Khoảng trống nhân lực chuyên ngành nông nghiệp và nông thôn ở cấp xã

Hiện cả nước có khoảng 2.600 xã, giảm mạnh so với hơn 7.600 xã trước khi thực hiện sáp nhập. Số lượng xã giảm nhưng quy mô lại tăng gấp 3-4 lần, đặt ra nhiều thách thức trong việc tiếp tục xây dựng nông thôn mới.

Sau hơn hai tháng triển khai mô hình chính quyền hai cấp, bên cạnh kết quả bước đầu theo nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, nhiều khó khăn đã bộc lộ, đặc biệt là khoảng trống nhân lực chuyên ngành nông nghiệp và nông thôn ở cấp xã. Tại Hà Nội, tình trạng này đang diễn ra phổ biến.

Xã Đa Phúc hiện là đơn vị hợp nhất của 7 xã, có diện tích lúa lên tới 2.600 ha, trong đó nơi xa nhất cách trung tâm xã 15-20 km. Tuy nhiên, xã chỉ có một cán bộ phụ trách trồng trọt. Trong bộn bề công việc tại trụ sở, việc anh Dương Đường Huân có mặt trực tiếp ngoài đồng kiểm tra lúa là khá hiếm hoi.

Anh Dương Đường Huân, Tổ trưởng phụ trách nông nghiệp xã Đa Phúc (Hà Nội), cho biết: “Trước đây, huyện Sóc Sơn cũ có một cán bộ chuyên ngành nông nghiệp phụ trách 25 xã. Sau sáp nhập còn 5 xã thì chỉ có 1 xã có cán bộ nông nghiệp, 4 xã còn lại là không. Vụ mùa ít nhiều bị chệch choạc vì cấp xã mới chưa ổn định". 

Không chỉ trồng trọt, lĩnh vực chăn nuôi – thú y cũng đối mặt với khó khăn tương tự. Các cán bộ thú y xã, như chị Nguyễn Thị Thanh Thảo, nay thuộc quản lý của thành phố và phải kiêm nhiệm hỗ trợ nhiều xã mới. Tại Đa Phúc, thậm chí có cả cán bộ địa chính được điều sang phụ trách công tác chăn nuôi, thú y.

Chị Nguyễn Thị Thanh Thảo, cán bộ thú y TP Hà Nội, chia sẻ: “Sau khi cắt bỏ thú y thôn, bản, khối lượng công việc rất lớn. Đợt dịch tả lợn châu Phi vừa rồi, việc phối hợp gặp nhiều khó khăn". 

Ông Phạm Kim Đăng, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhìn nhận: “Nhiều xã đã lập trạm liên xã để hỗ trợ, nhưng cấp thiết phải ổn định nhân lực thú y xã thì mới có thể chống dịch hiệu quả". 

Trong bối cảnh này, cán bộ xã vừa phải ưu tiên giải quyết thủ tục hành chính cho người dân, vừa phải nắm bắt số liệu và hồ sơ quản lý mới. Không ít nơi, đội ngũ cán bộ đang rơi vào tình trạng quá tải. Ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới sau sáp nhập, nhân lực chuyên môn bị phân tán, thậm chí phải chuyển sang lĩnh vực khác do thiếu người. Vì thế, tình trạng “trắng” nhân lực phục vụ xây dựng nông thôn mới ở cấp xã là thực tế khó tránh khỏi trong giai đoạn hiện nay.

Trong giai đoạn 2026 – 2030, Bộ tiêu chí nông thôn mới sẽ áp dụng cách phân chia xã thành 3 nhóm, thay vì áp dụng một khuôn mẫu chung cho tất cả.

Nhóm 1 gồm các xã nghèo, xã thuộc khu vực II và III, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Nhóm 2 là những xã có tỷ lệ đất nông nghiệp chiếm từ 70% trở lên trong tổng diện tích tự nhiên.

Nhóm 3 bao gồm các xã đang trong quá trình đô thị hóa, tiếp giáp phường, có mật độ dân số từ 1.000 người/km² trở lên hoặc tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế dưới 10%.

Việc phân nhóm nhằm bảo đảm mỗi địa phương được áp dụng hệ thống tiêu chí phù hợp với mục tiêu phát triển. Thay vì một khuôn mẫu áp dụng đồng loạt, các xã sẽ có lộ trình, tiêu chí và mức độ yêu cầu khác nhau, từ đó chủ động hơn trong việc lập kế hoạch và triển khai xây dựng nông thôn mới.

Đích đến mới của nông thôn

Có nhiều ý kiến cho rằng, với “chiếc áo mới” dành cho cấp xã, đã đến lúc cần thiết kế một chương trình mới – có thể gọi là chương trình xây dựng nông thôn hiện đại. Chương trình này phải khắc phục những tồn tại của giai đoạn trước, đồng thời nhấn mạnh đến phát triển kinh tế nông thôn theo hướng chuyển đổi xanh, chuyển đổi số. Mục tiêu quan trọng là tạo việc làm và nâng cao thu nhập tại chỗ cho cư dân nông thôn, tiệm cận với thu nhập của khu vực đô thị.

Để chuyển tiếp sang mô hình phù hợp với giai đoạn 2026 – 2030, theo nhiều chuyên gia, cần làm rõ khái niệm “nông thôn mới hiện đại” vừa có tính kế thừa, vừa có sự đột phá. Trọng tâm là phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng tiệm cận tiêu chuẩn đô thị; nâng thu nhập người dân nông thôn ngang bằng mức thu nhập của cư dân đô thị; xây dựng đời sống văn hóa gần với chuẩn mực đô thị nhưng vẫn giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; đồng thời bảo đảm môi trường xanh, sạch, đẹp và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Ông Hồ Xuân Hùng, Chủ tịch Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, chia sẻ: “Những năm gần đây, khi đường cao tốc kết nối với nông thôn, cơ hội phát triển đã mở ra rõ rệt. Đây là thời điểm thích hợp để xây dựng một chương trình nông thôn mới hiện đại, hướng tới những chuẩn mực cao hơn về đời sống, kinh tế và văn hóa". 

Để không gián đoạn trong việc triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hiện đang tập trung xây dựng khung tiêu chí mới cho giai đoạn 2026 – 2030, đồng thời hướng dẫn các xã mới bắt tay thực hiện.