Năm 2022, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án "Ngày Tôn vinh tiếng Việt trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài giai đoạn 2023 - 2030", lấy ngày 8/9 hàng năm là ngày tôn vinh vẻ đẹp, giá trị của tiếng Việt và "tạo điều kiện để cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài gìn giữ tiếng Việt, bản sắc văn hóa dân tộc, nâng cao lòng tự hào và tự tôn dân tộc".

Nhân dịp này, Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Ngoại giao và Ban Truyền hình Đối ngoại (VTV4), Đài THVN phối hợp thực hiện chương trình nghệ thuật Tôn vinh tiếng Việt 2023 với chủ đề "Tiếng mẹ thân thương".

Vào tối 8/9, đêm gala Tôn vinh tiếng Việt 2023 với chủ đề "Tiếng Mẹ thân thương" đã diễn ra vào tại Trung tâm Nghệ thuật Âu Cơ, Hà Nội. Chương trình được truyền hình trực tiếp trên kênh VTV2, VTV4, ứng dụng VTVgo và Fanpage VTV4. Trong 90 phút chương trình, ngoài những tiết mục âm nhạc nghệ thuật đặc sắc gửi gắm thông điệp về tình yêu quê hương, đất nước, đêm gala còn mang đến những câu chuyện cảm động và truyền cảm hứng về tình yêu, sự tâm huyết gìn giữ tiếng Việt, bản sắc văn hóa dân tộc Việt của cộng đồng người Việt ở khắp năm châu qua những phóng sự được thực hiện tại Australia, Sri Lanka, Ba Lan, Thụy Điển, Pháp và Việt Nam. Bên cạnh đó, gala còn tôn vinh Sứ giả tiếng Việt - những người có đóng góp tích cực trong các hoạt động lan tỏa ngôn ngữ và văn hóa Việt ra thế giới.

Điểm nhấn của chương trình năm nay là các tiết mục kịch hình thể được dàn dựng công phu và dựa trên câu chuyện có thật về hành trình tìm mẹ, tìm về với cội nguồn và tiếng Việt của một cô gái gốc Việt được nuôi dưỡng và trưởng thành ở nước ngoài. Từ việc không thể nói được tiếng Việt, cô đã có thể nói được tiếng Việt sau thời gian quyết tâm học hỏi. Biết tiếng Việt cũng đã mang đến cho cô những cơ hội để lập nghiệp ở quê hương.

Với chủ đề "Tiếng Mẹ thân thương" chương trình trải qua 5 chương mang tên: Nguồn cội; Tiếng Việt - Ngôn ngữ của tôi; Lan tỏa tiếng Việt; Hành trình trở về; Những sứ giả tiếng Việt.

"Mẹ ơi" là tiếng gọi đầu tiên con cất lên trong đời. Mẹ - là mái nhà, là tổ ấm, là quê hương, Tổ quốc - nơi luôn chào đón những đứa con đi xa để trở về. Từ thuở lọt lòng, những vần điệu, thanh âm ngôn ngữ tiếng Việt trong lời ru của mẹ đã ăn sâu vào tâm thức của mỗi người Việt. Có nhiều người Việt, dù phải đối mặt với những thăng trầm của cuộc sống bôn ba nơi xứ người, nhưng hai chữ "quê hương", "nguồn cội" vẫn khắc sâu trong tâm thức với khắc khoải mong ước trở về. 

Cũng có những bạn trẻ sinh ra và được nuôi dưỡng ở nước ngoài, khi một ngày trưởng thành, họ chợt nhận ra mình có sự khác biệt với cộng đồng xung quanh. Bất chợt, bao câu hỏi bủa vây:

Tôi là ai?

Tôi từ đâu đến?

Người "mẹ" quê hương của tôi ở đâu?

Đó cũng là khởi nguồn cho nhiều cuộc tìm kiếm về quê hương mà chúng ta đã từng bắt gặp hay nghe đâu đó. Ngôn ngữ chính là chìa khóa quan trọng để lý giải cho câu hỏi Tôi là ai. Và ngôn ngữ cũng giúp mở ra cánh cửa để trở về với quê hương, nguồn cội. 

