Siết chặt quản lý mỹ phẩm, lấp lỗ hổng hậu kiểm

Thị trường mỹ phẩm Việt Nam đang trải qua giai đoạn thách thức về niềm tin. Trong khi người tiêu dùng phải tìm kiếm giữa hàng ngàn sản phẩm, các vụ việc liên tiếp xảy ra gần đây đã cho thấy những điểm cần cải thiện trong công tác quản lý và kinh doanh.

Sự việc đáng chú ý gần đây là quyết định của Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) về việc thu hồi gần 300 số tiếp nhận phiếu công bố sản phẩm mỹ phẩm nhập khẩu, chủ yếu là các sản phẩm thông dụng như kem chống nắng, sữa rửa mặt, sữa tắm chỉ trong một thời gian ngắn. Mặc dù phần lớn các doanh nghiệp tự nguyện rút số công bố, động thái này đã đặt ra câu hỏi lớn về chất lượng và sự minh bạch của quy trình nhập khẩu, lưu hành sản phẩm.

Theo đại diện Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), việc doanh nghiệp tự nguyện rút số tiếp nhận là hoạt động bình thường. Tuy nhiên, việc rút số công bố hàng loạt, cùng với hàng trăm trường hợp bị thu hồi do vi phạm quy định trong năm 2024 cho thấy công tác tiền kiểm trước khi cấp phép công bố cần được chú trọng hơn. Mỹ phẩm là sản phẩm tiếp xúc trực tiếp với cơ thể, việc cấp phép thiếu chặt chẽ, rồi sau đó phải thu hồi hàng loạt, có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và lòng tin người tiêu dùng.

Thực tế cho thấy, thời gian vừa qua, song song với việc thu hồi mỹ phẩm nhập khẩu vi phạm, cơ quan chức năng liên tiếp phát hiện các cơ sở sản xuất, buôn bán mỹ phẩm giả, kém chất lượng quy mô lớn. Nhiều cơ sở sản xuất mỹ phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ đã bị phát hiện. Cơ quan chức năng đã thu giữ hàng nghìn sản phẩm mang thương hiệu nổi tiếng hoặc tự "sáng chế" công thức, ghi nhãn mác sản xuất theo bài thuốc dân tộc.

Đáng chú ý, các sản phẩm này sau đó được tiêu thụ rộng rãi trên các nền tảng thương mại điện tử như Shopee, TikTok Shop. Các đối tượng thường lợi dụng các tài khoản ảo và dịch vụ chuyển phát nhanh để đưa hàng hóa đến nhiều tỉnh, thành trên cả nước, gây khó khăn cho công tác kiểm soát.

Bóc mẽ sự "tiếp tay" của người nổi tiếng: Khi uy tín đổi lấy lợi nhuận bẩn

Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế - thị trường, điều đáng quan tâm hơn cả là cách thức tiêu thụ của các đường dây sản xuất, kinh doanh hàng kém chất lượng: Chi tiền để thuê hàng trăm người có ảnh hưởng (KOLs) và người nổi tiếng quảng cáo, giới thiệu những sản phẩm thiếu chất lượng trên các nền tảng mạng xã hội.

Các vụ án liên quan đến sản xuất và buôn bán mỹ phẩm giả đã làm rõ hơn về vai trò của các KOLs và người nổi tiếng. Thay vì sử dụng tầm ảnh hưởng để định hướng tiêu dùng có trách nhiệm, nhiều cá nhân đã để uy tín của mình trở thành công cụ trục lợi. Hành vi này không còn dừng lại ở mức quảng cáo sai sự thật đơn thuần, mà đã trở thành sự hỗ trợ trực tiếp cho hoạt động vi phạm, khiến nhiều người tiêu dùng có nguy cơ tổn hại sức khỏe.

Chị Lê Thanh Huyền, người tiêu dùng (giảng võ, Hà Nội) chia sẻ: "Tôi đã từng mua hàng vì tin tưởng vào lời quảng cáo của một KOLs nổi tiếng. Sau khi dùng bị kích ứng da, tôi mới biết sản phẩm đó là hàng không rõ nguồn gốc. Việc này khiến chúng tôi băn khoăn về những lời quảng cáo trên mạng. Cơ quan chức năng cần có chế tài xử lý nghiêm túc hơn đối với những người nổi tiếng tham gia quảng cáo hàng kém chất lượng."

Các vụ việc bị phanh phui đã tạo ra một nhu cầu lớn về việc siết chặt quản lý, đòi hỏi cơ quan quản lý và các nền tảng thương mại điện tử phải có biện pháp rõ ràng, minh bạch hóa trách nhiệm pháp lý đối với nội dung quảng cáo từ người ảnh hưởng.

