“Thói đời” là câu chuyện làng quê muôn đời, tựa như bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam thu nhỏ, thông qua nhiều gương mặt, được lột tả với đủ sắc thái hỷ, nộ, ái, ố. Vùng quê nọ, có gã Trọc phú không biết chữ, giàu nứt khố đổ vách nhưng vẫn keo kiệt, bần tiện, tham lam, lại ỷ thế người nhà quan (có ông cháu làm quan huyện) nên hống hách, làm càn. Trọc sai mấy thằng đầy tớ dựng hàng rào định cướp không cái đầm rộng lớn của xã làm của mình để canh tác thu tô. Hành động ngang ngược của Trọc vấp phải sự phản kháng của một gã đánh rậm nghèo rớt mùng tơi, nhưng nghĩa khí, cũng như của nhiều bà con quanh năm sinh sống dựa vào cái đầm. Gã đánh rậm nhờ có võ nghệ, trong cuộc cãi lộn dẫn đến xô xát đã đuổi đánh lũ đầy tớ nhà Trọc chạy bán xới khỏi cái đầm. Lão Trọc vô cùng tức giận sai lính lệ cùng lũ đầy tớ quyết bắt bằng được gã đánh rậm để trị tội. Cuộc vây bắt không thành vì gã đánh rậm vốn bản lĩnh, thông minh, lại được sự ủng hộ của bà con dân làng. Thật không may cho Trọc, cùng thời điểm, đứa cháu làm quan huyện của Trọc lại bị quan quân triều đình về bắt vì tội tham ô, nhũng nhiễu. Gã đánh rậm nhân đà đó lại thuê thầy đồ thảo đơn kiện vụ cái đầm lên Tân quan huyện, cương quyết bảo vệ quyền lợi của mình và của dân làng. Trọc lo lắng, lại sĩ diện không muốn lòi cái đuôi không biết chữ, bèn tìm đến gã Đồ gàn, vốn bạn từ thuở nhỏ, nhờ thảo một văn tự giả để chứng minh cái đầm vốn là của các cụ để lại, để nếu bị kiện ra tòa có bằng chứng bảo vệ mình. Lại không may cho Trọc, ông bạn Đồ gàn vốn người trọng nghĩa, khinh tài, một mực từ chối. Bao nhiêu tiền đưa ra cũng không nhận. Cuối cùng, niệm tình bạn cũ, Đồ gàn bèn viết loằng ngoằng cho Trọc mấy chữ làm bảo bối. Ngày thăng đường xử án, khi Trọc trưng ra cái “bảo bối” để chứng minh cái đầm là của mình, vì không biết chữ, gã đâu biết đó chỉ là câu răn dạy: “Nhân bất học bất tri lý” (Người không có học, không biết lý lẽ). Tân quan huyện nổi giận bừng bừng, cho rằng Trọc dám chế riễu mình, bèn nọc cổ Trọc ra đánh thừa sống thiếu chết. Éo le thay, cô con gái rượu của Trọc, trong một lần tình cờ được nghe tiếng sáo của gã đánh rậm, lại ốm tương tư và đem lòng yêu mê đắm chàng trai này… Chuyện phim khai thác, phóng tác rất nhiều tiếng cười vốn có trong kho tàng chuyện cười dân gian Việt Nam, làm nổi bật tính cách của các nhân vật với nhiều trạng huống, tiết tấu dồn dập, bất ngờ cuốn hút từ đầu đến cuối. Đằng sau tiếng cười thâm thúy, đậm chất phê phán, đồng thời phản ánh ước vọng ngàn đời của người dân về một cuộc sống yên bình, công bằng, ấm no, hạnh phúc.