Thu phí báo chí - Hướng phát triển bền vững trong kỷ nguyên số

Công nghệ không ngừng phát triển đang tạo ra những chuyển biến sâu rộng trong hoạt động kinh tế báo chí. Sự xuất hiện và lan rộng của các nền tảng mạng xã hội đã làm thay đổi thói quen tiếp cận thông tin của công chúng, đồng thời phân tán nguồn thu từ quảng cáo - vốn từng là "xương sống" của nhiều cơ quan báo chí. Trước bối cảnh đó, các đơn vị truyền thông đang chủ động chuyển mình, tích cực tìm kiếm mô hình kinh doanh phù hợp nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Trong quá trình chuyển đổi này, các khái niệm như truyền hình trả tiền hay thu phí nội dung báo chí ngày càng được nhắc đến nhiều hơn. Đây là những mô hình mà trong đó, người xem, người đọc sẽ đóng phí để tiếp cận các sản phẩm báo chí, truyền thông có giá trị hay là những trải nghiệm các gói dịch vụ có nhiều tiện ích hơn. Dù không phải là xu hướng hoàn toàn mới, song các mô hình này đang được nhiều cơ quan báo chí trong nước và quốc tế triển khai mạnh mẽ hơn, như một phần trong chiến lược phát triển dài hạn.

Những khái niệm như truyền hình trả tiền hay thu phí báo chí có thể nghe có vẻ mới trong môi trường số, nhưng thực tế chúng ta đã quen với việc chi trả cho nội dung thông tin từ lâu - chẳng hạn như việc mua một tờ báo giấy truyền thống. Giờ đây, trong kỷ nguyên công nghệ số, khán giả và độc giả cũng đang từng bước làm quen với việc trả phí để tiếp cận các nội dung chuyên sâu, độc quyền và được cá nhân hóa hơn trên các nền tảng số.

Tại Việt Nam, hiện đã có khoảng 5 cơ quan báo chí bắt đầu triển khai mô hình thu phí, dù phần lớn mới chỉ ở quy mô thử nghiệm và tập trung vào một số chuyên mục, nội dung đặc biệt.

Gần đây nhất, nền tảng truyền hình số quốc gia VTVgo đã chính thức ra mắt dịch vụ VTVgo Plus - một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao trải nghiệm người dùng. Dịch vụ này mang đến nhiều tiện ích đáng chú ý như: Xem lại chương trình đã phát sóng từ lâu, bỏ qua quảng cáo và nhiều tính năng tương tác khác.

Những mô hình báo chí thu phí như vậy không chỉ cho phép sản xuất các nội dung chất lượng cao, có chiều sâu và mang tính chọn lọc, mà còn mang đến cho khán giả sự chủ động và thoải mái hơn trong việc tiếp cận thông tin theo cách riêng của mình - từ đó góp phần nâng cao giá trị và vị thế của báo chí trong không gian số.

Thu phí báo chí mang đến những trải nghiệm chất lượng hơn cho người xem

Có hơn 7 năm sống và học tập tại Trung Quốc, chị Lâm Phương Linh (Hà Nội) đã quen với việc trả tiền để xem các nội dung trên truyền hình và những nền tảng truyền hình trả tiền (OTT), đặc biệt khi vấn đề bản quyền được Trung Quốc siết chặt.

"Trả tiền để xem truyền hình ở Trung Quốc khá phổ biến. Nếu mọi người muốn xem nhiều kênh hơn, chiếu nhiều phim hơn, ví dụ CCTV6, CCTV13 thì mọi người phải trả thêm tiền. Nếu là một người trẻ, với việc trả 20.000 đồng để sử dụng VTVgo (plus) với các tiện ích em thấy khá hợp lý. Nếu bây giờ em dùng tivi thông thường, em phải canh giờ, không thể tua lại những chương trình mong muốn", chị Lâm Phương Linh (Hà Nội) chia sẻ.

Giống như Linh, trong suốt 8 năm sống tại Mỹ, mỗi tháng, anh Hoàng Bình Minh đều trả một mức phí 3 USD, tức là hơn 70.000 đồng cho một tờ báo tài chính, nhằm cập nhật thông tin chuyên sâu.

"Quan điểm bên đấy là công sức của nhà báo phải được trả xứng đáng. Khi mình được tiếp cận với luồng thông tin tốt, phù hợp với những thứ mình cần thì mình cũng nên đóng góp để các tờ báo làm việc tốt hơn. Mỗi người chỉ cần bỏ ra 20.000 đồng mỗi tháng, có thể tiết kiệm được rất nhiều thời gian", anh Minh chia sẻ.