Hoàn thiện cơ chế: Giải pháp cho thị trường mỹ phẩm

Theo các chuyên gia kinh tế, các sự cố liên tiếp liên quan đến mỹ phẩm giả, kém chất lượng không chỉ là vấn đề riêng lẻ của doanh nghiệp mà còn phản ánh những khoảng trống mang tính hệ thống trong cơ chế quản lý tại Việt Nam. Vấn đề này đang gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng và uy tín thị trường.

Hiện trạng mỹ phẩm giả, kém chất lượng được chỉ ra là do ba điểm cần cải thiện trong công tác quản lý và pháp lý. Một trong những bất cập lớn nhất là công tác hậu kiểm chưa đủ sức răn đe. Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cùng nhiều chuyên gia đều nhận định, quản lý mỹ phẩm cần chuyển đổi mạnh mẽ từ tiền kiểm (cấp phiếu công bố) sang hậu kiểm (kiểm tra sau khi lưu hành). Tuy nhiên, trên thực tế, cơ quan chức năng hiện vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc kiểm soát tất cả các cơ sở sản xuất, kinh doanh trên toàn quốc, đặc biệt là các giao dịch trên không gian mạng. Việc phát hiện và xử lý mỹ phẩm không rõ nguồn gốc, hàng giả trên các sàn thương mại điện tử còn chậm, gặp khó khăn về kỹ thuật và pháp lý.

Bên cạnh đó, thị trường đang đối mặt với việc thiếu cơ chế kiểm soát quảng cáo trên không gian mạng và trách nhiệm của người nổi tiếng. Sự bùng nổ của mạng xã hội đã tạo môi trường thuận lợi cho việc quảng cáo chưa được kiểm chứng. Hiện chưa có cơ chế kiểm soát chặt chẽ đối với nội dung quảng cáo của KOLs và người nổi tiếng, quảng cáo sản phẩm chỉ dựa trên tiền thù lao, bất chấp sản phẩm đó có được cấp phép hay không. Điều này dẫn đến khó khăn trong việc xác định trách nhiệm pháp lý của KOLs khi họ quảng cáo sản phẩm vi phạm, khiến nhiều cá nhân dễ dàng không chịu trách nhiệm khi bị phát hiện.

Cuối cùng, một điểm cần quan tâm khác là chế tài xử phạt chưa tương xứng. Mức phạt vi phạm hành chính, hoặc thậm chí là xử lý hình sự đối với các hành vi sản xuất, buôn bán mỹ phẩm giả hiện chưa tương xứng với lợi nhuận mà các đối tượng này thu được, khiến các cá nhân, tổ chức có thể tiếp tục vi phạm vì mức rủi ro thấp hơn lợi nhuận thu về.

Để lấy lại niềm tin và bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, các chuyên gia cho rằng cần có những giải pháp căn cơ, đồng bộ và có tính răn đe cao. Trước hết, quản lý nhà nước phải chuyển mình mạnh mẽ. Bộ Y tế cần đẩy mạnh chuyển đổi sang mô hình quản lý dựa trên rủi ro, tăng cường hậu kiểm, đồng thời ứng dụng công nghệ như mã QR, blockchain để đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhấn mạnh: "Lực lượng quản lý thị trường cần thường xuyên kiểm tra, phối hợp với các sàn thương mại điện tử để loại bỏ triệt để hàng giả, hàng kém chất lượng khỏi thị trường và không gian mạng".

Song song với việc siết chặt quản lý, cần hoàn thiện cơ chế pháp lý để xác định rõ trách nhiệm của các bên liên quan, đặc biệt là KOLs và người nổi tiếng. Họ phải bị yêu cầu kiểm chứng tính pháp lý của sản phẩm (giấy phép công bố, nguồn gốc xuất xứ) trước khi nhận quảng cáo để tránh tiếp tay cho sản phẩm không rõ nguồn gốc hoặc sai sự thật.

Cùng với các biện pháp trên, cần nghiên cứu tăng mức phạt hành chính và áp dụng hình thức xử lý hình sự nghiêm minh đối với hành vi sản xuất, buôn bán mỹ phẩm giả. Đặc biệt, việc bổ sung quy định thu hồi giấy phép kinh doanh vĩnh viễn đối với các công ty vi phạm nhiều lần là cần thiết để tạo sự răn đe mạnh mẽ.

Cuối cùng, người tiêu dùng cần chủ động tự trang bị kiến thức, chỉ mua hàng ở những kênh uy tín và luôn yêu cầu hóa đơn. Việc chung tay của cơ quan quản lý, doanh nghiệp chân chính và người tiêu dùng là con đường duy nhất để dẹp bỏ ma trận mỹ phẩm giả, trả lại sự trong sạch cho thị trường làm đẹp./.