Trong nhiều năm, vùng Tây Bắc Syria là nơi sinh sống của hàng triệu người di tản vì chiến tranh, nhiều đến nỗi hàng xóm không còn biết nhau. Và vì vậy, khi một trận động đất xảy ra vào tuần trước, khiến những ngôi nhà chỉ còn là đống đổ nát, nhiều cư dân của vùng đất này không thể nói chắc chắn rằng ai đã được tìm thấy và ai vẫn còn đang mất tích.

Khu vực xảy ra trận động đất làm rung chuyển Thổ Nhĩ Kỳ và khu vực Tây Bắc Syria

Giờ đây, với nỗ lực tìm kiếm những người sống sót và thi thể nạn nhân gần như đã kết thúc, theo các con số thống kê, số người chết ở Syria đã tăng lên 3000 người. Cư dân của một thị trấn có tên al-Atarib, vẫn đang lùng sục trong đống đổ nát để tìm tài sản cá nhân. Họ cay đắng nói về cảm giác bị thế giới bỏ rơi.

Họ cho biết trong nhiều ngày, do không có viện trợ quốc tế, đôi khi họ buộc phải dùng tay đào bới đống đổ nát, trong khi những người gặp nạn còn sống cầu xin sự giúp đỡ.

Yazam Mousa, 17 tuổi, cho biết anh đã trở lại tòa chung cư 4 tầng bị sập mà anh từng sinh sống cùng gia đình vào hôm thứ Hai - khi vụ động đất xảy ra.

"Vào lúc 5 giờ sáng, sau trận động đất, chúng tôi đã kéo tất cả mọi người ra ngoài, cả người còn sống hay đã chết" – Yazam Mousa nói – "Xin Chúa phù hộ cho những người đã chết được yên nghỉ. Và cũng xin Chúa chữa lành cho những người bị thương".

Người dân al-Atarib có cảm giác như bị thế giới "bỏ quên"

Nhiều người đã lục tung đống đổ nát từng là nhà của mình, tìm kiếm giấy tờ tùy thân, chứng từ tài sản, ảnh cá nhân – bất cứ thứ gì họ có thể dùng, để bắt đầu nối lại cuộc đời tan vỡ của mình.

Các nhân viên cứu hộ nói rằng, nếu không có thêm sự giúp đỡ từ thế giới, họ sẽ chẳng làm được gì nhiều. Ali Obeid, 28 tuổi, 1 thành viên của tổ chức Mũ Bảo hiểm trắng (White Helmets) – nhóm dẫn đầu các nỗ lực cứu hộ khu vực này ở Syria, cho biết: "Chúng tôi cảm thấy bất lực, thật sự bất lực. Gần đó, những người biểu tình đứng bấp bênh trên bê tông vỡ và kim loại cong vênh, giơ cao các biểu ngữ".

Nhưng việc viện trợ cho vùng đất bị ảnh hưởng nặng nề này của Syria thậm chí CÒN KHÓ HƠN là viện trợ cho nước láng giềng Thổ Nhĩ Kỳ, nơi có hơn 31.000 người chết trong trận động đất.

Trong 12 năm qua, Syria đã chìm trong cuộc nội chiến chia cắt đất nước thành nhiều khu vực bị kiểm soát khác nhau. Vùng đất nơi al-Atarib tọa lạc do các đối thủ của tổng thống Syria – Bashar al-Assad, khiến tình hình ở đây trở nên phức tạp hơn và khiến viện trợ quốc tế giảm xuống mức nhỏ giọt trong tuần qua.

"Chúng tôi phải chạy đua với thời gian và cuối cùng, công việc của chúng tôi chủ yếu được thực hiện bằng tay không" – Ali Obeid nói – "Chúng tôi đến một tòa nhà bị sập và những người bên trong vẫn còn sống. Chúng tôi có thể nói chuyện với họ, nhưng chúng tôi không có sẵn thiết bị để đưa họ ra ngoài".

Trong những ngày đầu tiên sau trận động đất, không có sự giúp đỡ nào từ bên ngoài.

Người dân bỏ lại các phương tiện cá nhân, tập hợp lại với nhau, kéo những người gặp nạn ra khỏi đống đổ nát, quyên góp nhiên liệu và phương tiện cho các đội cứu hộ địa phương, biến các nhà thờ Hồi giáo thành trung tâm quyên góp.

Những người còn sống sót sau trận động đất đang vận chuyển từng món đồ cá nhân và tham gia đào bới, hỗ trợ tìm kiếm nạn nhân bằng tay không và công cụ thô sơ.

