Nông nghiệp Việt Nam đối mặt “3 sức ép” và cơ hội bứt phá từ chuyển đổi số

Trong bối cảnh đất đai thu hẹp, khí hậu cực đoan và thị trường thay đổi nhanh, nông nghiệp Việt Nam chỉ có thể phát triển bền vững nếu chuyển sang mô hình sản xuất dựa trên dữ liệu, công nghệ và tổ chức lại không gian nông thôn theo hướng hiện đại.

Đó là kết luận của đề tài "Phát triển bền vững nông nghiệp, kinh tế nông thôn và nông dân gắn với chuyển đổi số quốc gia, đô thị hóa và thích ứng với biến đổi khí hậu" do GS.TS. Trần Đức Viên, Học viện Nông nghiệp Việt Nam là Chủ nhiệm đề tài.

Theo đó, bức tranh nông nghiệp hiện nay đang chịu ba sức ép đồng thời: đô thị hóa khiến đất trồng bị manh mún và phân tán; biến đổi khí hậu gây hạn mặn, xâm thực và rủi ro mùa vụ; trong khi năng lực số của nông dân lại chênh lệch lớn giữa các vùng.

Khảo sát cho thấy hơn một nửa hộ sản xuất nhỏ chưa đủ điều kiện áp dụng quy trình số hóa, khiến chi phí sản xuất cao và khó tiếp cận thị trường xuất khẩu. Nhiều địa phương vẫn thiếu nền tảng dữ liệu để dự báo thiên tai, liên kết chuỗi hoặc truy xuất nguồn gốc, yếu tố ngày càng bắt buộc trong thương mại nông sản.

Tuy vậy, đây cũng là thời điểm mở ra cơ hội tái thiết nông nghiệp Việt Nam theo hướng giá trị cao hơn. Ba động lực thúc đẩy sự tăng trưởng của nông nghiệp Việt trong thời gian tới gồm: sử dụng dữ liệu lớn (big data) để tối ưu mùa vụ; phát triển kinh tế tuần hoàn nhằm giảm áp lực môi trường; và dịch chuyển lao động nông thôn sang các mô hình sản xuất chuyên nghiệp, gắn với doanh nghiệp và hợp tác xã.

Kinh nghiệm từ Nhật Bản, Hà Lan và Israel cho thấy công nghệ chỉ phát huy hiệu quả khi đi kèm hệ thống chính sách đồng bộ: hạ tầng số đến tận vùng sản xuất, cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao, và đào tạo kỹ năng số cho nông dân. Việt Nam đang tiệm cận giai đoạn "đủ điều kiện để bứt tốc" nếu giải quyết được bài toán tổ chức lại sản xuất và chuẩn hóa dữ liệu nông nghiệp.