Chuyên gia đề xuất cơ chế giá điện theo tín hiệu thị trường

Hoàn thiện nền tảng pháp lý ổn định, nhất quán

Phát biểu tại diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch”, ông Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh minh bạch là yếu tố quan trọng trong bối cảnh ngành năng lượng Việt Nam đang đứng trước yêu cầu chưa từng có về chuyển dịch xanh, đảm bảo an ninh năng lượng.

Quốc hội cũng đã phê duyệt Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể quốc gia đặt mục tiêu phát triển kinh tế ở mức từ 10% trở lên trong gia đoạn 2026-2030, đồng nghĩa với việc nhu cầu điện phải tăng trưởng mỗi năm từ 12–13% trở lên.

Nếu tính thêm yếu tố kinh tế số và trí tuệ nhân tạo (AI), lĩnh vực đòi hỏi tiêu tốn nhiều điện năng hơn thì mức tăng trưởng ngành điện hàng năm cần thiết phải đạt ít nhất 15% trở lên.

Theo ông Huân, trong bối cảnh đó, nếu thiếu minh bạch, thiếu cạnh tranh lành mạnh thì thị trường sẽ không thể thu hút vốn đầu tư xã hội, không thể tạo ra động lực cải thiện hiệu suất và càng không thể đảm bảo an ninh năng lượng lâu dài.

"Bài học từ nhiều quốc gia cho thấy thị trường năng lượng chỉ có thể vận hành minh bạch nếu được đặt trên nền tảng pháp lý ổn định, nhất quán và dự báo được trong dài hạn", ông Huân nói thêm.

Ông Huân đánh giá, cơ chế điều chỉnh giá điện còn chậm, thiếu tính dự báo, không đáp ứng yêu cầu thị trường mở và hội nhập. Cơ quan điều tiết năng lượng chưa có đủ tính độc lập, trong khi dữ liệu thị trường như giá giao dịch, phụ tải, phương thức vận hành hệ thống… chưa được công bố minh bạch, ảnh hưởng tới năng lực dự báo và niềm tin của doanh nghiệp.

Cần cho phép các bên mua và bán điện có thể chủ động tìm đến nhau

Phát biểu thảo luận tại diễn đàn, ông Hồ Đình Thám - Cố vấn thường trú về thị trường điện, Cục Điện lực, Bộ Công Thương cho biết thị trường điện là một phần quan trọng trong thị trường năng lượng Việt Nam nói chung.

Theo ông Hồ Đình Thám, Nghị quyết số 70 đã đặt ra lộ trình rất cụ thể đến năm 2026 hình thành thị trường bán buôn điện cạnh tranh hoàn chỉnh và đầu năm 2027 triển khai thị trường bán lẻ điện cạnh tranh.

Ông Thám cho rằng, điểm cốt lõi của định hướng này là trao quyền lựa chọn sử dụng điện cho người tiêu dùng cuối cùng. Trong một thị trường cạnh tranh thực sự, các đơn vị bán điện phải chủ động tìm kiếm khách hàng, đưa ra mức giá và dịch vụ hấp dẫn nhất. Khi đó, người sử dụng điện có quyền lựa chọn nhà cung cấp phù hợp, thay vì chỉ thụ động chấp nhận một mức giá như hiện nay.

Để có thị trường bán lẻ điện cạnh tranh theo ông Thám cần hoàn thiện cấu trúc thị trường điện. Theo ông, để mở rộng thị trường, cần thiết kế lại cấu trúc theo hướng có nhiều đơn vị phát điện, nhiều bên mua buôn và bán lẻ hơn. cần có thêm các cơ chế khuyến khích để nhiều nhà máy điện tham gia thị trường hơn, qua đó tăng quy mô và chiều sâu của thị trường điện cạnh tranh. Ngoài ra cần hoàn thiện cơ chế giữa bên bán và bên mua điện nhằm quản lý rủi ro.

“Để thị trường bán buôn điện phát triển đúng nghĩa, cần đa dạng hóa các loại hình hợp đồng và phương thức giao dịch, cho phép các bên mua và bán điện có thể chủ động tìm đến nhau, đàm phán và ký kết hợp đồng phù hợp”, ông Thám đề nghị.

Cùng với đó cần hoàn thiện cơ chế hình thành giá điện thị trường. Theo ông Hồ Đình Thám, giá điện được ví như “nhiệt kế” phản ánh trạng thái cung - cầu của hệ thống điện. Tuy nhiên, trong thực tế, giá điện hiện nay chưa phản ánh đầy đủ và chính xác quan hệ cung cầu, do cơ chế định giá chưa hoàn thiện.

Ông cho rằng cần thiết lập cơ chế giá điện bám sát tín hiệu thị trường, phản ánh đúng chi phí và mức độ khan hiếm của nguồn điện. 

"Khi giá điện được hình thành đúng theo cung - cầu, mức giá sẽ đủ hấp dẫn để thu hút nhà đầu tư, khuyến khích phát triển các nguồn điện mới, đặc biệt là các nguồn điện linh hoạt và năng lượng sạch", ông Thám phân tích.

Ở góc nhìn của hiệp hội, ông Nguyễn Anh Tuấn - Chủ tịch Hiệp hội Đầu tư nước ngoài cho rằng cơ chế giá điện phần nào mang tính bao cấp như hiện nay, nhà đầu tư nước ngoài được hưởng do chi phí điện thấp so với các quốc gia trong khu vực. Khi có giá điện mang tính thị trường, phản ánh đúng cung - cầu, chắc chắn sẽ tiến bộ hơn, đảm bảo lợi ích quốc gia. Do đó, ông Tuấn cho rằng cần tiến tới thị trường năng lượng cạnh tranh và minh bạch càng sớm càng tốt.