Kiểm toán năng lượng - đòn bẩy thúc đẩy chuyển đổi xanh

Kiểm toán năng lượng không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, mà còn giúp Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu nền kinh tế carbon thấp, hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050 – đúng tinh thần của Nghị quyết 70 và Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh.

Kiểm toán năng lượng (KTNL) – một công cụ tưởng chừng kỹ thuật, nhưng lại mang ý nghĩa chiến lược, giúp doanh nghiệp nhìn thấy, đo lường và tối ưu hóa từng kilowatt điện, từng mét khối hơi, từng đồng chi phí năng lượng.

"Vạch mặt" những lãng phí tàng hình

Một cuộc kiểm toán năng lượng không đơn thuần là xem đồng hồ điện quay bao nhiêu vòng hay hệ thống chiếu sáng có tốn điện không. Các chuyên gia sẽ sử dụng hàng loạt thiết bị chuyên dụng như camera nhiệt để phát hiện thất thoát nhiệt trong lò nung, máy đo lưu lượng khí nén để nhận diện rò rỉ áp suất, hay máy phân tích chất lượng điện để đo các thông số về dòng, áp, hệ số công suất. Mọi số liệu thu được sẽ được xử lý và phân tích, cho ra bản đồ chi tiết về mức tiêu thụ năng lượng của từng thiết bị, từng khu vực sản xuất, từ đó "vạch mặt" các điểm lãng phí tàng hình mà doanh nghiệp thường không nhận ra.

Kết quả kiểm toán năng lượng không dừng lại ở con số. Báo cáo chi tiết mà doanh nghiệp nhận được còn đi kèm các giải pháp kỹ thuật cụ thể, kèm theo ước tính chi phí đầu tư, lượng năng lượng tiết kiệm được và thời gian hoàn vốn. Ví dụ, chỉ cần thay đổi thiết kế hệ thống khí nén, doanh nghiệp có thể tiết kiệm 15-20% điện năng; cải tiến lò hơi hoặc tận dụng nhiệt thải, có thể cắt giảm thêm 10-15% chi phí năng lượng mà không cần dừng dây chuyền sản xuất.

Điều khiến kiểm toán năng lượng trở nên đặc biệt không chỉ là giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí sản xuất, mà còn là bước đi nền tảng trong quá trình chuyển đổi xanh. Bởi khi doanh nghiệp hiểu rõ mình đang tiêu hao bao nhiêu năng lượng, ở đâu và vì sao, họ sẽ có cơ sở khoa học để đưa ra quyết định đầu tư vào công nghệ sạch, công nghệ tiết kiệm năng lượng (TKNL).

Đây cũng là bước đệm quan trọng để doanh nghiệp xây dựng chiến lược giảm phát thải carbon, đáp ứng các tiêu chuẩn xanh trong chuỗi cung ứng toàn cầu – điều mà các tập đoàn lớn, đặc biệt là ở châu Âu và Nhật Bản, đang yêu cầu ngày càng khắt khe. Với kiểm toán năng lượng, doanh nghiệp có thể chuyển từ "phản ứng bị động" sang "hành động chủ động", từ tiết kiệm nhỏ lẻ sang tái cấu trúc toàn diện mô hình năng lượng theo hướng bền vững.

Từ tiết kiệm chi phí đến chuyển đổi xanh

Là cơ quan quản lý nhà nước về năng lượng, Bộ Công Thương đã sớm nhìn nhận tầm quan trọng của kiểm toán năng lượng trong chiến lược sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Ngay từ giai đoạn đầu thực hiện Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (VNEEP), Bộ đã ban hành hàng loạt quy định, hướng dẫn kỹ thuật và tiêu chuẩn kiểm toán năng lượng, đồng thời tổ chức mạng lưới các đơn vị tư vấn đủ năng lực để hỗ trợ doanh nghiệp.

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, Bộ Công Thương cũng đang triển khai Chiến lược phát triển dữ liệu và Quy hoạch tổng thể hạ tầng trung tâm dữ liệu quốc gia đến năm 2030, trong đó dữ liệu năng lượng được xác định là một trong những nhóm thông tin trọng yếu. Đây chính là cơ sở để xây dựng hệ thống giám sát, quản lý năng lượng số hóa, giúp doanh nghiệp có thể kết nối dữ liệu kiểm toán năng lượng với hệ thống quản trị sản xuất thông minh – từng bước hình thành "bộ não số" cho quản lý năng lượng quốc gia.

Dưới sự chỉ đạo của Bộ Công Thương, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Cục ĐCK) đang đảm nhiệm vai trò nòng cốt trong việc thúc đẩy kiểm toán năng lượng và chuyển đổi xanh tại các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME). Cục không chỉ hướng dẫn kỹ thuật, tổ chức tập huấn cho đội ngũ kiểm toán viên năng lượng, mà còn hỗ trợ kết nối doanh nghiệp với các mô hình hợp tác tài chính sáng tạo như ESCO – công ty dịch vụ năng lượng, giúp doanh nghiệp có thể triển khai các giải pháp tiết kiệm năng lượng mà không cần vốn đầu tư ban đầu.

Song song với đó, Cục cũng đang đẩy mạnh việc xây dựng các trung tâm hỗ trợ chuyển đổi xanh tại địa phương, đóng vai trò cầu nối giữa doanh nghiệp và các chuyên gia năng lượng, tạo mạng lưới tri thức – công nghệ – tài chính phục vụ trực tiếp mục tiêu của Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Nghị quyết 70 xác định rõ mục tiêu phát triển năng lượng bền vững gắn với tăng trưởng xanh, coi sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả là "nguồn năng lượng thứ nhất". Trong đó, kiểm toán năng lượng được xem là công cụ cốt lõi để hiện thực hóa mục tiêu này. Việc Bộ Công Thương lồng ghép nội dung kiểm toán năng lượng vào các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp, khuyến công, đổi mới công nghệ đã giúp tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ, đặc biệt trong khối công nghiệp chế biến, chế tạo.

Theo số liệu của Bộ Công Thương, chỉ riêng giai đoạn 2019–2024, các doanh nghiệp thực hiện kiểm toán năng lượng và đầu tư theo khuyến nghị đã giúp tiết kiệm trên 1,8 tỷ kWh điện mỗi năm, tương đương hàng nghìn tỷ đồng chi phí và giảm phát thải hàng trăm nghìn tấn CO₂. Những con số đó không chỉ phản ánh lợi ích kinh tế, mà còn khẳng định kiểm toán năng lượng là "đòn bẩy" thực sự của chuyển đổi xanh – vừa tiết kiệm, vừa phát triển, vừa bảo vệ môi trường.

Trong tương lai gần, khi dữ liệu năng lượng được số hóa, kiểm toán năng lượng sẽ không chỉ là hoạt động định kỳ mà sẽ trở thành quy trình liên tục, được hỗ trợ bởi các công nghệ như IoT, trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn (Big Data). Khi đó, kiểm toán năng lượng không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, mà còn giúp Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu nền kinh tế carbon thấp, hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050 – đúng tinh thần của Nghị quyết 70 và Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh.