Sản xuất đá viên không phép: Trách nhiệm thuộc về ai?

Vào những ngày hè oi ả, không gì mát lành bằng một cốc trà đá hay ly cà phê đá – những món đồ uống bình dân nhưng phổ biến, gần như xuất hiện ở mọi quán hàng, góc phố. Tuy nhiên, phía sau cảm giác “giải nhiệt” ấy là một mối nguy thường bị bỏ qua – đá viên.

Với vẻ ngoài trong suốt, tưởng chừng tinh khiết và quy trình sản xuất đơn giản, ít ai ngờ rằng chính đá viên – thứ tưởng như “vô hại” – lại có thể là tác nhân gây đau bụng, rối loạn tiêu hóa... nếu được sản xuất từ nguồn nước không đảm bảo và trong điều kiện mất vệ sinh.

Điều đáng lo ngại hơn là hiện nay, nhiều cơ sở sản xuất đá viên hoàn toàn không tuân thủ quy định an toàn thực phẩm.

Tại xã Vĩnh Thành, tỉnh Phú Thọ – vào mùa cao điểm tiêu thụ, các cơ sở sản xuất nước đá hoạt động hết công suất để kịp cung ứng cho thị trường.

Mặc dù các túi đá được dán nhãn “đá sạch”, điều kiện sản xuất tại đây lại khó có thể gọi là an toàn. Khu vực sản xuất chỉ rộng vài mét vuông, chật chội và ẩm thấp. Dụng cụ sản xuất thì cáu bẩn, rỉ sét. Bồn chứa nước nguyên liệu không rõ thời điểm vệ sinh gần nhất. Nước giếng khoan – vốn tiềm ẩn nhiều tạp chất – vẫn được dùng trực tiếp, không qua hệ thống lọc đạt chuẩn.

Dù đã có thâm niên hoạt động gần chục năm, cơ sở này không có bất kỳ loại giấy phép nào ngoài giấy đăng ký kinh doanh.

Tại hai xã Vĩnh Thành và Vĩnh An (Phú Thọ), nhu cầu tiêu thụ lớn khiến các cơ sở sản xuất đá viên không phép mọc lên ngày càng nhiều. Mẫu số chung của các cơ sở này là: không giấy phép hoạt động, không đảm bảo vệ sinh, và không chịu sự kiểm tra giám sát từ cơ quan chức năng.

Chỉ cần bỏ ra 200 – 300 triệu đồng đầu tư máy móc và tận dụng nguồn nước giếng khoan tại chỗ là có thể đưa vào hoạt động.

Đá viên là sản phẩm sử dụng trực tiếp, không qua chế biến nhiệt, vì vậy yêu cầu về nguồn nước và điều kiện sản xuất cần được đặt lên hàng đầu. Tuy nhiên, như ghi nhận, hiện vẫn còn nhiều cơ sở sản xuất đá không đảm bảo điều kiện vệ sinh, hoạt động không phép và không có sự kiểm soát chất lượng từ cơ quan chức năng.

Trong khi người tiêu dùng chủ quan, nhà sản xuất thiếu trách nhiệm, thì “đá sạch” thực chất có thể là ẩn họa cho sức khỏe cộng đồng, đặc biệt trong mùa hè – thời điểm tiêu thụ tăng vọt.

Theo quy định hiện hành, nguồn nước sử dụng để sản xuất đá tinh khiết phải được xử lý qua hệ thống lọc thẩm thấu ngược (RO), kết hợp diệt khuẩn bằng tia cực tím (UV) và phải đáp ứng các yêu cầu tại Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước dùng cho ăn uống.

Không chỉ nguồn nước, toàn bộ quy trình sản xuất đá tinh khiết bắt buộc phải khép kín, hoàn toàn tự động, nhằm hạn chế tối đa nguy cơ nhiễm khuẩn trong quá trình sản xuất. Nước đá thành phẩm phải đạt đủ 22 tiêu chí về chất lượng, trong đó có 6 tiêu chí quan trọng liên quan đến vi sinh vật gây hại.

Quy định là vậy, nhưng tại những cơ sở sản xuất “chui”, không phép, toàn bộ các yêu cầu kỹ thuật và vệ sinh an toàn thực phẩm gần như bị bỏ qua. Không hệ thống lọc nước đạt chuẩn, không kiểm định vi sinh, không kiểm soát nhiệt độ – đây chính là nguồn cơn dẫn đến nguy cơ gây bệnh cho người tiêu dùng, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu sử dụng nước đá tăng cao vào mùa hè.

Trách nhiệm trong công tác quản lý cơ sở sản xuất nước đá không phép

Hoạt động sản xuất nước đá dùng liền là loại hình kinh doanh có điều kiện. Theo quy định, chỉ những cơ sở đã được cơ quan có thẩm quyền thẩm định và cấp phép đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm mới được phép hoạt động. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, tại một số địa phương như tỉnh Phú Thọ, hoạt động sản xuất nước đá không phép vẫn ngang nhiên tồn tại, đặt ra câu hỏi về hiệu quả của công tác quản lý, giám sát.

Sau khi tiếp nhận phản ánh từ báo chí về tình trạng sản xuất nước đá không đảm bảo vệ sinh trên địa bàn, Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm tỉnh Phú Thọ đã tiến hành kiểm tra đột xuất cơ sở sản xuất nước đá Đồng Hương tại xã Vĩnh Thành. Kết quả kiểm tra cho thấy, cơ sở này không đáp ứng bất kỳ điều kiện nào về an toàn vệ sinh thực phẩm từ nhà xưởng, máy móc đến con người.

Ông Đào Anh Thái – Chi Cục trưởng Chi Cục An toàn vệ sinh thực phẩm, Sở Y tế tỉnh Phú Thọ cho biết: "Đối với cơ sở chưa được cấp phép như thế này thì lập biên bản, chấm dứt ngay hoạt động". 

Cũng ngay trong đêm phát sóng phóng sự phản ánh trên truyền hình, UBND xã Vĩnh An đã tiến hành kiểm tra cơ sở sản xuất nước đá của một hộ dân địa phương. Tuy nhiên, việc lập biên bản kiểm tra liệu có mang lại hiệu quả hay không vẫn còn là vấn đề, bởi tình trạng tái diễn đã xảy ra nhiều lần trước đó.

Ông Đỗ Xuân Cường – Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh An, tỉnh Phú Thọ cho biết thêm: "Nếu họ cố tình tái diễn thì sao? Chúng tôi sẽ căn cứ vào chức năng, thẩm quyền. Nếu vượt quá thì sẽ kiến nghị cơ quan chức năng xử lý".

Ông Trần Văn Lợi – Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh Thành, tỉnh Phú Thọ cho biết:  "Lãnh đạo địa phương đã giao nhiệm vụ cho các thành viên Ban Chỉ đạo chịu trách nhiệm trong công tác kiểm tra, giám sát. Nếu phát hiện tái diễn sẽ xử lý theo quy định. Các đồng chí được phân công sẽ chịu trách nhiệm cá nhân với nhiệm vụ được giao". 

Tuy nhiên, trên thực tế, việc xử lý vẫn gặp nhiều khó khăn. Tại xã Vĩnh Tường – nơi cũng xuất hiện các cơ sở sản xuất đá không phép, khi đoàn kiểm tra đến làm việc, chủ cơ sở vẫn tìm cách đối phó, một mặt khẳng định đã dừng sản xuất, mặt khác kho lạnh vẫn chất đầy đá thành phẩm.

Chủ cơ sở tại xã Vĩnh Tường: "Ngày xưa anh làm, giờ chỉ còn một mình thôi. Còn ít túi nên nhờ người đóng nốt cho đỡ lãng phí. Đá này là của nhà Quang Hào, chứ không phải nhà anh". 

Một số cơ sở thậm chí vừa nhập đá từ đơn vị có phép, vừa lén lút sản xuất chui để hợp thức hóa sản phẩm khi đưa ra thị trường. Đây là hình thức đối phó tinh vi, khiến việc phát hiện và xử lý càng thêm khó khăn.

Thực tế đáng lo ngại là dù nhiều lần bị kiểm tra, lập biên bản, nhưng đến nay vẫn chưa có trường hợp nào bị xử phạt nghiêm khắc. Điều này khiến các cơ sở sản xuất nước đá không phép tiếp tục tồn tại một cách công khai, bất chấp nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng trong mùa nắng nóng – thời điểm nhu cầu sử dụng nước đá tăng cao.