"Sống mòn" bên mỏ sắt Thạch Khê

Với trữ lượng khoảng 544 triệu tấn, mỏ sắt Thạch Khê (tỉnh Hà Tĩnh) được đánh giá là mỏ sắt có trữ lượng lớn nhất khu vực Đông Nam Á. Dự án từng được kỳ vọng sẽ tạo cú hích phát triển kinh tế – xã hội cho địa phương. Tuy nhiên, chỉ sau 2 năm khai thác (từ năm 2009), đến năm 2011, Chính phủ đã chỉ đạo tạm dừng hoạt động do quá trình triển khai bộc lộ nhiều vướng mắc, bất cập và hệ lụy.

Gần 15 năm trôi qua, dự án vẫn trong tình trạng “treo”. Cùng với việc dự án nghìn tỷ chưa rõ hồi kết, cuộc sống của hàng nghìn hộ dân trong vùng quy hoạch rơi vào cảnh lưng chừng: đi không được, ở không xong.

Ngày dự án mỏ sắt Thạch Khê được triển khai, nhiều người dân trong vùng quy hoạch từng vui mừng, háo hức, đặt niềm tin vào một tương lai đổi thay. Thế nhưng, dự án treo kéo dài khiến niềm tin ấy dần bị bào mòn.

“Không phải vô vọng mà là tuyệt vọng hơn”, những lời than thở ấy được người dân lặp lại trong suốt gần 20 năm sống cùng quy hoạch treo. Niềm tin về một tương lai sáng giờ đây bị bao phủ bởi cảm giác mỏi mòn, chán chường.

Nằm trong vùng quy hoạch dự án, nhiều hộ dân đã nhận tiền đền bù nhưng chưa được bố trí đất tái định cư. Gia đình ông Bùi Quang Mai (xã Thạch Khê, tỉnh Hà Tĩnh) cùng một số hộ khác vẫn phải bám trụ trên mảnh đất cũ trong tình trạng không được xây dựng, sửa chữa.

Gần 20 năm qua, ngôi nhà của ông Mai hầu như không được tu bổ. Phần “mới” nhất chỉ là mái tôn và khoảng hiên được lợp lại do bão cuốn phăng, buộc phải sửa chữa. Cổng, cửa, tường bao vẫn nghiêng ngả theo thời gian.

“Đi cũng dở, về cũng dở. Đến giờ là nửa khóc nửa mếu. Mình cũng không xây dựng cái gì hết trơn. Nhà vừa rồi bị bão, làm lại được từng này thôi…” - ông Mai chia sẻ.

Không chỉ nhà ở, sinh kế của người dân cũng bị hạn chế. Muốn cải tạo vườn tược, rào chắn để bảo vệ hoa màu hay làm chuồng trại chăn nuôi đều không được phép do vướng quy hoạch.

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch UBND xã Thạch Khê, đời sống người dân trong vùng dự án gặp rất nhiều khó khăn.

“Các hộ dân không đảm bảo quyền nhà ở, hạn chế quyền tách thửa đất. Hầu hết diện tích nằm trong quy hoạch mỏ nên không đảm bảo đất ở. Khó khăn không chỉ ở việc sửa chữa nhà cửa của từng hộ mà cả việc sửa chữa hạ tầng chung của khu dân cư” - ông Tuấn cho biết.

Hệ lụy của quy hoạch treo khiến việc đầu tư, nâng cấp hạ tầng thiết yếu cũng bị đình trệ. Dấu vết của thiên tai, bão lũ vừa qua vẫn còn hiện hữu trên các tuyến đường làng, ngõ xóm.

“Đường điện bão lũ đổ ngang, đổ vẹo cũng không thấy làm lại, khắc phục cho dân. Dân cần thiết thì phải tự chống chèo, chứ để xảy ra sự cố chết người rồi mới kêu thì cũng không biết kêu ai” - anh Bùi Quang Vũ (xã Thạch Khê) lo lắng.

Dù mỏ sắt đã dừng khai thác hơn một thập kỷ, những tác động môi trường vẫn khiến người dân bất an. Các bãi thải đất cát hình thành từ thời khai thác, theo năm tháng bị sạt lở dưới mưa gió.

“Ngày trước cao lắm, giờ sạt hết rồi. Gió thổi vào bụi mù mịt, ô nhiễm nặng lắm… Làm lâu lắm rồi mà không gia cố, bỏ mặc. Trên mà sụt xuống là lở xuống dân”, người dân phản ánh tại hiện trường.

Theo ghi nhận, nhiều đoạn đường bao bằng cát đã lún thấp dần theo thời gian. Những núi đất thải sau hơn 10 năm đã kịp mòn, cây cối mọc lên, nhưng nỗi thấp thỏm của người dân thì chưa bao giờ nguôi.

Theo đánh giá ban đầu, dự án mỏ sắt Thạch Khê ảnh hưởng trực tiếp đến khoảng 7.000 hộ dân với gần 27.000 nhân khẩu. Sau gần 20 năm, con số này có thể cần được rà soát, tính toán lại. Nhưng điều dễ nhận thấy là niềm tin của người dân đang sạt dần theo những triền đất lở của các bãi thải – những ngọn núi nhìn từ trên cao có thể “đẹp như tranh”, nhưng dưới chân núi là cuộc sống lơ lửng, bất an.

Cuộc sống của người dân trong vùng quy hoạch treo, những khó khăn của chính quyền địa phương và cả những vướng mắc của doanh nghiệp khi dự án tạm ngưng hơn một thập kỷ đặt ra một câu hỏi lớn: đã đến lúc cần một câu trả lời dứt khoát cho dự án mỏ sắt có trữ lượng lớn nhất Đông Nam Á này – tiếp tục hay dừng lại?