Dự thảo Luật Báo chí: Minh bạch và linh hoạt

Là người gắn bó với báo chí qua những bài viết, tôi đón nhận việc sửa đổi Luật Báo chí với sự đồng tình và kỳ vọng. Báo chí đang thay đổi rất nhanh từ cách thu thập thông tin, viết bài, truyền tải nội dung cho đến cách độc giả tiếp cận tin tức. Một đạo luật mới, phù hợp với thực tiễn chuyển đổi số và nhịp phát triển của xã hội, là điều mà những người làm nghề báo và công chúng mong chờ từ lâu. Dự thảo Luật lần này, nhìn chung, đã có nhiều điểm mới đáng ghi nhận, nhưng cũng còn những điều cần được cân nhắc thêm để vừa đảm bảo tính quản lý, vừa giữ được không gian sáng tạo, trách nhiệm và tự do nghề nghiệp cho báo chí.

Điều đầu tiên đáng mừng là dự thảo đã khẳng định rõ hơn quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí của công dân. Đây là nguyên tắc nền tảng, giúp người làm báo có cơ sở pháp lý vững chắc để thực hiện nhiệm vụ phản ánh sự thật, lan tỏa điều hay, bảo vệ lẽ phải. Cùng với đó, dự thảo cũng có những điều chỉnh quan trọng trong việc phân biệt các loại hình báo chí, từ báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình cho đến kênh nội dung trên mạng. Việc làm rõ này rất cần thiết trong thời đại mà mọi thứ đang hội tụ và giao thoa, tránh tình trạng "báo hóa" tạp chí hoặc nội dung mạng xã hội lẫn lộn với hoạt động báo chí chuyên nghiệp.

Một điểm mới nữa là đề xuất mô hình "tổ hợp báo chí truyền thông chủ lực đa phương tiện". Với người làm nghề, đây là tín hiệu tích cực. Thực tế, nhiều tòa soạn hiện nay đang phải tự xoay sở, vừa làm báo in, báo điện tử, vừa duy trì nền tảng mạng xã hội, sản xuất video, podcast… Nếu có khung pháp lý rõ ràng cho mô hình tổ hợp, các cơ quan báo chí sẽ thuận lợi hơn trong việc tổ chức nhân sự, quản lý tài chính và mở rộng phạm vi hoạt động. Tuy nhiên, điều quan trọng là mô hình này phải có tiêu chí cụ thể, minh bạch, và đặc biệt là đảm bảo tính độc lập nghề nghiệp của nhà báo để báo chí không bị chi phối bởi yếu tố thương mại hoặc hành chính hóa.

Một nội dung khác cũng được nhiều người quan tâm là việc mở rộng nguồn thu cho cơ quan báo chí. Làm báo trong bối cảnh hiện nay không dễ, nhất là khi doanh thu quảng cáo sụt giảm mạnh, còn chi phí sản xuất nội dung chất lượng thì ngày càng cao. Việc dự thảo cho phép báo chí có thêm nguồn thu từ đấu thầu, đặt hàng, hoặc hoạt động hợp pháp khác là hướng đi hợp lý, giúp báo chí có thể tự chủ hơn về tài chính. Song, cùng với đó, luật cũng nên quy định rõ ràng cơ chế kiểm soát, công khai và minh bạch nguồn thu để bảo đảm rằng lợi ích kinh tế không làm ảnh hưởng tới định hướng chính trị, đạo đức nghề nghiệp và niềm tin công chúng.

Với người làm nghề, một trong những nội dung nhạy cảm và ảnh hưởng trực tiếp là việc cấp và thu hồi thẻ nhà báo. Dự thảo quy định người làm việc tại tạp chí khoa học không được cấp thẻ nhà báo, trong khi trên thực tế, nhiều người trong số họ vẫn làm công việc tương tự nhà báo: viết, biên tập, xuất bản, và phản ánh những vấn đề của đời sống xã hội chuyên ngành. Thay vì loại trừ, luật nên quy định linh hoạt hơn, dựa trên tính chất công việc và mức độ tham gia vào hoạt động báo chí. Quan trọng hơn cả là đề cao chuẩn mực nghề nghiệp, năng lực chuyên môn và đạo đức, chứ không chỉ căn cứ vào loại hình cơ quan công tác.

Một điểm nữa rất đáng chú ý là quy định về hoạt động báo chí trên không gian mạng. Hiện nay, gần như tòa soạn nào cũng có các kênh riêng trên mạng xã hội từ Facebook, YouTube cho tới TikTok. Việc dự thảo yêu cầu các "kênh nội dung" này phải đăng ký hoặc thông báo với cơ quan quản lý là điều dễ hiểu, nhằm bảo đảm tính chính thống. Tuy nhiên, cũng cần làm rõ khái niệm "kênh nội dung" là gì, để tránh việc các cơ quan báo chí phải xin phép cho từng video, từng tài khoản phụ vì điều này sẽ khiến việc tác nghiệp, tương tác nhanh với độc giả trở nên khó khăn. 

Đối với danh mục các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động báo chí. Tất nhiên, ai cũng hiểu báo chí phải có giới hạn, không được xâm hại lợi ích quốc gia, bôi nhọ tổ chức, cá nhân, hay gây phương hại đến quan hệ đối ngoại. Nhưng những khái niệm như "thông tin ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín, hình ảnh đất nước" hay "tin tức mang tính chất báo chí" lại khá mơ hồ. Nếu không giải thích rõ, người làm báo sẽ rất khó biết đâu là ranh giới an toàn để dấn thân vào các vấn đề gai góc nhưng cần thiết của đời sống. Tự do báo chí không có nghĩa là vô trách nhiệm, nhưng nếu luật không minh định rõ, báo chí sẽ dễ rơi vào tâm thế sợ sai, sợ va chạm, dẫn đến nhạt nhòa và thiếu sức sống.

Từ góc độ đọc giả có những gắn bó với môi trường báo chí, tôi cho rằng luật sửa đổi lần này nên tập trung vào hai nguyên tắc: minh bạch và linh hoạt. Minh bạch để bảo vệ cả người làm báo và cộng tác viên như là minh bạch về thông tin, về nguồn thu, về trách nhiệm. Linh hoạt để báo chí có thể bắt kịp xu thế, không bị tụt hậu trước sự thay đổi công nghệ. Đạo luật mới không chỉ là công cụ quản lý mà còn là sự định hướng phát triển cho một ngành nghề đặc thù với mỗi bài viết, mỗi hình ảnh đều mang giá trị tích cực cho xã hội.

Báo chí cách mạng Việt Nam đã trải qua nhiều thời kỳ: chiến tranh, bao cấp, đổi mới, và giờ đây là chuyển đổi số. Mỗi giai đoạn đều có những yêu cầu riêng, nhưng tựu trung, người làm báo vẫn phải giữ được tinh thần trung thực, khách quan, dấn thân vì sự thật và vì nhân dân. Luật Báo chí (sửa đổi) lần này, nếu được xây dựng với tinh thần cầu thị, thực tiễn và nhân văn, sẽ không chỉ tạo hành lang pháp lý, mà còn là nguồn động lực giúp báo chí Việt Nam tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong: là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và nhân dân, và là người bạn đồng hành cùng sự phát triển của đất nước.

ThS. Nguyễn Tuấn Anh (Phó Giám đốc Nhà máy CNS Thạnh Phát kiêm nhiệm Nhà máy Cơ khí CNS - Tổng Công ty Công nghiệp Sài Gòn)