Tăng cường kết nối thật để vững vàng trước "thế giới số"

Để bảo vệ đối tượng là trẻ em, thanh thiếu niên an toàn trước những nguy cơ lừa đảo trực tuyến, bắt cóc online đang được cảnh báo, bên cạnh việc nâng cao nhận thức, trang bị những hiểu biết cần thiết thì việc chăm sóc sức khỏe tinh thần, để các em vững vàng về tâm lý, đủ tự tin, tỉnh táo trước "thế giới ảo" với nhiều cạm bẫy là điều rất cần thiết.

Mới đây, Trường Phổ thông Năng khiếu – Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh - đã khởi động chuỗi hoạt động ý nghĩa nâng cao nhận thức, sự quan tâm đối với sức khỏe tinh thần, tạo diễn đàn để chia sẻ kinh nghiệm với phụ huynh trong việc đồng hành cùng con. Buổi trò chuyện với chủ đề "Ứng phó với rối loạn lo âu và trầm cảm ở lứa tuổi vị thành niên" cùng bác sĩ Hoàng Vũ Quỳnh Trang - chuyên gia trong lĩnh vực Nhi khoa Phát triển Hành vi và Tâm lý Lâm sàng Nhi khoa - đã mang đến nhiều thông tin hữu ích, thiết thực để góp phần cùng phụ huynh trang bị cho con em những kỹ năng sống để làm hành trang cần thiết trong kỷ nguyên số.

Hơn lúc nào hết, khi thế giới số đang tiềm ẩn những nguy cơ, thách thức, những chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi, phức tạp thì sự tăng cường kết nối thật, sự quan tâm, đồng hành từ phía gia đình, nhà trường, bạn bè và rộng ra là cộng đồng chính là điểm tựa an toàn để xây dựng lối sống lành mạnh. Qua đó góp phần hình thành bản lĩnh, nền tảng hiểu biết để "trực tuyến" một cách an toàn, chủ động.

Thời báo VTV có cuộc trao đổi với bác sĩ Hoàng Vũ Quỳnh Trang xung quanh nội dung này:

Theo bác sĩ, đâu là những yếu tố về tâm lý tác động, chi phối khiến đối tượng thanh thiếu niên dễ trở thành mục tiêu, nạn nhân của những hành vi lừa đảo, bắt cóc online?

Bác sĩ Hoàng Vũ Quỳnh Trang: Tuổi vị thành niên theo tổ chức Y tế Thế giới WHO, từ 10-19 tuổi, có 3 giai đoạn: 10-13 tuổi (giai đoạn đầu) ; 14-16 tuổi ( giai đoạn trung tâm); 17-19 tuổi (giai đoạn sau). Trong mỗi giai đoạn đều có đặc điểm thay đổi dựa vào hoạt động nội tiết tố sinh dục. WHO gọi giai đoạn này là chuyển tiếp từ trẻ em sang tuổi trưởng thành, có thể biểu tượng là con bướm để nói lên các thay đổi (thể chất, nhận thức, xã hội và cảm xúc- hành vi) trong giai đoạn này.

Theo chuyên ngành Nhi khoa Phát triển Hành vi thì, "Hành vi - Cảm xúc" là lĩnh vực quan trọng nhưng còn mới mẻ. Khi hoạt động nội tiết tố thay đổi làm cơ thể trẻ thay đổi nhưng nhận thức của các em chưa bắt kịp (có thể có thai nhưng chưa có khả năng làm cha mẹ) nên cha mẹ thường nói tránh làm trẻ không hiểu tổng thể câu chuyện. Bên cạnh đó, nhiệm vụ của tuổi vị thành niên là học hỏi thế giới với nhiều lăng kính từ cha mẹ, sách vở và cuộc sống. Con bắt đầu tiếp cận với thế giới bằng kinh nghiệm của bản thân nên con chưa phân biệt những cạm bẫy bên ngoài. Vấn đề là tính tò mò, khẳng định hình ảnh bản thân đưa trẻ đến những nguy cơ bị lừa tiền, lừa tình.

Là người có nhiều năm nghiên cứu, dành nhiều tâm huyết cho lĩnh vực tâm lý, can thiệp hành vi, theo bác sĩ, đâu là những vấn đề nóng cần quan tâm, cần hiểu về lứa tuổi học sinh để có thể là người đồng hành tin cậy, để các em "không một mình" trong thời đại số?

Những vấn đề "nóng" của tuổi dậy thì thường là : Rối loạn cư xử trong phạm vi gia đình; Ẩu đả ở trường và bỏ học; Đua xe đánh nhau; Sử dụng chất gây nghiện; Xác định giới tính, Quan hệ tình dục: mang thai vị thành niên và Trầm cảm -Tự tử. Trong đó: Tự tử là cấp cứu tâm lý vì khi có hành vi tự tự sẽ có nguy cơ tái phát.

