Kiểm kê khí nhà kính – Khâu đột phá để hiện thực hóa mục tiêu Net Zero

Hiện, các chuyên gia đang đẩy mạnh nhiều hoạt động đào tạo chuyên môn nằm trong chuỗi triển khai Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường kiểm soát phát thải khí nhà kính hướng tới mục tiêu Net Zero (phát thải ròng bằng "0") vào năm 2050.

Kiểm kê khí nhà kính: "Cửa ngõ" để bước vào nền kinh tế carbon thấp

Khi tác động của biến đổi khí hậu ngày một rõ rệt và trở nên khốc liệt, việc chuyển đổi sang nền nông nghiệp carbon thấp không chỉ là một lựa chọn mà đã trở thành một yêu cầu cấp thiết. Đối với Việt Nam - nơi ngành nông nghiệp đóng góp một phần đáng kể vào tổng lượng khí thải nhà kính, yêu cầu này càng trở nên cấp bách. Điều đó vừa đặt ra áp lực lớn, vừa mở ra cơ hội để đất nước định vị lại vai trò của mình trong tiến trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh của thế giới.

Rất nhiều tỉnh thành hiện nay đã đưa mục tiêu Net Zero vào chiến lược phát triển bền vững đến năm 2050. Tuy nhiên, để biến mục tiêu đầy kỳ vọng đó thành hành động cụ thể, bước đầu tiên và quan trọng nhất chính là kiểm kê khí nhà kính.

Theo chia sẻ của TS. Nguyễn Bích Thảo – Trưởng Phòng Biến Đổi Khí Hậu và Trung Hòa Carbon, Viện Nghiên cứu Tăng Trưởng Xanh (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) trong chương trình "Đào tạo doanh nghiệp về phương pháp xác định và báo cáo kiểm kê khí nhà kính theo ISO 14064-1:2018": "kiểm kê khí nhà kính không chỉ là bước thủ tục kỹ thuật, mà là điều kiện tiên quyết để địa phương và doanh nghiệp xác định mức phát thải cơ sở, từ đó lập kế hoạch giảm phát thải theo đúng quy trình MRV (đo lường – báo cáo – thẩm định). MRV không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là "xương sống" của quản trị carbon hiện đại".

"Nếu doanh nghiệp không đo lường được phát thải, họ sẽ không biết bắt đầu giảm từ đâu. Không có kiểm kê thì không có giảm phát thải và càng không thể tham gia thị trường carbon trong tương lai gần" – TS. Nguyễn Bích Thảo nhận định.

Áp lực tuân thủ đang chuyển hóa thành yêu cầu cạnh tranh

Dưới góc nhìn chiến lược, TS. Nguyễn Phi Hùng – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Ứng dụng, Trường Đại học FPT cho rằng kiểm kê khí nhà kính đang trở thành một tiêu chuẩn bắt buộc trong chuỗi cung ứng toàn cầu, chứ không chỉ là quy trình nội bộ.

Ông dẫn chứng rằng, các tập đoàn FDI lớn như Samsung, Toyota, Nike đều yêu cầu nhà cung ứng công bố dấu chân carbon (carbon footprint) trước khi ký hợp đồng. Đồng thời, cơ chế thuế carbon biên giới (CBAM) và các tiêu chuẩn ESG quốc tế đang khiến doanh nghiệp không thực hiện kiểm kê đứng trước nguy cơ bị loại khỏi thị trường xuất khẩu.

TS. Nguyễn Phi Hùng phân tích: "Carbon đang chuyển từ một khái niệm môi trường sang một đơn vị chi phí. Ai không quản trị được carbon sẽ không cạnh tranh được về giá. Kiểm kê khí nhà kính chính là giấy thông hành để doanh nghiệp tham gia nền kinh tế xanh". Ông cũng cảnh báo rằng nhiều doanh nghiệp mới dừng ở mức "làm để đối phó", mà chưa coi carbon là một chỉ tiêu quản trị tương đương doanh thu, năng suất hay chi phí logistics.

Rào cản lớn nhất không phải là thiếu quyết tâm

Từ phân tích của hai chuyên gia, có thể thấy doanh nghiệp và địa phương hiện nay đang phải đối mặt với 3 rào cản căn bản:

Thiếu năng lực và công cụ kiểm kê đạt chuẩn: nhiều doanh nghiệp chưa có đội ngũ chuyên trách, chưa hiểu rõ phương pháp tính toán theo ISO 14064-1 và IPCC, dẫn tới việc thu thập dữ liệu thiếu hệ thống, không đủ điều kiện thẩm định MRV.

Dữ liệu sản xuất phân tán, công nghệ lạc hậu: thông tin về điện năng, nhiên liệu, tiêu hao nguyên liệu và phát thải thường nằm rời rạc ở các phòng ban, không được số hóa, không có đồng hồ đo tự động hoặc phần mềm tổng hợp.

Nhận thức chưa đồng bộ: doanh nghiệp coi kiểm kê là chi phí phát sinh, trong khi trên thực tế đây là điều kiện bắt buộc để: Tiếp cận ưu đãi tín dụng xanh; Tham gia thị trường tín chỉ carbon và Giữ chân khách hàng nước ngoài

Net Zero không còn là tuyên bố mà là lộ trình bắt buộc

TS. Nguyễn Bích Thảo và TS. Nguyễn Phi Hùng đều thống nhất rằng cấp tỉnh cần chuyển từ tư duy tuyên bố mục tiêu sang sẵn sàng hành động bằng: Khung dữ liệu phát thải chuẩn hóa theo ngành; Đội ngũ cán bộ phụ trách mảng môi trường của doanh nghiệp cần được đào tạo về biến đổi khí hậu, kiểm kê khí nhà kính; Hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ và số hóa dữ liệu và Thí điểm mô hình thị trường carbon địa phương.

"Tỉnh nào dẫn đầu về kiểm kê khí nhà kính sẽ dẫn đầu trong thu hút đầu tư xanh. Doanh nghiệp nào bước vào cuộc chơi sớm sẽ nắm lợi thế dài hạn."

Làm đúng ngay từ đầu sẽ có thể dễ dàng kiểm soát kết quả về sau. Muốn hướng tới phát triển xanh thật sự, mỗi địa phương cần bắt đầu bằng một bộ kiểm kê khí nhà kính minh bạch, chính xác và cập nhật định kỳ. Đó không chỉ là yêu cầu của thời đại mà còn là chìa khóa để kinh tế địa phương phát triển bền vững trong kỷ nguyên Net Zero.