Mỹ nối lại thử nghiệm vũ khí hạt nhân: Trở ngại và nguy cơ với toàn cầu

Tổng thống Donald Trump ngày 30/10 bất ngờ ra lệnh cho Bộ Quốc phòng ngay lập tức tái khởi động việc thử nghiệm vũ khí hạt nhân của Mỹ - lần đầu tiên kể từ năm 1992. Quyết định được đưa ra chỉ ít phút trước khi Tổng thống Donald Trump bắt đầu cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại thành phố Busan (Hàn Quốc), bên lề Hội nghị thượng đỉnh APEC.

Thông báo được ông Trump công bố trên mạng xã hội Truth Social khi đang di chuyển bằng trực thăng Marine One: "Do các chương trình thử nghiệm của các nước khác, tôi đã chỉ thị cho Bộ Chiến tranh (tức Bộ Quốc phòng) bắt đầu thử nghiệm vũ khí hạt nhân của chúng ta trên cơ sở ngang bằng. Quá trình này sẽ bắt đầu ngay lập tức".

Ông Trump cho rằng Nga đang là quốc gia đứng thứ 2 về sức mạnh hạt nhân, còn Trung Quốc "đang đuổi kịp và có thể ngang bằng trong vòng 5 năm tới".

Mặc dù cả Trung Quốc và Nga đều chưa tiến hành thử nổ hạt nhân công khai kể từ thập niên 1990, chỉ thị của Tống thống Trump đã ngay lập tức gây chấn động chính trường quốc tế.

Tại Washington, các nghị sĩ Dân chủ cảnh báo về "thảm họa phóng xạ và nguy cơ khơi mào chiến tranh hạt nhân". Thượng nghị sĩ Jacky Rosen (bang Nevada) nhấn mạnh: "Không có bất kỳ lý do chính đáng nào để nối lại thử nghiệm nổ hạt nhân. Chúng tôi sẽ làm mọi cách để ngăn chặn điều đó". Trong khi đó, một số nghị sĩ Cộng hòa lại ủng hộ quyết định này, coi đây là "đòn đáp trả mạnh mẽ trước sự khiêu khích của Nga và Trung Quốc".

Những rào cản lớn đối với Mỹ

Việc nối lại thử nghiệm vũ khí hạt nhân thực chất không hề đơn giản. Dù Mỹ đã ký kết nhưng chưa phê chuẩn Hiệp ước Cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT), việc tiến hành thử nổ vẫn bị coi là vi phạm tinh thần của các thỏa thuận quốc tế. Hơn nữa, các thử nghiệm hạt nhân trong quá khứ, đặc biệt là giai đoạn 1945 - 1980, đã để lại hậu quả nặng nề, bằng chứng là hàng nghìn người tại Arizona, Utah, Nevada và New Mexico bị ung thư do nhiễm phóng xạ.

Sau năm 1980, Mỹ chuyển sang thử nghiệm ngầm dưới lòng đất, song các chuyên gia cảnh báo nguy cơ rò rỉ phóng xạ ra không khí, đất và nguồn nước vẫn hiện hữu. Chính quyền bang Nevada, nơi từng diễn ra hàng trăm vụ thử nghiệm, đã thông qua nghị quyết vào tháng 5 vừa qua, kêu gọi duy trì lệnh cấm tuyệt đối đối với mọi hoạt động thử nổ.

Theo các chuyên gia hạt nhân, Mỹ hiện không cần thử nổ thực tế để đánh giá độ tin cậy của kho vũ khí. Từ đầu thập niên 1990, các tiến bộ trong công nghệ mô phỏng, dữ liệu và vật lý hạt nhân đã giúp Lầu Năm Góc duy trì khả năng răn đe hạt nhân mà không cần thử nghiệm. Ông Paul Dean, Phó Chủ tịch Viện Sáng kiến Ngăn chặn Hạt nhân (NTI), cho biết: "Kho vũ khí của Mỹ vẫn được chứng nhận an toàn, hiệu quả và đáng tin cậy. Không có cơ sở khoa học nào biện minh cho việc nối lại thử nổ".