Khi trẻ sa đà vào thế giới ảo tức là đang mất kết nối với thế giới thật của con. Do đó điều quan trọng trong cuộc sống hằng ngày là giữ kết nối với gia đình nhất là cha mẹ, anh chị em và nhà trường thầy cô giáo. Ở nhà nên duy trì bữa cơm gia đình từ nhỏ để khi con ở tuổi vị thành niên việc này trở nên dễ dàng tuân thủ cho dù học hành bận rộn. Lắng nghe tích cực là cha mẹ nghe con trình bày quan điểm về tình bạn bè, tình thầy cô, tình anh chị em, tình cha, tình mẹ… Bên cạnh đó là nghe khái niệm về sự trung thực, sự tử tế, giá trị lao động… Từ quan điểm của con, cha mẹ có dịp hiểu động cơ hành vi chưa phù hợp và giúp con từng bước điều chỉnh hành vi cho phù hợp hơn.

Với nhiều thay đổi về cảm xúc dễ vui dễ buồn, nhiều xung năng trẻ tuổi vị thành niên khó kiềm soát hành vi khi không được đáp ứng yêu cầu. Tôi đã gặp 1 tình huống em gái 14 tuổi uống thuốc tự tử phải nhập cấp cứu BV Nhi Đồng 1 khi bị mẹ ngăn cấm trò chuyện điện thoại với người yêu không rõ nguồn gốc suốt ngày quên học tập. Khi qua giai đoạn nguy hiểm, tôi có dịp trò chuyện nên hiểu thêm động cơ của hành vi tự tử đó là do tuyệt vọng, không biết cách giải quyết vấn đề: không thể thương lượng với mẹ vì phụ thuộc quá mức vào điện thoại, không có bữa cơm gia đình, không có hoạt động thể chất, học hành không còn hứng thú và nhất là vai trò uy quyền để áp dụng nội quy trong gia đình từ người cha rất mờ nhạt. Tình huống này thường xảy ra nên con cần được hiểu và hỗ trợ kịp thời để tránh hành vi đáng tiếc. Con cũng cần khám tâm lý để tránh lập lại hành vi tự tử (theo lưu đồ cấp cứu khi có hành vi tự tử - Bệnh viện Nhi đồng 1).

Đề xuất thử nghiệm việc hạn chế học sinh sử dụng điện thoại di động ở trường học theo bác sĩ nên được vận dụng ra sao để đạt được hiệu quả tốt nhất?

Sử dụng điện thoại trong trường học cần được bàn thảo với gia đình về mục tiêu và cách vận hành để hỗ trợ cha mẹ áp dụng hiệu quả. Nhiệm vụ của trường học không chỉ học tập mà còn là trang bị kỹ năng xã hội, rèn luyện thể chất… Trẻ vị thành niên đang chuyển tiếp thành người lớn nên cha mẹ và thầy cô giáo không nên nói tránh mà cần cho trẻ cách giải quyết vấn đề trong việc áp dụng quy định này. Cha mẹ cũng nên thống nhất, nhất quán (trong tuần và cuối tuần) cũng như giám sát các hoạt động học online của con. Hoạt động thể chất và ngoại khóa (văn nghệ, thể thao, học nhóm theo chủ đề, tham quan bảo tàng…) đều đặn, đa dạng sẽ giảm nguy cơ "nghiện" điện thoại và tăng niềm vui học tập, tự giác học tập và lớn lên.

Trong những năm gần đây, vấn đề chăm sóc sức khỏe tâm thần ngày càng được chú ý, việc triển khai tham vấn tâm lý học đường cũng được chú trọng, theo bác sĩ để hoạt động này hiệu quả thì cần quan tâm đến những điều gì?

Tham vấn tâm lý học đường cần được xem trọng trong nhà trường: Đều đặn, không kiêm nhiệm, có giám sát định kỳ. Nên có tập huấn nâng cao nhận thức của phụ huynh và giáo viên về sức khỏe tâm trí. Nên có tọa đàm kèm bàn luận nhóm với sự tham dự của các thanh niên học sinh tốt nghiệp của trường trở về chia sẻ kinh nghiệm về sức khỏe tâm trí để lan rộng tác động đồng đẳng tích cực. Ngoài ra, theo tôi cần chú ý, quan tâm đến hoàn cảnh gia đình vì người chăm sóc và môi trường sinh hoạt hằng ngày là nền tảng nuôi dưỡng thông minh cảm xúc của con. Cần xem xét những khó khăn đi kèm trong sự phát triển của trẻ như kém tập trung, ngôn ngữ diễn đạt giới hạn, cần nhiều thời gian thích nghi để thấu hiểu động cơ của hành vi một cách toàn diện, từ đó hỗ trợ đúng hướng và kịp thời tránh hậu quả đáng tiếc!

Xin cảm ơn bác sĩ!