Với mức phí 20.000 đồng/tháng, VTVGo Plus đem lại những trải nghiệm mượt mà và khác biệt trên nền tảng số như: Khán giả sẽ không bắt gặp những quảng cáo xuất hiện khi đang xem chương trình, xem lại các chương trình đã phát sóng trong vòng 1 tuần, tua lại các chương trình ngay cả khi đang xem trực tiếp.

Chỉ trong một tuần kể từ ngày cung cấp dịch vụ, đã có 30.000 lượt đăng ký sử dụng VTVGo Plus. Trong đó có nhiều thuê bao đăng ký cả năm. Điều này cho thấy, việc trả tiền để có những trải nghiệm tốt hơn đã thực sự trở thành nhu cầu của một nhóm khán giả.

Ông Phạm Anh Chiến - Phó Giám đốc Trung tâm Sản xuất và Phát triển nội dung số, Đài truyền hình Việt Nam cho biết: "Chúng tôi đã làm một điều tra lên đến gần 100.000 người trả lời trên mạng xã hội, trong đó đa số mọi người ủng hộ một mô hình sẵn sàng trả một ít phí để có những trải nghiệm tốt hơn, chất lượng tốt hơn. Còn về cơ bản thì VTV là Đài Truyền hình quốc gia, VTVGo là nền tảng truyền hình số quốc gia, nhiệm vụ chính, nhiệm vụ cốt lõi vẫn là phục vụ miễn phí người dân".

Hướng phát triển bền vững trong  kỷ nguyên số

Trên thế giới, doanh thu của báo chí đến từ 2 nguồn chính: Một là từ quảng cáo; Hai là từ thu phí độc giả.

Biểu đồ trên là doanh thu từ năm 2008 đến nay của tờ Thời báo New York - một tờ báo lớn và có ảnh hưởng tại Mỹ cũng như trên thế giới. Phần màu xanh đậm là doanh thu từ dịch vụ quảng cáo, đang có xu hướng ngày càng giảm rõ rệt, đạt hơn 500 triệu USD vào năm ngoái. Trong khi đó, phần màu xanh nhạt hơn, ở dưới là thu phí thuê bao độc giả, đang tăng đều, đạt hơn 1,7 tỷ USD vào năm 2024.

Trang báo này hiện có khoảng 11,88 triệu tài khoản trả phí. Đây cũng là một trong những báo tiên phong đổi sang mô hình báo chí trả phí từ năm 2011. Ví dụ này cho thấy, áp dụng thu phí giúp báo chí có nguồn thu ổn định, không còn bị động trước những thay đổi của thị trường quảng cáo.

Nếu như trước đây, quảng cáo chiếm 80 - 90% doanh thu của một tờ báo, thì hiện nay, nhiều cơ quan báo chí thừa nhận con số này chỉ còn 40 - 50%, thậm chí thấp hơn. Phần lớn ngân sách quảng cáo đã rơi vào tay các nền tảng số xuyên biên giới. Facebook hay Google đã lấy đi khoảng 70% doanh thu quảng cáo của báo chí chính thống.

Ông Lê Quốc Minh - Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho hay: "Đặc biệt sau COVID-19, rõ ràng việc chỉ dựa vào nguồn thu quảng cáo là rất bấp bênh. Thu phí báo chí được coi là một mô hình quan trọng nhất của quá trình chuyển đổi số. Thực tế cho thấy, trong những năm qua, hầu hết các cơ quan báo chí lớn trên thế giới đã phải thu phí, kể cả Washington Post - một tờ báo mà từng chủ trương là đi theo thu về quảng cáo, cũng quay ra thu phí. Nhiều tờ báo lớn từ Âu, Mỹ cho đến khu vực châu Á đều thấy rằng: Không thể nào tiếp tục cung cấp thông tin miễn phí mãi, vì nguồn thu từ điện tử vốn nhỏ, không thể bù đắp được với nguồn thu mất đi từ báo in".

"Chúng tôi cũng muốn các cơ quan báo chí sẽ đa dạng hóa các mô hình kinh doanh, trong đó khôi phục lại việc thu phí từ bán báo trên cả báo điện tử và trên cả ứng dụng phát thanh truyền hình trả tiền. Từ đó, cơ quan báo chí có sự bền vững hơn trong hoạt động kinh doanh và sản xuất nội dung của mình", ông Lê Quang Tự Do - Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch cho biết.

Việc thu phí vừa là động lực nhưng cũng là áp lực để các cơ quan báo chí tạo ra những chương trình chuyên sâu, độc đáo, sát với mọi nhu cầu người từng phân khúc người xem.

"Chúng ta cung cấp đúng món ăn mà họ thích. Việc chúng ta kêu gọi họ trả tiền để xem những sản phẩm đấy thì cũng sẽ dễ dàng hơn", ông Nguyễn Hoàng Nhật - Phó Trưởng ban Điện tử, Báo Nhân dân chia sẻ.