Câu chuyện của nhà báo người Pháp gốc Việt Đoan Bùi được ghi lại trên đất Pháp cũng đã có một hành trình như thế. Chị là con của một người Việt di cư qua Pháp từ thập niên 60. Sinh ra và lớn lên tại Le Mans (Pháp), gia đình chị là những người Việt Nam duy nhất sinh sống tại đây nên ngay từ nhỏ, ngoài việc giao tiếp trong nhà, tiếng Việt rất ít khi được sử dụng và rồi dần biến mất khỏi ngôn ngữ giao tiếp trong gia đình. Chính vì thế, nhà báo Đoan Bùi đôi khi đã quên rằng mình là người con gốc Việt. 

Nhà báo Đoan Bùi chia sẻ: "“Động lực lớn nhất thôi thúc tôi học lại tiếng Việt chính là gia đình. Bố tôi không nói chuyện được, nhưng ông vẫn có thể nghe rất rõ. Mỗi lần tôi nói tiếng Việt, trong ánh mắt của bố lại rưng rưng. Tôi cũng muốn nói tiếng Việt với má vì tôi biết má cũng rất thích được nói tiếng Việt". 

Với hơn 300.000 người, cộng đồng người Việt hiện chiếm hơn 1,2% dân số Liên bang Úc. Tiếng Việt là một trong 4 ngôn ngữ được nói nhiều nhất ở quốc gia này. Tuy nhiên, việc sử dụng tiếng Việt có xu hướng mai một từ thế hệ thứ hai trở đi. Theo kết quả nghiên cứu của Đại học Charles Sturt, Liên bang Úc về năng lực ngôn ngữ của trẻ em Việt Nam tại quốc gia này, cha mẹ giữ vai trò cốt lõi trong việc gìn giữ tiếng Việt.

Sự đồng hành của cha mẹ cùng con chính là sợi dây kết nối các thế hệ người Việt ở nước ngoài hướng về nguồn cội, góp phần tích cực để lan tỏa tình yêu ngôn ngữ và văn hoá Việt đến bạn bè quốc tế. Bằng sự trải nghiệm của một người mẹ, tâm huyết của một nhà nghiên cứu ngôn ngữ với tình yêu tiếng mẹ đẻ, TS Trần Hồng Vân - giảng viên đại học chuyên ngành Ngôn ngữ Anh, Đại học Western Sydney; kiêm chuyên gia nghiên cứu về duy trì tiếng mẹ đẻ và phát triển ngôn ngữ của trẻ em đa ngôn ngữ tại Đại học Charles Sturt, Australia đã đi tìm lời giải cho những trăn trở đó.

TS Trần Hồng Vân đã nỗ lực đưa tiếng Việt đến gần hơn không chỉ với những người con của mình mà còn lan toả việc dạy tiếng Việt đến với cộng đồng cha mẹ Việt ở Australia, khơi gợi niềm yêu thích sử dụng tiếng Việt của con, giúp con có thể giao tiếp được bằng tiếng Việt. 

Đối với sư thầy Pháp Quang, người xây dựng ngôi chùa Việt đầu tiên tại Sri Lanka có tên gọi Thiền viện Trúc Lâm, thầy quyết định mở lớp dạy tiếng Việt cho trẻ em Srilanka để trẻ em nơi đây biết thêm về tiếng Việt. Những đứa trẻ Srilanka sau khoảng thời gian được các sư thầy dạy tiếng Việt giờ đây thậm chí có thể hát trôi chảy các ca khúc tiếng Việt. 

Hiện tại có khoảng 6 triệu người Việt Nam sinh sống ở hơn 130 quốc gia và vùng lãnh thổ. Duy trì tiếng Việt ở cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài không chỉ là gìn giữ gốc Việt mà còn phát huy bản sắc văn hoá riêng trong xã hội sở tại, phát huy tinh thần tự hào, tự tôn về dân tộc Việt. Công tác xây dựng, phát triển phong trào dạy và học tiếng Việt cho cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đã được triển khai rộng khắp.

Làm sao để giữ được tiếng Việt? Làm thế nào để yêu tiếng Việt?

Làm thế nào để giữ được sợi dây kết nối với gia đình? Với quê hương?  

Đó là tiếng lòng đau đáu của nhiều cha mẹ gốc Việt ở nước ngoài. 

Trong môi trường đa ngôn ngữ, để các bạn nhỏ yêu thích, nói và hát được bằng tiếng Việt, phải kể đến nỗ lực rất lớn từ gia đình, cộng đồng và  những người đưa đò thầm lặng. Họ là những thầy cô giáo, các chuyên gia, tổ chức và ban ngành đã ngày đêm dành hết tâm huyết để tìm ra những phương pháp giảng dạy và biên soạn các giáo trình tiếng Việt hiệu quả cho cộng đồng.