Các quan chức LHQ cho biết, cửa khẩu biên giới duy nhất mà LHQ cần sử dụng để chuyển hàng viện trợ đến khu vực do phe đối lập kiểm soát đã ngừng hoạt động trong 2 ngày đầu tiên sau trận động đất, vì những con đường dẫn đến đó đã bị hư hại. (Vào thứ Hai vừa qua, LHQ thông báo rằng sẽ mở thêm 2 cửa khẩu viện trợ từ Thổ Nhĩ Kỳ vào Tây Bắc Syria).

Ali Obeid cho biết: "Người dân đang rất đau khổ vì không được giúp đỡ".

Sự thiếu hụt viện trợ được kết hợp bởi sự thù địch lẫn nhau giữa khu vực thuộc kiểm soát của phe đối lập và chính phủ Damascus.

Một người mẹ đang chăm sóc con gái mình trong bệnh viện. Họ là những nạn nhân may mắn còn sống sót sau thảm kịch.

Ông Al-Assad đã tìm cách kiểm soát dòng cứu trợ đến các vùng đất do phe đối lập nắm giữ và hạn chế nghiêm ngặt sự ra vào. Và các lực lượng đối lập kiểm soát khu vực cũng từ chối nhận viện trợ đến từ chính phủ, mà họ đổ lỗi cho khủng hoảng nhân đạo lâu dài.

Obeid nhớ lại ngày xảy ra trận động đất, anh cho biết bản thân và những người cứu hộ khác đang lái xe qua al-Atarib thì phát hiện một người đàn ông kêu cứu trong nước mắt, nói rằng gia đình ông ta đang mắc kẹt dưới đống đổ nát. Khi Obeid nhìn thấy tòa nhà, 4 tầng đổ nát ngổn ngang lên nhau, anh cũng bắt đầu khóc. Anh nói, anh không chắc liệu đội cứu hộ có thể cứu được họ hay không, nhưng có những phép màu đã xảy ra.

Một nạn nhân của vụ động đất, đang nhận được sự chăm sóc y tế đặc biệt trong bệnh viện. Không phải người nào cũng "may mắn" như ông khi khu vực bị động đất tại Syria thiếu hụt rất nhiều trang thiết bị cứu hộ cứu nạn cũng như các phương tiện chăm sóc y tế.

Tổ chức Mũ Bảo hiểm trắng cho biết những lời hứa hỗ trợ ban đầu từ các quốc gia phương tây và vùng Vịnh đã không thành hiện thực.

Muneeer Mustafa, Phó Trưởng nhóm Mũ Bảo hiểm trắng cho biết: "Chúng tôi kêu gọi hết mức rằng: Những khu vực này cần thiết bị cứu hộ - Anh nói trong phòng điều hành của nhóm cứu hộ và chỉ vào 1 tập giấy phác thảo lớn đặt trên giá vẽ (trên đó, họ viết tên các thị trấn bị ảnh hưởng và số lượng đội cứu hộ được cử đến).

"Chúng tôi không thể hỗ trợ được 60% những nơi đó" – Mustafa cho hay.

Đội cứu hộ với thiếu hụt trầm trọng về phương tiện, gặp khó khăn trong việc giúp đỡ những nạn nhân động đất tại Syria.

Vào ngày thứ ba sau trận động đất, một đội cứu hộ và y tế gồm 20 người đã đến từ Ai Cập, nhưng các nhân viên cứu trợ không mang theo dụng cụ hoặc thiết bị nào. Một đội cứu hộ gồm bốn người Tây Ban Nha đã đến vào ngày thứ tư - nhưng cũng thiếu thiết bị.

Mustafa nói: "Chúng tôi cần thiết bị hơn con người. Chúng tôi đã có người rồi".

Phía Thổ Nhĩ Kỳ, nhiều hình thức hỗ trợ hơn đã được triển khai như các đội cứu hộ từ nước ngoài, thiết bị, những bếp ăn di động… Nhưng ở phía Tây Bắc Syria, nơi mật độ xây dựng ít hơn, số người thiệt mạng ít hơn, LHQ đã gửi đoàn xe sơ cứu vào ngày thứ Năm tuần trước.

Muhammad al-Omar, phát ngôn viên của chính phủ đối lập trong khu vực, cho biết Liên Hợp Quốc muốn gửi các đoàn xe viện trợ không đi qua cửa khẩu biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ mà từ các khu vực do chính phủ Syria kiểm soát, một động thái không thể chấp nhận được đối với họ.