Truyền hình trả phí - Cuộc đua toàn cầu

Có nhiều mô hình thu phí báo chí. Ví dụ như "hard-paywall", nghĩa là thu phí toàn bộ nội dung hay là thu phí một phần (freemium). Là hình thức kết hợp, một phần nội dung miễn phí (free), một phần nội dung cao cấp (premium) có yêu cầu đăng ký. Bài học chung từ Mỹ đến châu Âu: Khi có nội dung "neo" đủ hấp dẫn, gói cước linh hoạt và trải nghiệm mượt mà trên nhiều thiết bị thì giữ chân được người xem và tạo dòng thu ổn định.

Tại Mỹ, tập đoàn truyền thông Comcast vừa tung gói "World Soccer Ticket" - tạm dịch là Tấm vé xem bóng đá thế giới - với giá khoảng 85 USD/tháng, cung cấp gần 60 kênh truyền hình, tin tức, thể thao. Mục tiêu kép là vừa giữ thuê bao TV truyền thống, vừa kéo người dùng sang ứng dụng số.

Ở mảng tin tức, BBC bắt đầu thu phí người dùng tại Mỹ: 49,99 USD/năm hoặc 8,99 USD/tháng. BBC mở một phần tin tức miễn phí, sau đó ai thấy hấp dẫn và dùng nhiều thì mời trả phí. Trò chuyện với phóng viên VTV, các chuyên gia truyền thông quốc tế cho rằng, các đài truyền hình lớn có lợi thế là thương hiệu uy tín và lâu đời.

Ông Grzegorz Piechota - Chuyên gia Hiệp hội Truyền thông Tin tức Quốc tế (INMA) đánh giá: "Một thương hiệu mạnh cùng giá trị nội dung đa dạng là yếu tố then chốt. Khán giả cần tìm thấy tất cả những gì họ muốn - từ tin tức chính thống, phim ảnh, cho tới thể thao - chỉ trong một địa chỉ tin cậy. Đây chính là điều mà các nền tảng mạng xã hội miễn phí không thể thay thế".

Theo các chuyên gia trong ngành, dù chiến lược kinh doanh khác nhau. Nhưng từ nhiều năm nay, các cơ quan truyền thông uy tín đều nhìn nhận rằng đã đến lúc các báo đài phải chủ động tìm cách thu hút khán giả trung thành.

Ông David Carr - Cựu phóng viên báo New York Times cho hay: "Chúng tôi buộc phải đa dạng hoá các mô hình kinh doanh, không thể chủ quan cho rằng độc giả đương nhiên sẽ lựa chọn đọc báo hay xem tin tức của mình. Chúng tôi buộc phải tranh giành độc giả mỗi ngày".

Tại châu Âu, hãng tin Sky News công bố lộ trình tăng tỷ lệ nội dung cao cấp trả phí (gồm podcast, bản tin chuyên sâu…) lên 70% vào năm 2030, giảm phụ thuộc quảng cáo, đồng thời vẫn giữ kênh tin tức thường nhật 24/7 để đảm bảo phục vụ công chúng.

Ông Grzegorz Piechota - Chuyên gia Hiệp hội Truyền thông Tin tức Quốc tế (INMA) đánh giá: "Khả năng giữ chân khán giả luôn gắn liền với mức độ gắn bó. Khán giả càng xem nhiều, càng ở lại lâu, thì càng ít có khả năng rời bỏ. Vì vậy, các đài cần có dòng chảy nội dung liên tục - không chỉ một trận cầu đinh hay một bộ phim ăn khách, mà còn là các chương trình định kỳ, cùng với việc giới thiệu khán giả đến nhiều thể loại khác nhau để tăng lý do ở lại".

Theo các chuyên gia, muốn giữ chân khán giả lâu dài, các đài cần có nội dung cốt lõi, trụ cột - ví dụ như thể thao hay tin tức chuyên sâu - kết hợp với các chương trình ưu đãi đặc quyền, tri ân khán giả để tăng sức hấp dẫn.

Nghiên cứu của Đại học California cho thấy, thời gian tập trung trung bình của người dùng vào một nội dung trên màn hình trước khi chuyển sang nội dung khác đã giảm từ 2,5 phút vào năm 2004 xuống chỉ còn 47 giây năm 2023. Chỉ gần 1 phút để một sản phẩm báo chí gây ấn tượng, giữ chân khán giả và thậm chí là "mở hầu bao".

Trong bối cảnh đó, đầu tư cho nội dung chất lượng, trải nghiệm công nghệ khác biệt và việc triển khai các mô hình thu phí, không đơn thuần là bước đi thương mại, mà là cách để bảo đảm nguồn lực, nâng cao trải nghiệm và đồng hành lâu dài với khán giả trong kỷ nguyên số.