Bên cạnh đó, nhiều bạn trẻ gốc Việt cũng đã lựa chọn học tiếng Việt không chỉ để hiểu về nguồn cội mà còn để gắn bó, lập nghiệp và thành công trên chính mảnh đất quê hương. Trong thời gian qua, đã có rất nhiều hoạt động, dự án và nỗ lực của các cá nhân, tổ chức để lan tỏa tiếng Việt khắp năm châu.

Bà Lê Thị Thu Hằng - Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Chủ nhiệm Uỷ ban nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài chia sẻ thêm: "Chúng tôi cũng đang suy nghĩ và cố gắng để có các hoạt động cũng như tìm ra các giải pháp góp phần lan toả việc dạy và học tiếng Việt, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của toàn xã hội trong việc tôn vinh, giữ gìn và phát huy sự trong sáng, giá trị ngôn ngữ của dân tộc". 

Những sự kiện nổi bật trong một năm qua, kể từ khi ngày 8/9 được chọn là Ngày Tôn vinh tiếng Việt trong cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài:

Để ghi nhận những nỗ lực gìn giữ và phát triển tiếng Việt, năm 2023, lần đầu tiên cuộc thi "Tìm kiếm sứ giả tiếng Việt ở nước ngoài" đã được Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, Bộ Ngoại giao phát động. Cuộc thi đã nhận được sự hưởng ứng và tham gia của đông đảo những người yêu tiếng Việt trên khắp thế giới. Sau một thời gian làm việc công tâm, từ hàng trăm bài thi xuất sắc, ban giám khảo đã lựa chọn 5 gương mặt Sứ giả tiếng Việt tiêu biểu ở khắp năm châu để vinh danh và nhận giải thưởng trong đêm Gala. 

Thông qua những hoạt động, dự án tiếng Việt đã và đang tiếp tục được lan toả, các sứ giả tiếng Việt đã góp phần giúp người Việt ở nước ngoài tự hào về ngôn ngữ mẹ đẻ, ngôn ngữ của dân tộc mình, góp phần quảng bá văn hoá Việt ra khắp năm châu. 

5 cá nhân đã xuất sắc trở thành Sứ giả tiếng Việt ở nước ngoài năm 2023:

- Chị Nguyễn Thị Liên, kiều bào từ Malaysia. Với vai trò là Chủ nhiệm CLB tiếng Việt tại Malaysia, chị Liên đã tổ chức nhiều lớp học tiếng Việt miễn phí, nhiều hoạt động ngoại khóa nhằm gìn giữ và lan tỏa tiếng Việt, văn hoá Việt Nam tại Malaysia

- Chị Trần Hồng Vân, kiều bào từ Úc, chuyên gia nghiên cứu duy trì tiếng mẹ đẻ tại ĐH Charles Sturt, đồng thời là Chủ tịch Tổ chức Thúc đẩy Ngôn ngữ - văn hoá Việt tại Úc Vietschool. Chị đã mở các lớp tiếng Việt miễn phí tại nhà cho các cháu nhỏ trong cộng đồng và khóa tập huấn các gia đình giúp con giữ tiếng Việt.

- Chị Viengkeo Douangchaleun - Nguyễn Thị Thu Huyền, kiều bào tại CHDCND Lào. Chị đã mở các lớp dạy tiếng Việt miễn phí tại chùa Phật tích thủ đô Viêng Chăn, đồng thời thành lập các tủ sách tiếng Việt cho cộng đồng.

- Chị Đào Thị Châu Hà - kiều bào tại Đức. Chị đã xây dựng kênh Youtube cá nhân chia sẻ các bài học tiếng Việt, lập Câu lạc bộ trẻ nói tiếng Việt ở nước ngoài trên mạng xã hội, tổ chức các lớp học tiếng Việt trực tuyến, Xây dựng bộ học liệu tiếng Việt.

Với người Việt sinh sống tại nước ngoài, tiếng Việt chính là hồn cốt, là niềm tự hào dân tộc, là điểm tựa vững chắc trong việc gìn giữ văn hóa truyền thống. Cộng đồng người Việt ở nước ngoài dù bận rộn với cuộc sống mưu sinh, nhưng họ vẫn không quên nguồn cội. Gìn giữ tiếng Việt cho đời sau cũng là cách thể hiện tình yêu quê hương và "chất Việt" trong huyết quản của từng người con Việt.