Tận dụng đòn bẩy FDI để chuyển mình từ “công xưởng” sang “đối tác giá trị cao”

FDI vẫn là "đòn bẩy vàng"

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động và cạnh tranh ngày càng gay gắt, năm 2025 đánh dấu một thời điểm đặc biệt quan trọng đối với Việt Nam. Khối doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tiếp tục giữ vai trò "xương sống" trong hoạt động xuất, nhập khẩu, đồng thời tạo ra động lực thúc đẩy nâng cấp chất lượng sản phẩm, chuẩn hóa chuỗi cung ứng và chuyển dịch sang mô hình sản xuất giá trị cao. Đối với Việt Nam, đây không chỉ là cơ hội mở rộng thương mại mà còn là thời điểm then chốt để tái định vị nền kinh tế theo hướng tự chủ và bền vững hơn.

Theo chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong, từ đầu năm đến nay, khối FDI tiếp tục khẳng định vị thế không thể thay thế trong nền kinh tế Việt Nam - đóng vai trò như một "đòn bẩy vàng" và là "xương sống" giúp Việt Nam duy trì đà tăng trưởng và ổn định cán cân thương mại. Sức ảnh hưởng áp đảo này được minh chứng rõ qua những con số thống kê ấn tượng.

Theo số liệu mới nhất từ Cục Hải quan (Bộ Tài chính), khối FDI được ghi nhận chiếm hơn 72% tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu của toàn nền kinh tế. Con số này không chỉ thể hiện vai trò trung tâm trong thương mại mà còn cho thấy sự ổn định về mặt sản xuất, việc làm và ngoại hối mà khối FDI mang lại. Các chuyên gia kinh tế đều nhìn nhận rằng, việc duy trì tỷ trọng lớn như vậy trong hoạt động xuất nhập khẩu giúp Việt Nam giảm thiểu tối đa tác động từ các cú sốc bên ngoài, đặc biệt trong bối cảnh các thị trường lớn có xu hướng bảo hộ hoặc tái cơ cấu chuỗi cung ứng.

Phân tích sâu hơn, ông Phong cho rằng, khối FDI giữ được vị thế chủ lực này là nhờ vào những lợi thế cạnh tranh vượt trội. Doanh nghiệp FDI thường sở hữu quy mô lớn, mạng lưới chuỗi cung ứng toàn cầu, cùng với công nghệ hiện đại và tiêu chuẩn sản xuất quốc tế khắt khe. Điều này không chỉ giúp hàng hóa sản xuất tại Việt Nam dễ dàng đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật và tiếp cận thị trường quốc tế nhanh chóng hơn mà còn tạo ra sự ổn định về nguồn nguyên vật liệu đầu vào và đầu ra sản phẩm. Hơn nữa, sự đầu tư liên tục và ổn định của dòng vốn FDI vào các dự án đã được cấp phép, bất chấp những biến động kinh tế vĩ mô, cũng là một yếu tố then chốt củng cố vai trò dẫn dắt của khu vực này.

Tuy nhiên, sự tập trung quá lớn này cũng tiềm ẩn một số rủi ro mà Việt Nam cần nhìn nhận rõ ràng. "Mặc dù tỷ trọng FDI cao trong xuất khẩu là một điểm sáng về khả năng hội nhập và duy trì tăng trưởng, nhưng nó cũng là một lời cảnh báo về mức độ phụ thuộc. Nếu không định hướng dòng vốn vào công nghệ cao và các ngành công nghiệp nền tảng, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nội địa, việc thu hút FDI chỉ tập trung vào gia công, lắp ráp sẽ khiến Việt Nam gặp rủi ro lớn. Điều này dẫn tới giá trị gia tăng thấp, phụ thuộc công nghệ nước ngoài và hạn chế năng lực tự chủ sản xuất", ông Phong phân tích. Việc quá phụ thuộc vào các doanh nghiệp nước ngoài có chuỗi giá trị toàn cầu khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương trước những biến động địa chính trị, thay đổi chính sách thương mại đột ngột hay những sự cố logistics mang tính toàn cầu.

Các chuyên gia kinh tế đều đã từng cảnh báo, nếu công nghiệp hỗ trợ và doanh nghiệp nội địa không kịp nâng cấp, Việt Nam sẽ khó thoát khỏi mô hình "công xưởng lắp ráp", nơi phần lớn giá trị nằm ở khâu R&D, thiết kế, thương hiệu vẫn thuộc về các tập đoàn nước ngoài. Đây là rào cản lớn nhất để kiến tạo nền kinh tế bền vững.

