Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được UNESCO ghi danh Di sản cần bảo vệ khẩn cấp

Vào hồi 14h38 ngày 9/12/2025 giờ địa phương, tại Thủ đô New Delhi, Ấn Độ (tức 16h08 giờ Hà Nội) tại Kỳ họp lần thứ 20 của Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (20.COM) diễn ra từ ngày 8 - 13/12/2025, UNESCO đã chính thức thông qua Quyết định số 20.COM 7.a.1, ghi danh hồ sơ "Nghề làm tranh khắc gỗ dân gian Đông Hồ" (Số hồ sơ 01737) của Việt Nam vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.

Khoảnh khắc chiếc búa của ngài Vishal V. Sharma - Chủ tịch Ủy ban gõ xuống bàn chủ tọa, xác nhận quyết định được thông qua (Adopted) đã mang lại niềm vỡ òa cho phái đoàn Việt Nam và cộng đồng nghệ nhân.

Tại sự kiện, thay mặt Việt Nam và cộng đồng thực hành di sản Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, Thứ trưởng Bộ VHTTDL, Phó Chủ tịch Uỷ ban Quốc gia UNESCO Việt Nam Hoàng Đạo Cương và Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Bắc Ninh Mai Sơn đã phát biểu đáp từ và cam kết thực hiện các biện pháp cần thiết nhằm bảo vệ các giá trị của Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ.

Theo hồ sơ được UNESCO thông qua, nghề làm tranh Đông Hồ được mô tả là việc thực hành tạo ra các bức tranh đầy màu sắc bằng cách sử dụng các ván gỗ đã được chạm khắc thủ công, được gìn giữ tại một ngôi làng thuộc tỉnh Bắc Ninh.

Nét độc đáo làm nên thương hiệu của dòng tranh này nằm ở quy trình hoàn toàn thủ công và sử dụng các nguyên liệu tự nhiên gần gũi với đời sống người Việt. Từ việc vẽ mẫu thiết kế bằng mực nho, khắc tỉ mỉ lên ván gỗ, đến việc pha chế màu sắc từ cây cỏ, gạch non, than lá tre... và đặc biệt là kỹ thuật in trên giấy điệp (loại giấy làm từ vỏ sò điệp nghiền nhỏ trộn với hồ nếp).

Các chủ đề của tranh Đông Hồ thường phản ánh sâu sắc đời sống tinh thần của người Việt xưa, bao gồm: thờ cúng, các tích lịch sử, cảnh sinh hoạt đời thường và phong cảnh làng quê yên bình.

Việc được UNESCO ghi danh di sản vào danh sách "Cần bảo vệ khẩn cấp" là sự công nhận quý giá, khẳng định giá trị tiêu biểu của tranh dân gian Đông Hồ. Đồng thời, đây cũng là cơ sở pháp lý quan trọng để Việt Nam triển khai các biện pháp mạnh mẽ nhằm vực dậy sức sống cho làng nghề, hỗ trợ các nghệ nhân và truyền dạy kỹ thuật độc đáo này cho thế hệ trẻ trước nguy cơ mai một.

Sự kiện này một lần nữa làm dày thêm bản đồ di sản văn hóa phong phú của Việt Nam trên trường quốc tế, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước, con người Kinh Bắc đậm đà bản sắc.

Tranh dân gian Đông Hồ gắn bó mật thiết với các lễ tiết quan trọng như Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu, cũng như các nghi lễ thờ cúng tổ tiên và thần linh. Ngày nay, chỉ còn một số ít gia đình tiếp tục duy trì nghề, truyền lại tri thức và kỹ năng trong phạm vi gia đình và cho người học việc. Một số công đoạn như vẽ mẫu và khắc bản in đòi hỏi đào tạo chuyên sâu và tích lũy kinh nghiệm trong nhiều năm. Các bản khắc gỗ được xem như báu vật gia truyền, được truyền lại qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, số lượng nghệ nhân lành nghề đã giảm mạnh, thế hệ trẻ ít quan tâm, nghề khó bảo đảm sinh kế, nhu cầu sử dụng tranh in khắc gỗ trong các dịp lễ truyền thống giảm sút. Số người có tay nghề cao và tâm huyết theo đuổi nghề quá ít để duy trì việc truyền dạy và làm tranh, nên nghề cần được bảo vệ khẩn cấp.

Kế hoạch bảo vệ đề ra 7 mục tiêu, gồm: mở các lớp truyền nghề, kiểm kê di sản, thiết kế mẫu, đa dạng hóa thị trường, cải thiện khả năng tiếp cận nguồn nguyên liệu, cung cấp thiết bị bảo hộ cho nghệ nhân. Các hoạt động được đề xuất khả thi, phù hợp với mục tiêu và có tính bền vững, đồng thời đặt cộng đồng ở vị trí trung tâm.