồ Chí Minh đặt mục tiêu toàn bộ hộ kinh doanh kê khai và nộp thuế điện tử. Thành phố đã có hơn 8.661 hộ đăng ký sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Ngành thuế TP. HCM cùng đơn vị công nghệ hỗ trợ phần mềm quản lý bán hàng, giúp các hộ kinh doanh minh bạch doanh thu, chi phí và nghĩa vụ thuế.

Thuế TP. Hà Nội thông tin đã có 14.049 hộ kinh doanh đăng ký hóa đơn điện tử từ máy tính tiền, trong đó 9.087 hộ tự nguyện dù không thuộc diện bắt buộc. Khoảng 85% người nộp thuế tại Thủ đô đã cài đặt và sử dụng ứng dụng eTax Mobile để kê khai, nộp thuế điện tử. Đây là bước tiến quan trọng hướng tới mô hình thuế hiện đại, công bằng và minh bạch hơn.

Áp lực tuân thủ và nỗi lo "sốc thuế" của tiểu thương

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi căn bản này cũng đặt ra những thách thức hiện hữu đối với hàng triệu tiểu thương, đặc biệt là các hộ kinh doanh nhỏ và ở khu vực nông thôn, nơi trình độ công nghệ và quản trị còn hạn chế.

Thách thức lớn nhất là áp lực chi phí tuân thủ ban đầu. Việc áp dụng hóa đơn điện tử và phần mềm quản lý buộc nhiều hộ phải trang bị công nghệ như máy tính tiền, điện thoại thông minh, và phần mềm, điều này là một gánh nặng chi phí không nhỏ. Mặc dù ngành thuế đã cam kết hỗ trợ mạnh mẽ, nhưng chi phí và rào cản tâm lý vẫn là một vấn đề lớn đối với nhiều chủ hộ.

Bên cạnh đó, rủi ro kê khai sai và phạt truy thu là nỗi lo thường trực khác. Hộ kinh doanh đã quen với cơ chế "khoán" cố định lo ngại về khả năng sai sót khi kê khai doanh thu thực tế. Hệ thống kê khai mới đòi hỏi sự hiểu biết về kế toán, và nếu có sai sót, có thể dẫn đến việc bị truy thu hoặc xử phạt. Mặc dù Cục Thuế nhiều nơi cam kết áp dụng chính sách "giám sát sau, hỗ trợ trước", nhưng tâm lý e ngại vi phạm vẫn hiện hữu trong cộng đồng tiểu thương.

"Chúng tôi hiểu và ủng hộ việc minh bạch thuế, nhưng quá trình chuyển đổi này quá sức với hộ nhỏ như tôi. Bắt đầu từ chi phí, của hàng của tôi phải trích ra ít nhất 5-7 triệu đồng mua máy tính tiền, phần mềm quản lý, và thiết bị di động mới để dùng eTax Mobile. Đây là một khoản đầu tư lớn, không có trong dự toán của tiểu thương. Quan trọng hơn là thời gian và rủi ro. Chúng tôi bán hàng từ sáng đến tối, lấy đâu ra thời gian đi học cách kê khai phức tạp hay dùng hóa đơn điện tử? Nếu chỉ cần kê khai sai một chút doanh thu hay chi phí, hệ thống sẽ tự động phạt và truy thu, rủi ro pháp lý này khiến chúng tôi lo lắng hơn bất kỳ khoản chi phí nào. Chúng tôi sợ rằng sự minh bạch này sẽ trở thành gánh nặng thủ tục và làm thui chột tinh thần kinh doanh", bà Hứa Minh Hồng, chủ hộ kinh doanh tạp hóa phố Trần Cung (Hà Nội) chia sẻ.

Về mặt vận hành, nguy cơ quá tải hệ thống và khoảng cách số cũng cần được lưu tâm. Nếu hàng triệu hộ kinh doanh cùng đồng loạt kê khai, hệ thống thuế điện tử có thể chịu áp lực lớn. Mặc dù các chuyên gia nhận định "công nghệ không còn là rào cản", nhưng nỗ lực đào tạo kỹ năng số cho các hộ chưa quen công nghệ, đặc biệt là các hộ lớn tuổi hoặc ở vùng nông thôn, vẫn cần được tăng cường. Một số tỉnh cũng đang lo ngại về rủi ro chuyển đổi chậm hoặc bỏ sót, khi hộ kinh doanh có thu nhập cao không được kiểm soát chặt chẽ trong quá trình chuyển đổi lên doanh nghiệp. 

Có thể thấy, việc xóa bỏ thuế khoán là một quyết định chiến lược, tạo luồng sinh khí mới cho kinh tế hộ nhỏ lẻ và thúc đẩy việc xây dựng một nền tảng cho việc chuyển đổi hộ kinh doanh nhỏ thành doanh nghiệp phát triển bền vững. Tuy nhiên, để biến tiềm năng thành hiện thực, Nhà nước, ngành Thuế và các hộ kinh doanh cần đồng hành chặt chẽ thông qua việc mở rộng chương trình hỗ trợ công nghệ, duy trì chính sách hỗ trợ linh hoạt, tăng cường đào tạo kỹ năng số, và xây dựng lộ trình khuyến khích hộ doanh thu cao chuyển lên doanh nghiệp. Quá trình này không chỉ là cải cách kỹ thuật mà là sự chuyển mình toàn diện về quản lý, công nghệ và niềm tin./.