Ở al-Atarib, bà Amna Akoosh, 65 tuổi, đứng cùng 7 đứa cháu của mình theo dõi việc dọn dẹp đống đổ nát của tòa nhà mà họ từng sống.

"Họ nói rằng không còn ai bên dưới đống đổ nát" – bà Amna Akoosh nói, giọng có vẻ không chắc chắn.

Một thanh niên đang tìm kiếm thứ gì còn sót lại trong đống đổ nát từng là nơi ở của mình

Bà Akoosh kể lại rằng có khoảng 20 người sống trong tòa nhà, đến từ những nơi khác nhau ở Syria, để chạy trốn chiến tranh. Gia đình bà không biết về những người hàng xóm. Giờ đây, bà tự hỏi liệu tất cả bọn họ đã được đưa ra ngoài – dù sống hay chết – từ bên dưới đống đổ nát hay chưa.

Ngôi nhà của bà ở tầng 2 và cửa hàng thuê dưới tầng 1 đều bị phá hủy. Cả nhà bà Akoosh phải tạm thời di chuyển tới 1 trang trại ở 1 ngôi làng gần đó, nhưng dự định quay lại chỗ cũ để xây dựng lại.

"Những ngôi nhà có thể xây dựng lại nhưng những thân nhân đã mất thì không thể trở lại" – bà Akoosh nói.

Khi giai đoạn tìm kiếm nạn cứu nạn kết thúc, phần lớn công việc đang được thực hiện khắp vùng Tây Bắc Syria là dọn dẹp đống đổ nát, mở đường và giúp người dân xây dựng lại cuộc sống.

Nhưng ngay cả trong giai đoạn mới này, người dân vẫn cần những thiết bị mà họ đã khẩn khoản cầu xin từ những giờ đầu tiên sau trận động đất.

Mặc dù có rất ít sự viện trợ từ Thổ Nhĩ Kỳ vào Syria, nhưng hơn 1200 thi thể người tị nạn Syria thiệt mạng trong trận động đất, nằm ở phía bên kia biên giới trong tuần qua. Tại nghĩa trang thị trấn ở al-Atarib, một ngôi mộ tập thể đã được đào cho cả những người Syria đã chết ở Thổ Nhĩ Kỳ và những người thiệt mạng ở quê nhà.

Không có bia mộ, chỉ có những cái tên hoặc đôi khi chỉ là tên thành phố mà người quá cố từ đó ra đi. Tất cả được chôn cất cùng nhau.

Những ngôi mộ được dựng tạm bợ, trong mồ chôn tập thể của những nạn nhân bị thiệt mạng trong trận động đất kinh hoàng.

Tahir ibn Muhammad, 53 tuổi, mất mẹ và con gái trong trận động đất, đang đứng dọn dẹp đống đổ nát ở ngưỡng cửa của một xưởng mộc, đối diện với nơi từng là tòa chung cư của ông – địa chỉ một công ty chuyển nhà tư nhân, được tài trợ bởi tổ chức từ thiện Islamic Relief, có trụ sở tại Vương quốc Anh.

"Có rất nhiều ngôi nhà bị phá hủy, họ không thể xử lý hết," ông nói, ám chỉ đến công việc của Mũ Bảo hiểm trắng - "Các quốc gia bị tê liệt trong việc ứng phó với một thảm họa như thế này. Vậy còn chúng ta thì sao?"

Ông quan sát các con trai của mình mạo hiểm leo lên tầng hai gần như nguyên vẹn của tòa nhà, giờ chỉ cách mặt đất chừng 1 mét, và một lúc sau mang lò ga ra. Chẳng mấy chốc, họ lôi ra một cái giá phơi đầy bát đĩa, lọ ô liu và dưa chua…

Những người hàng xóm đã giúp họ trốn thoát trước khi tòa nhà của họ bị sập, nhưng vài phút sau, như ông nói, ông đã trèo vào trong để lấy chiếc cặp lưu giữ tất cả các tài liệu quan trọng của gia đình, bao gồm cả bằng cấp ba và đại học của các con ông.

Muhammad ít tức giận hơn về việc thiếu sự giúp đỡ từ nước ngoài - ông không mong đợi nhiều từ cộng đồng quốc tế mà là được an ủi bởi phản ứng của địa phương.

Tính cho tới thời điểm hiện tại, số người thiệt mạng vì động đất ở Syria và Thổ Nhĩ Kỳ đã vượt qua con số 40.000 người. Ở Thổ Nhĩ Kỳ, các nhà chức trách nói số người tử vong đã hơn 35.000 người trong khi đó tại Syria, con số này cũng vượt quá 5.500 người, theo số liệu từ LHQ.