Đón FDI thế hệ mới và kiến tạo nội lực Việt

Từ năm 2025 - 2030 sẽ là giai đoạn "cửa sổ vàng" để Việt Nam thoát khỏi đáy chuỗi giá trị, nếu lựa chọn đúng hướng đi và đầu tư đúng trọng tâm. Sự hiện diện mạnh mẽ của FDI mang lại nền tảng tốt cho tăng trưởng, nhưng cũng đặt ra áp lực đổi mới đối với doanh nghiệp nội địa. Nếu không nâng cấp công nghệ, quản trị và tiêu chuẩn sản phẩm, doanh nghiệp Việt khó có thể trở thành đối tác trong chuỗi cung ứng của các tập đoàn quốc tế hoặc tự mở lối vào các thị trường cao cấp.

Theo các chuyên gia kinh tế, thời điểm hiện tại, khi FDI vẫn đang tạo đà mạnh mẽ, là lúc Việt Nam cần chuyển đổi tư duy, nhìn nhận dòng vốn này không chỉ là nguồn vốn mà là cơ hội chiến lược để xây dựng một nền kinh tế hiện đại, tự chủ và có giá trị gia tăng cao hơn. Đây là con đường duy nhất để "thoát bẫy gia công" ở quy mô quốc gia.

"Thay vì trải thảm đỏ cho mọi loại hình đầu tư, chiến lược then chốt của Việt Nam hiện nay là sàng lọc và ưu tiên thu hút "FDI thế hệ mới". Dòng vốn này phải tập trung vào các lĩnh vực tạo ra giá trị gia tăng cao, bao gồm công nghệ cao, chế biến sâu, R&D, trí tuệ nhân tạo, và logistics xanh. Việc này nhằm mục tiêu chiến lược nâng cấp ngành sản xuất, chuyển từ lắp ráp sang chế tạo, từ thâm dụng lao động sang thâm dụng công nghệ", ông Phong khuyến nghị.

Bên cạnh việc sàng lọc dòng vốn FDI, giải pháp mang tính căn cơ và bền vững là phát triển mạnh mẽ công nghiệp hỗ trợ và nâng cao năng lực của doanh nghiệp nội địa. Chỉ khi doanh nghiệp Việt Nam đủ mạnh để tham gia sâu vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn FDI, hiệu ứng lan tỏa mới thực sự phát huy tối đa. "Để nền kinh tế có thể tự chủ và cạnh tranh bền vững, chúng ta cần tập trung phát triển thương hiệu và nâng cao chất lượng sản phẩm nội địa. Doanh nghiệp nội địa phải đủ sức trở thành đối tác chứ không chỉ là nhà cung ứng phụ trợ đơn thuần cho FDI", TS Tô Hoài Nam - Phó Chủ tịch Thường trực, kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam nhấn mạnh.

Cũng theo ông Nam, chiến lược hỗ trợ doanh nghiệp nội địa cần được triển khai đồng bộ, bao gồm việc cải cách hành chính, chính sách thuế ưu đãi, hỗ trợ vốn, đào tạo kỹ thuật chuyên sâu và nâng cấp tiêu chuẩn quản lý, chất lượng sản xuất để đáp ứng yêu cầu cao của chuỗi giá trị toàn cầu. Việc này nhằm mục tiêu lớn là tạo sự liên kết chặt chẽ, đôi bên cùng có lợi giữa khối FDI và doanh nghiệp nội địa, qua đó tạo ra giá trị gia tăng thực sự ngay trong nước.

Có thể thấy, sức mạnh của FDI, được củng cố bằng các con số xuất nhập khẩu ấn tượng, là một cơ hội chiến lược để Việt Nam thực hiện cú hích chuyển đổi. Việc tận dụng tốt làn sóng chế biến sâu, công nghệ cao và sức mạnh của FDI "thế hệ mới" sẽ giúp Việt Nam từng bước chuyển từ vai trò "công xưởng" gia công thành "đối tác sản xuất giá trị cao, có chuỗi cung ứng hiện đại, có thương hiệu" trên thị trường quốc tế. Để biến tiềm năng thành hiện thực, cần sự đồng thuận và quyết tâm cao độ từ Chính phủ, doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nội địa. Sự ổn định trong chính sách, nỗ lực nâng cao năng lực nội tại và chiến lược thu hút FDI chất lượng cao chính là chìa khóa để kiến tạo một nền kinh tế bền vững, hiện đại và tự chủ trong giai đoạn tới./.