NSND Trần Lực làm mới tác phẩm kinh điển "Ngày mai trời lại sáng"

Làm mới một tác phẩm kinh điển

Kịch bản Ngày mai trời lại sáng của tác giả Đinh Xuân Hòa ra đời từ năm 1957, gây tiếng vang lớn trên sân khấu miền Nam trước năm 1975, vừa được NSND Trần Lực cùng sân khấu LucTeam tái dựng.

Trong xu thế tìm về và làm mới những giá trị văn hóa nghệ thuật đã định hình, tác phẩm kinh điển này được khéo léo phả vào hơi thở thời đại, trở thành cuộc thử nghiệm giao thoa giữa hiện thực tâm lý và thủ pháp ứớc lệ – biểu hiện đã thành thương hiệu.

NSND Trần Lực quyết định "tìm lại" Ngày mai trời lại sáng xuất phát từ niềm tin vào giá trị nội tại và tính thời sự vĩnh cửu của kịch bản. Tác giả Đinh Xuân Hòa (1917 - 1983) là một trong số ít người Việt Nam được đào tạo bài bản về kịch nghệ và điện ảnh tại Pháp. Ông viết nhiều kịch bản, trong đó có những kịch bản được dựng thành kịch và phim.

Ngày mai trời lại sáng là một vở kịch nổi tiếng của ông. Vở kịch được công diễn lần đầu tiên vào năm 1959 và ngay lập tức nhận được đánh giá cao về nội dung và hình thức. Tác phẩm đã tạo được nhiều hứng thú và mới lạ tại thời điểm đó, được các nhà phê bình công nhận vì đã "giải quyết vấn đề quan trọng một cách xây dựng" và "thể hiện sâu sắc đời sống vật chất, tình cảm của nhân vật một cách điển hình".

Đối với đạo diễn Trần Lực, khác biệt giữa sân khấu và các loại hình nghệ thuật khác như văn học, điện ảnh chính là khả năng làm mới, khả năng "phả vào đó hơi thở của thời đại". Ông nhìn nhận kịch bản không cũ kỹ mà ngược lại, rất hiện đại bởi nó chạm đến những vấn đề phổ quát của nhân loại, không bao giờ lỗi thời: tình yêu, hôn nhân, sự khác biệt trong quan điểm sống và bi kịch gia đình bị cuốn phăng bởi xã hội kim tiền.

Câu chuyện xoay quanh cuộc hôn nhân kịch tính của đôi vợ chồng trẻ, yêu nhau tha thiết nhưng lại đối lập nhau trong cách nhìn nhận và tiêu xài cuộc đời. Sự tha hóa cá nhân cùng áp lực xã hội đã biến khởi đầu đầy tình ái thành tội lỗi, tan nát chia lìa. Cấu trúc kịch bản phi tuyến tính, với hiện tại và quá khứ diễn ra song song là một yếu tố cấu trúc tân thời, vượt xa lối viết kịch tuân thủ "tam duy nhất" phổ biến cùng thời.

Việc đưa vở kịch này trở lại sân khấu Hà Nội - quê hương của tác giả Đinh Xuân Hòa sau hơn 60 năm, không chỉ là sự tôn vinh di sản mà còn là hành động khẳng định một phần lịch sử văn học nghệ thuật không thể thiếu của Việt Nam. NSND Trần Lực bày tỏ mong muốn: "đưa ông (Đinh Xuân Hòa) về quê hương của ông - Hà Nội. Kịch và phim của ông chưa một lần ra mắt ở nơi ông sinh ra."

Sự hòa trộn độc đáo

Thử nghiệm nghệ thuật lớn nhất của NSND Trần Lực trong lần dàn dựng này chính là việc đưa phong cách ước lệ – biểu hiện vào một kịch bản mang đậm chất hiện thực tâm lý.

Quan điểm Trần Lực rất cởi mở, quan trọng nhất là làm sao để tác phẩm "chạm được tới trái tim khán giả". Ông chọn lối dàn dựng pha trộn nhuần nhuyễn giữa diễn xuất tả thực và sân khấu ước lệ.

