EU hướng tới biểu tượng chung để nhận diện nội dung do AI tạo ra

Trước làn sóng bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) và những hệ lụy ngày càng rõ nét từ nội dung giả mạo, đặc biệt là deepfake, Liên minh châu Âu (EU) đang từng bước xây dựng các công cụ nhằm tăng cường tính minh bạch trong không gian số. Ngày 17/12, Ủy ban châu Âu (EC) đã công bố bản dự thảo đầu tiên của Bộ quy tắc thực hành về minh bạch trong AI, một bước đi được xem là nền móng quan trọng để hiện thực hóa các quy định của Đạo luật AI (AI Act).

Bộ quy tắc này được thiết kế nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp và tổ chức công nghệ tuân thủ nghĩa vụ minh bạch theo khung pháp lý mới của EU. Tuy nhiên, khác với các văn bản luật mang tính ràng buộc, bộ quy tắc thực hành chỉ mang tính khuyến nghị và hoàn toàn dựa trên sự tự nguyện tham gia của những bên liên quan. Nói cách khác, đây là một bộ chuẩn mực ứng xử tốt, định hướng cách triển khai trách nhiệm, thay vì một công cụ cưỡng chế về mặt pháp lý.

Trọng tâm của dự thảo là hướng dẫn cụ thể cách các doanh nghiệp cần thông báo cho người dùng khi nội dung họ tiếp cận được tạo ra hoặc chỉnh sửa bởi AI. Đặc biệt, văn bản dành sự quan tâm lớn đến những nội dung “như thật” do AI tạo sinh, chẳng hạn hình ảnh hoặc video mô phỏng con người và sự kiện có thật, những sản phẩm thường được gọi chung là deepfake.

Để giúp người dùng nhận diện nhanh chóng các nội dung dạng này, nhóm soạn thảo bộ quy tắc, bao gồm đại diện từ ngành công nghiệp, giới học thuật và các tổ chức xã hội, đang xem xét việc áp dụng một “biểu tượng chung của EU”. Biểu tượng này được kỳ vọng sẽ đóng vai trò như dấu hiệu cảnh báo trực quan, cho phép người xem ngay lập tức biết rằng hình ảnh hoặc video họ đang thấy là sản phẩm do AI tạo ra hoặc đã qua chỉnh sửa. Thông qua biểu tượng đó, người dùng cũng có thể truy cập thêm thông tin chi tiết về nguồn gốc và cách thức tạo sinh của nội dung.

Theo dự kiến, biểu tượng chung sẽ bao gồm phần viết tắt hai chữ cái đại diện cho trí tuệ nhân tạo, nhiều khả năng là “AI” theo cách gọi phổ biến bằng tiếng Anh. Tuy nhiên, EU cũng để ngỏ khả năng điều chỉnh ký hiệu này cho phù hợp với ngôn ngữ của từng quốc gia thành viên, nhằm đảm bảo tính dễ hiểu và thống nhất trong toàn khối.

Các doanh nghiệp lựa chọn ký kết bộ quy tắc sẽ cam kết tham gia vào quá trình phát triển biểu tượng chung này. Trong giai đoạn chuyển tiếp, khi thiết kế chính thức chưa hoàn thiện, họ đồng ý sử dụng một biểu tượng tạm thời, tối giản chỉ gồm hai chữ cái viết tắt, để gắn nhãn cho các nội dung deepfake.

Không chỉ dừng lại ở deepfake, dự thảo còn yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp thông tin về nguồn gốc AI đối với cả những nội dung không mô phỏng con người hay sự kiện có thật. Theo khuyến nghị, thông tin này nên được tích hợp trực tiếp vào dữ liệu meta (metadata) của tệp tin, nếu điều kiện kỹ thuật cho phép. Đồng thời, một “hình mờ ẩn” (invisible watermark) cũng cần được chèn vào nội dung nhằm đảm bảo khả năng truy xuất và nhận diện về lâu dài.

EC nhấn mạnh rằng các hình mờ này nên được triển khai bằng những “phương pháp kỹ thuật tối ưu và khả thi về mặt kinh tế”, đủ bền vững để khó bị xóa bỏ hoặc vô hiệu hóa. Tuy nhiên, cách diễn đạt mang tính linh hoạt này cũng làm dấy lên lo ngại về những kẽ hở tiềm tàng, khi các doanh nghiệp có thể viện lý do chi phí quá cao để không áp dụng những giải pháp mạnh mẽ hơn.

Ngoài ra, các tổ chức và doanh nghiệp tự phát triển mô hình AI của riêng mình cũng được khuyến khích huấn luyện hệ thống theo hướng giúp người dùng cuối dễ dàng nhận biết rằng sản phẩm họ tạo ra là nội dung tổng hợp nhân tạo. Đây được xem là một bước quan trọng nhằm nâng cao nhận thức xã hội, hạn chế nguy cơ lạm dụng AI cho các mục đích gây hiểu lầm hoặc thao túng thông tin.

Dù mới chỉ là bản dự thảo và chưa mang tính bắt buộc, Bộ quy tắc thực hành về minh bạch AI cho thấy quyết tâm của Brussels trong việc thiết lập các chuẩn mực chung, tạo nền tảng cho một hệ sinh thái AI minh bạch, có trách nhiệm và đáng tin cậy hơn trong tương lai.