Mỹ ký thỏa thuận y tế với 9 quốc gia châu Phi theo cách tiếp cận “Nước Mỹ trên hết”

Các thỏa thuận đã được ký với Kenya, Nigeria, Rwanda cùng một số quốc gia khác, là những văn kiện đầu tiên trong khuôn khổ chính sách y tế toàn cầu mới của Mỹ. Khác với trước đây, viện trợ y tế không còn được phân bổ rộng rãi mà phụ thuộc vào đàm phán song phương, kèm theo yêu cầu về đồng tài trợ và các điều kiện chính sách cụ thể.

Chính quyền Mỹ cho biết các thỏa thuận "Nước Mỹ trên hết" nhằm thúc đẩy tự lực y tế, giảm lãng phí và loại bỏ những yếu tố mà Washington cho là mang tính "ý thức hệ" trong viện trợ quốc tế. Các thỏa thuận này thay thế hệ thống hỗ trợ trước đây do Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) điều phối, vốn đã bị giải thể.

Việc cắt giảm viện trợ của Mỹ đã khiến hệ thống y tế ở nhiều nước đang phát triển, đặc biệt là châu Phi, rơi vào khó khăn nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến các chương trình phòng, chống HIV/AIDS, sốt rét và ứng phó dịch bệnh.

Theo Trung tâm Phát triển Toàn cầu (CGD) tại Washington, các thỏa thuận mới yêu cầu việc đồng tài trợ và chuyển sang mô hình hỗ trợ trực tiếp giữa chính phủ với chính phủ. Tổng chi tiêu y tế của Mỹ cho mỗi quốc gia theo các thỏa thuận mới giảm trung bình 49% so với năm 2024.

Nigeria, quốc gia đông dân nhất châu Phi, đã ký thỏa thuận 5 năm với Mỹ, theo đó Washington cam kết hỗ trợ hơn 2 tỷ USD, trong khi Nigeria phải huy động thêm 2,9 tỷ USD để tăng cường các dịch vụ y tế ưu tiên. Đáng chú ý, thỏa thuận này nhấn mạnh việc hỗ trợ các cơ sở y tế dựa trên đức tin Cơ Đốc, dù Nigeria có đa số dân theo Hồi giáo.

Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết thỏa thuận được đàm phán gắn với các cải cách của Nigeria nhằm bảo vệ cộng đồng Cơ Đốc giáo trước bạo lực tôn giáo, đồng thời khẳng định Washington có quyền tạm dừng hoặc chấm dứt các chương trình không phù hợp với lợi ích quốc gia Mỹ.

Một số quốc gia khác coi các thỏa thuận mới là "phao cứu sinh" sau khi viện trợ Mỹ bị cắt giảm mạnh. Mozambique sẽ nhận hơn 1,8 tỷ USD cho các chương trình HIV và sốt rét; Lesotho nhận trên 232 triệu USD; Eswatini được cam kết tối đa 205 triệu USD để củng cố hệ thống dữ liệu y tế và giám sát dịch bệnh.

Trong khi đó, Nam Phi, quốc gia có tỷ lệ nhiễm HIV cao hàng đầu thế giới, lại không có tên trong danh sách ký kết do căng thẳng với chính quyền Tổng thống Trump. Việc giải thể USAID đã khiến nước này mất hơn 436 triệu USD viện trợ y tế hằng năm, đe dọa nghiêm trọng các chương trình điều trị và hàng nghìn việc làm trong ngành y tế.

Đáng chú ý, ít nhất 4 quốc gia ký thỏa thuận y tế với Mỹ cũng từng chấp nhận tiếp nhận người bị trục xuất từ nước thứ ba theo chính sách nhập cư gây tranh cãi của Washington. Các thỏa thuận mới phản ánh rõ nét cách tiếp cận mang tính "giao dịch" của chính quyền Tổng thống Trump trong quan hệ quốc tế, đặt lợi ích của Mỹ lên hàng đầu và làm thay đổi sâu sắc cục diện hợp tác y tế toàn cầu.