Diễn viên được yêu cầu thể hiện theo lối tả thực, thật như ngoài đời, đi sâu khám phá nội tâm nhân vật. Sự hấp dẫn của vở kịch nằm ở chính diễn biến tâm lý từ bên trong dẫn đến những hành động bên ngoài của nhân vật. Điển hình nhất là Lộc – người chồng trí thức, và Vân – người vợ mạnh mẽ, ăn chơi. Họ đại diện cho hai thực thể trái dấu, chịu đựng nhau cho đến khi bùng nổ.

Trong khi đó, không gian sân khấu lại được dàn dựng theo hướng tối giản và ước lệ. Điểm nhấn duy nhất là một chiếc bục gỗ đặt giữa sân khấu, được lắp ghép từ những tấm ván đơn sơ. Chiếc bục này là phương tiện biểu tượng đa nghĩa: tổ ấm, ước mơ, sự bế tắc, và cuối cùng là sự tan vỡ.

Sự bùng nổ của chủ nghĩa biểu hiện nằm ở phần kết, khi mâu thuẫn giữa các nhân vật bị đẩy lên cao trào. Khi người vợ quyết định bỏ đi, sự bất lực, phẫn uất, hoài nghi tích tụ bấy lâu đã đẩy Lộc vào cơn loạn thần. Hành động biểu hiện mạnh mẽ nhất chính là việc Lộc lật tung từng tấm ván của chiếc bục gỗ, tạo một đống đổ nát trên sân khấu.

Mặc dù mang tính thử nghiệm cao, Ngày mai trời lại sáng lại sở hữu những yếu tố cốt lõi để chinh phục khán giả đại chúng. NSND Trần Lực và LucTeam đã khéo léo biến những vấn đề triết lý thành một câu chuyện lôi cuốn.

Bên cạnh sự hấp dẫn đầu tiên đến từ kịch bản thì lời thoại được mô tả "cực kỳ đời thường", giúp khán giả tiếp nhận câu chuyện một cách tự nhiên, không cần phải giải mã ngôn ngữ sân khấu bác học.

Vở kịch cũng đòi hỏi các diễn viên giỏi về tâm lý và có khả năng thể hiện "chiều sâu nội tâm". Trọng trách này được giao cho một dàn diễn viên trẻ, phần lớn là sinh viên mới ra trường, độ tuổi lớn nhất chỉ khoảng 25 - 26.

Việc giao hai vai chính – Lộc (Cao Xuân Hải Long) và Vân (Nguyễn Khánh Linh) là một sự thử thách lớn. Nhưng chính thử thách này trở thành yếu tố hấp dẫn, khi khán giả được chứng kiến sự trưởng thành và khả năng biến hóa của các nghệ sĩ trẻ.

Ngày mai trời lại sáng đánh dấu bước ngoặt đi sâu vào khai thác tâm lý và sự hòa quyện của các phong cách. NSND Trần Lực xem mỗi vở kịch là một sự thử nghiệm mới mẻ, và sân khấu Liên hoan Thử nghiệm là nơi để sân khấu của ông mang đến những tác phẩm pha trộn nhiều phương pháp biểu hiện khác nhau. Lần này, sự thử nghiệm chứng minh rằng phương pháp ước lệ có thể trở thành công cụ đắc lực để làm nổi bật "thế giới nội tâm với nhiều cung bậc cảm xúc của từng nhân vật", trong một kịch bản hiện thực.

Vở diễn là minh chứng cho một triết lý dàn dựng cởi mở: nghệ thuật không nên bị đóng khung bởi phương pháp. Bằng cách kết hợp nhuần nhuyễn diễn xuất tả thực, thiết kế ước lệ, và thủ pháp biểu hiện táo bạo, NSND Trần Lực đã làm cho kịch bản của thế kỷ trước hồi sinh với một sức sống mãnh liệt. 

Vở kịch đã đạt được mục tiêu vừa tôn vinh giá trị kinh điển, vừa mở rộng biên giới của sân khấu thử nghiệm Việt Nam, khẳng định con người dù trong hoàn cảnh nào vẫn có thể hy vọng vào tương lai – một thông điệp vĩnh cửu và cần thiết.

Ngày mai trời lại sáng sẽ ra mắt khán giả ngày 21/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Ninh Bình, trong khuôn khổ Liên hoan Sân khấu Quốc tế Thử nghiệm 2025.