Những người ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria thoát nạn sau vụ động đất nhưng sắp phải đối mặt với cảnh "màn trời chiếu đất"

Hàng nghìn tòa nhà bị phá hủy hoặc không đảm bảo an tòa sử dụng trở lại, đẩy hàng trăm nghìn người vào cảnh màn trời chiếu đất trong bối cảnh thời tiết đang thường xuyên ở dưới mức đóng băng (0 độ C). Hàng triệu người hiện tại đang cần được cứu trợ, theo các tổ chức từ thiện địa phương.

Chỉ tính riêng tại Syria, LHQ cho biết trận động đất đã ảnh hưởng tới 10.9 triệu người và có thể 5.3 triệu người đã mất nhà cửa.

Thổ Nhĩ Kỳ đã áp đặt tình trạng khẩn cấp kéo dài 3 tháng tại 10 tỉnh và cơ quan khẩn cấp quốc gia đã phân phát một số lượng lớn lều trại và huy động hơn 12.000 phương tiện, bao gồm máy xúc, cần cẩu và xe kéo với sự trợ giúp của hơn 230.000 nhân viên cứu trợ. Hàng chục quốc gia đã gửi các đội và vật tư, và ở một số nơi, chính quyền địa phương đã đóng góp cho các nỗ lực cứu hộ và cứu trợ. Một hệ thống chăm sóc sức khỏe tạm thời đã mọc lên giữa thảm kịch.

Vùng động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ trải dài hơn 200 dặm, từ Địa Trung Hải ở phía nam qua các ngọn núi và đến cao nguyên phía đông-trung tâm và vào tây bắc Syria. Những ngọn núi phủ đầy tuyết, đường cao tốc chênh vênh và các tòa nhà đổ sập trên đường, tất cả đã làm trì hoãn sự xuất hiện của các đội cứu hộ và viện trợ.

Việc trợ giúp cho Syria trở nên phức tạp bởi cuộc nội chiến của đất nước, sự phân chia lãnh thổ ở phía Tây Bắc và mối quan hệ gay gắt giữa Tổng thống Bashar al-Assad với nhiều quốc gia phương Tây.

Theo các quan chức Liên Hợp Quốc, ngay sau trận động đất, cửa khẩu duy nhất được Liên Hợp Quốc phê duyệt để vận chuyển hàng viện trợ quốc tế vào tây bắc Syria đã không hoạt động trong một thời gian do khu vực này bị hư hại.

Một số thực phẩm, quần áo, chăn và các nhu yếu phẩm khác đã được chuyển tới — nhưng những người cứu hộ và bác sĩ đã kiệt sức và thất vọng nhận được, họ nói rằng vẫn chưa đủ, đặc biệt là ở một khu vực có nhiều người phải di dời do chiến tranh và phải vật lộn để sinh tồn trước trận động đất.

Phần lớn viện trợ quốc tế cho Syria từ Liên hợp quốc và các cơ quan khác chảy qua thủ đô Damascus, cho phép chính phủ của ông al-Assad hạn chế những gì đến các khu vực do phe đối lập nắm giữ. Các cơ quan của Liên Hợp Quốc phải được phép sau đó chuyển một số viện trợ qua tiền tuyến, đến các khu vực do phe đối lập nắm giữ, những yêu cầu thường bị từ chối.

Vào ngày 13 tháng 2, ông al-Assad đã đồng ý mở thêm hai cửa khẩu biên giới từ Thổ Nhĩ Kỳ vào lãnh thổ do phe đối lập kiểm soát ở tây bắc Syria để cho phép Liên hợp quốc cung cấp hàng cứu trợ nhân đạo cho hàng triệu nạn nhân động đất, các quan chức Liên hợp quốc và Syria.

Quyết định cho phép viện trợ chảy trong ba tháng, là LẦN ĐẦU TIÊN ông al-Assad hợp tác trong việc mở lãnh thổ do phe đối lập nắm giữ để nhận được sự hỗ trợ như vậy kể từ khi cuộc nội chiến ở Syria bắt đầu vào năm 2011.

Chính phủ Syria đổ lỗi cho các biện pháp trừng phạt của Mỹ đã làm trầm trọng thêm thảm họa nhân đạo mà nước này phải gánh chịu kể từ sau trận động đất. Các biện pháp trừng phạt đó không nhắm vào viện trợ nhân đạo và Bộ Ngoại giao Mỹ đã từ chối các lời kêu gọi dỡ bỏ chúng, nói rằng các nỗ lực viện trợ không bị cản trở bởi chính sách này.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!