Chậm xanh hóa, doanh nghiệp có thể mất thị trường

Chuyển đổi xanh đang trở thành yêu cầu cấp bách đối với nền kinh tế toàn cầu nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo đảm tăng trưởng bền vững. Với vai trò là ngành trọng điểm, tiêu thụ nhiều năng lượng và tài nguyên, ngành Công Thương Việt Nam đang đứng trước cả cơ hội và cần thực thi ngay quá trình chuyển đổi này.

Trong bối cảnh nền kinh tế còn nhiều khó khăn, đầu tư cho sản xuất xanh là vấn đề không dễ. Vì đòi hỏi doanh nghiệp phải có vốn lớn để đầu tư máy móc công nghệ mới hiện đại, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao có thể làm chủ được công nghệ… Với doanh nghiệp nhỏ và vừa, đây là bài toán khó giải khi lãi suất ngân hàng vẫn ở mức cao và khó tiếp cận. Vì vậy, nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, chính sách ưu đãi và cơ chế khuyến khích đổi mới công nghệ. Có thể nói, ngành Công Thương đang đứng trước những thách thức lớn. Nhưng ngành đang biến những thách thức thành cơ hội để nắm bắt lợi thế cạnh tranh, chuyển đổi xanh trong sản xuất. Và như vậy ngành Công Thương sẽ vươn lên mạnh mẽ trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Theo thông tin từ Bộ Công Thương, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang bị sức ép từ thị trường quốc tế: các yêu cầu về "xuất khẩu xanh", tiêu chí sản phẩm thân thiện với môi trường và những cơ chế như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU đòi hỏi doanh nghiệp xuất khẩu phải chứng minh lượng phát thải, sử dụng nguyên vật liệu công nghệ thấp carbon. Điều này có nghĩa rằng, nếu doanh nghiệp chậm bước vào quá trình chuyển đổi xanh, nguy cơ mất vị trí trong chuỗi cung ứng toàn cầu là hiện hữu.

Tuy nhiên, thực tế chuyển đổi xanh ở Việt Nam còn gặp nhiều trở ngại. Gần 90% doanh nghiệp là doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME), và họ đang phải đối mặt với bài toán không dễ: chi phí đầu tư cho máy móc công nghệ mới, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, vốn lưu động cho vận hành… vốn đã là khó khăn lớn. Hơn nữa, các chính sách ưu đãi, hỗ trợ vẫn chưa được hoàn thiện và đồng bộ, khiến doanh nghiệp còn e ngại khi quyết định đầu tư chuyển đổi.

Trong bối cảnh đó, Bộ Công Thương đã và đang thúc đẩy rất mạnh các giải pháp để hỗ trợ doanh nghiệp chủ động hơn trong "xanh hóa". Tại Hội thảo "Phát triển bền vững và chuyển đổi xanh trong sản xuất công nghiệp" do Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Cục ĐCK) tổ chức, bà Nguyễn Thị Lâm Giang, Cục trưởng Cục ĐCK cho biết Cục đang đề xuất thành lập 2 quỹ hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh và đầu tư công nghệ xanh. Đây sẽ là "cánh tay tài chính" giúp doanh nghiệp giảm áp lực vốn ban đầu, tạo cú hích cho công nghệ mới và mô hình sản xuất sạch hơn.

Một số doanh nghiệp đi đầu đã chứng minh chuyển đổi xanh không chỉ là khẩu hiệu mà là con đường thực tế. Ví dụ như Công ty cổ phần Đầu tư Hạ tầng Khu công nghiệp Bảo Minh, từ những năm trước chưa sử dụng điện Mặt trời, đến nay đã đầu tư điện Mặt trời áp mái, tái sử dụng nước thải 20 - 30%, chuyển từ lò than sang lò đốt viên nén sinh học và đạt giảm lượng phát thải khoảng 1.700 tấn/năm so với năm 2020, tiết kiệm chi phí 8 - 10 tỷ đồng mỗi năm. Trường hợp này đã minh họa rõ ràng: doanh nghiệp nào chủ động xanh hóa sẽ có lợi thế rõ rệt.

Thời gian qua, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Cục ĐCK) đã phát huy vai trò vô cùng quan trọng, không chỉ tham mưu chính sách mà còn trực tiếp triển khai các chương trình hỗ trợ, đào tạo, kết nối doanh nghiệp với công nghệ và tài chính đẹp. Cùng với đó, Cục ĐCK cũng đã triển khai chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, thúc đẩy doanh nghiệp thực hiện kiểm toán năng lượng, tối ưu hóa sử dụng tài nguyên, hướng tới sản xuất sạch, tiết kiệm. Việc kết hợp chuyển đổi xanh với sử dụng năng lượng hiệu quả giúp doanh nghiệp vừa giảm phát thải vừa nâng cao hiệu quả sản xuất - điều mà thị trường quốc tế đã và đang đòi hỏi.

Thị trường xanh đang lan rộng, và doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động bắt kịp. Tại Diễn đàn Xuất khẩu xanh năm 2024, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã khẳng định: Việt Nam với tiềm năng và lợi thế sẵn có, đang đứng trước nhiều cơ hội lớn để trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu hàng hóa xanh và bền vững, đẩy mạnh đầu tư vào năng lượng tái tạo, sản xuất sạch hơn, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn.

Có thể thấy, chuyển đổi xanh đã tạo ra cơ hội rất rõ đòi hỏi doanh nghiệp cần hành hành động. Nếu doanh nghiệp trì hoãn, châm chân trong cuộc đua này, có thể giảm sức cạnh tranh, mất dần thị trường. Thứ nhất, doanh nghiệp sẽ bị loại khỏi các chuỗi cung ứng quốc tế nếu không đáp ứng tiêu chí xanh. Thứ hai, chi phí năng lượng, chi phí nguyên vật liệu và chi phí xử lý phát thải sẽ ngày càng tăng, khiến doanh nghiệp mất lợi thế cạnh tranh. Thứ ba, thương hiệu và uy tín doanh nghiệp sẽ bị ảnh hưởng khi khách hàng quốc tế ngày càng ưu tiên sản phẩm thân thiện với môi trường.

Tuy nhiên, một trong những rào cản lớn là chi phí đầu tư. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa đủ nguồn lực để nâng cấp công nghệ, hoặc chưa có đủ nhân lực để vận hành công nghệ cao. Hơn nữa, lãi suất ngân hàng vẫn ở mức cao và doanh nghiệp khó tiếp cận vốn ưu đãi. Đây khiến cho việc bắt đầu chuyển đổi xanh trở nên khó khăn. Chuyên gia tại VCCI nhận xét rằng các doanh nghiệp đang ở giai đoạn nhận thức rằng chuyển đổi xanh là cần thiết, nhưng "đòn bẩy" từ chính sách và nguồn lực vẫn chưa đủ mạnh. Trong bối cảnh đó, hoàn thiện khung pháp lý, chính sách ưu đãi và cơ chế khuyến khích đổi mới công nghệ là việc cần thiết.

"Chuyển đổi xanh không chỉ là yêu cầu môi trường mà còn là chiến lược sống còn của doanh nghiệp. Chúng tôi hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận công nghệ mới, cải thiện hiệu suất năng lượng và tận dụng nguồn vốn xanh để thực hiện chuyển đổi bền vững", Cục trưởng Nguyễn Thị Lâm Giang nhấn mạnh.

Hiện, Cục ĐCK cũng đang triển khai Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 - 2030, giúp các doanh nghiệp đánh giá hiệu suất năng lượng, tối ưu hóa chi phí vận hành, giảm phát thải và nâng cao năng lực cạnh tranh.