Tuy nhiên, một số đồng minh của ông Trump lại lập luận rằng một vụ thử thật có thể "gửi đi thông điệp mạnh mẽ" tới đối thủ, chứng minh Mỹ vẫn sẵn sàng sử dụng vũ khí hạt nhân nếu cần thiết.

Rủi ro lan rộng ra toàn cầu

Nếu Mỹ thực sự nối lại thử nghiệm, giới phân tích cảnh báo hiệu ứng domino có thể xảy ra. Nga và Trung Quốc gần như chắc chắn sẽ tiến hành thử đáp trả, kéo theo Ấn Độ, Pakistan và Triều Tiên, khiến cuộc chạy đua vũ trang toàn cầu trở lại thời kỳ căng thẳng nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh.

Giáo sư Tilman Ruff, chuyên gia y tế công cộng tại Đại học Melbourne, nhận định: "Một vụ thử hạt nhân, dù là ngầm hay trên không, đều có thể gây rò rỉ phóng xạ ảnh hưởng tới toàn cầu. Nó không chỉ là vấn đề quân sự mà là mối đe dọa nhân loại".

Ông Ruff cho rằng, lệnh của Tổng thống Trump có thể "kích hoạt hàng loạt tuyên bố trả đũa từ các cường quốc hạt nhân khác, đẩy thế giới tới bờ vực xung đột hạt nhân toàn diện".

Từ đầu thập niên 1990 đến nay, hầu hết các hiệp ước kiểm soát vũ khí đã bị vô hiệu hoặc chấm dứt hiệu lực, chỉ còn lại Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược mới (New START) giữa Mỹ và Nga - dự kiến hết hạn vào tháng 2/2026.

Tổng thống Putin đã đề xuất gia hạn tạm thời thêm 1 năm, song tiến trình đàm phán vẫn bế tắc. Mỹ yêu cầu Trung Quốc tham gia hiệp ước kế tiếp, điều mà Bắc Kinh kiên quyết từ chối. Trong bối cảnh đó, việc ông Trump tuyên bố thử nghiệm hạt nhân được nhiều nhà quan sát coi là bước lùi nghiêm trọng trong nỗ lực kiểm soát vũ khí toàn cầu.

Trong khi đó, các nước NATO tỏ ra thận trọng và dè dặt trước tuyên bố của Tổng thống Trump. Một số nguồn tin ngoại giao cho biết, Pháp, Đức và Canada đều lo ngại hành động của Mỹ có thể làm suy yếu niềm tin vào "chiếc ô hạt nhân" của Washington, đồng thời kích động làn sóng phản đối trong nội bộ châu Âu.

Nhiều chuyên gia cảnh báo, nếu Mỹ đơn phương khôi phục thử nghiệm, các quốc gia dựa vào lá chắn hạt nhân Mỹ - trong đó có Nhật Bản và Hàn Quốc - có thể phải xem xét phát triển năng lực răn đe riêng, dẫn tới bước ngoặt nguy hiểm trong cấu trúc an ninh toàn cầu.

Theo Đồng hồ Tận thế (Doomsday Clock) của Tổ chức Các nhà khoa học hạt nhân, chỉ báo tượng trưng cho nguy cơ diệt vong của nhân loại, năm 2025 kim đồng hồ đã được đẩy gần tới nửa đêm hơn bao giờ hết - phản ánh mối đe dọa gia tăng từ chiến tranh hạt nhân và khủng hoảng khí hậu.

Trong bối cảnh đó, lệnh thử hạt nhân của ông Trump được xem là một bước đi đầy rủi ro, có thể phá vỡ hàng thập kỷ nỗ lực ngoại giao và đặt nhân loại vào vòng xoáy nguy hiểm mới.