Nghi lễ cúng rừng đã có từ rất lâu đời, được lưu truyền qua nhiều thế hệ người Mông ở các xã trên địa bàn huyện Si Ma Cai. Ngoài việc cầu cho mưa thuận gió hoà mùa màng bội thu, còn là dịp để tuyên truyền vận động người dân chung tay góp sức bảo vệ, gìn giữ rừng, không săn bắn động vật, không chặt phá rừng bừa bãi. Phong tục này từ lâu đã trở lên gần gũi, gắn bó và không thể thiếu với đời sống của đồng bào người Mông Si Ma Cai và đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Việc tổ chức lễ cúng rừng hàng năm nhằm cảm tạ các vị thần đã che chở cho cuộc sống, phù trợ cho dân làng khỏe mạnh, làm ăn tốt, mùa màng thuận hòa, tốt tươi, thú dữ không quấy rối. Nhắc nhở người dân biết yêu quý rừng, vì rừng giúp họ giữ đất, cho họ nguồn nước sinh hoạt hàng ngày. Vì vậy, ở bất cứ nơi nào có người mông sinh sống đều có những khu rừng thiêng. Khu rừng ấy chỉ có mẹ góa, con côi mới được lấy củi, khô, cành cây gãy và tuyệt đối không ai trong thôn được xâm phạm vì nếu xâm phạm sẽ bị cộng đồng phạt rất nặng.
Theo thông lệ, nghi thức độc đáo, trang nghiêm của buổi lễ được diễn ra ở cửa rừng, dưới một gốc cây cổ thụ. Lễ vật để dâng cúng thần rừng gồm một cặp gà trống mái, một con lợn đen, rượu, hương, giấy bản. Đến giờ lành, mọi người kính cẩn dâng hương, gõ mõ bốn phía và khấn mời Thần rừng về hưởng lễ vật, phù hộ, che chở, ban lộc rừng cho người dân trong xã, cầu cho mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu. Sau đó, một số thanh niên được cắt cử từ trước sẽ thực hiện các nghi lễ khác lên gốc cây cổ thụ.
Thực hiện xong nghi lễ cúng tế Thần rừng, người dân các thôn, bản tập trung dưới khu rừng thiêng của thôn mình để bạc bạc xây dựng bổ sung các bản hương ước của năm trước cho phù hợp. Kết thúc buổi lễ, họ lại cùng mổ lợn liên hoan. Sau lễ cúng rừng thì sẽ thực hiện cấm rừng trong ba ngày. Theo tập tục, thì những ngày này mọi người không được đi vào rừng chặt cây xanh, không đem lá xanh từ rừng về nhà, không đào củ, bẻ măng, không động thổ để thần rừng được nghỉ ngơi.
Tín ngưỡng thờ Thần rừng của đồng bào Mông nơi đây đã được truyền qua nhiều thế hệ. Lễ hội cúng rừng gắn với những quy định bảo vệ rừng, đã trở thành nét đẹp trong văn hóa cộng đồng của huyện Si Ma Cai. Điều đặc biệt của lễ hội ngoài việc cúng thần linh, thể hiện ý thức tôn trọng, bảo vệ rừng còn được xem như một cuộc họp tổng kết năm của các thôn, bản, có sự tham gia của toàn dân trong xã. Việc thực hiện các quy ước, hương ước về bảo vệ rừng cấm, rừng thiêng, rừng đầu nguồn góp phần quan trọng trong việc giữ gìn, bảo tồn rừng nguyên sinh của huyện Si Ma Cai. Đây cũng là dịp để chính quyền địa phương, tuyên truyền các chủ trương, chính sách pháp luật về rừng và ý nghĩa, vai trò của rừng đối với đời sống đến người dân, góp phần nâng cáo ý thức trách nhiệm trong công tác bảo vệ và phát triển rừng của người dân.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!