Khởi đầu đầy sóng gió
Hôm 7/9 vừa qua, El Salvador đã trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới chấp nhận Bitcoin như một loại tiền tệ chính thức, qua đó đánh dấu thêm một cột mốc đáng chú ý nữa của đồng tiền kỹ thuật số phổ biến nhất thế giới.
El Salvador trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới chấp nhận Bitcoin như một loại tiền tệ chính thức (Nguồn: DW)
Chính quyền của Tổng thống Nayib Bukele đã lên kế hoạch chi 225 triệu USD cho việc hợp pháp hóa Bitcoin, trong đó bao gồm khoảng tín dụng 30 USD bằng Bitcoin cho những người sử dụng Chivo – ví điện tử của chính phủ, có thể được sử dụng để thanh toán bằng Bitcoin hoặc USD.
Chính phủ El Salvador cho biết đã mua vào dự trữ khoảng 400 đồng Bitcoin, trị giá khoảng 21 triệu USD. Những người ủng hộ Bitcoin trên khắp thế giới cũng thể hiện sự ủng hộ của họ đối với El Salvador bằng cách mỗi người mua số Bitcoin trị giá 30 USD. Điều này đã góp phần tạo ra cú hích nhất định, khiến giá Bitcoin tăng gần 2%, dao động quanh mức 52.600 USD.
Một gia đình bên ngoài ki-ốt giới thiệu về Bitcoin ở thủ đô San Salvador. Những ki-ốt như thế này được xây dựng ở nhiều khu trung tâm thương mại tại El Salvador (Nguồn: WSJ)
Tuy nhiên, màn ra mắt của Bitcoin tại quốc gia Trung Mỹ này đã nhanh chóng phải đối mặt với những trục trặc. Đầu tiên là việc ví điện tử Chivo không xuất hiện trên các nền tảng thanh toán lớn như Apple và Huawei. Tình hình sau đó còn trở nên tồi tệ hơn khi có nhiều người đăng kí dẫn đến tình trạng ứng dụng bị quá tải và phải tạm ngừng hoạt động trong vài tiếng đồng hồ.
Mặc dù các vấn đề này cuối cùng cũng được giải quyết và nhiều cửa hàng đã bắt đầu chấp nhận thanh toán bằng Bitcoin, tuy nhiên, giá Bitcoin đã quay đầu giảm mạnh, có thời điểm lao dốc tới 17% trong phiên giao dịch ngày 7/9, xuống còn 42.921 USD, trước khi phục hồi nhẹ. Sự lao dốc của giá Bitcoin ngay trong ngày đầu tiên được hợp pháp họa tại El Salvador một lần nữa cho thấy sự biến động của các tài sản kỹ thuật số, vốn thiếu sự hỗ trợ của các nguyên tắc kinh tế cơ bản, và được giao dịch hoàn toàn dựa trên cảm tính.
Những kỳ vọng vào Bitcoin
Tuy nhiên, những chuệch choạc đầu tiên này dường như không ảnh hưởng đến niềm tin của chính phủ El Salvador. Tổng thống Bukele cho biết, chính phủ nước này đã tận dụng sự giảm giá để mua thêm 150 Bitcoin nữa, nâng tổng số Bitcoin mà nước này nắm giữ lên 550 đồng, và sẽ vẫn tiếp tục mua vào thêm nữa.
Chính quyền Tổng thống Nayib Bukele kỳ vọng việc hợp pháp hóa Bitcoin sẽ giúp El Salvador tiết kiệm 400 triệu USD phí chuyển tiền kiều hối mỗi năm (Nguồn: CNN)
Nền kinh tế USD hóa của El Salvador phụ thuộc lớn vào lượng kiều hối từ nước ngoài gửi về. Năm ngoái, lượng kiều hối đạt khoảng 6 tỷ USD, chiếm 20% GDP đất nước. Tổng thống Nayib Bukele khẳng định sử dụng Bitcoin sẽ giúp nước này tiết kiệm 400 triệu USD phí chuyển tiền kiều hối mỗi năm, đồng thời giúp những người không có tài khoản ngân hàng cũng có thể sử dụng thanh toán điện tử.
Các quan chức chính phủ cho biết, việc chấp nhận Bitcoin sẽ mang lại các dịch vụ tài chính với giá cả phải chăng ở một quốc gia mà theo ước tính, có tới 70% lực lượng lao động hoạt động trong nền kinh tế ngầm rộng lớn, dựa chủ yếu vào tiền mặt.
Những người ủng hộ tiền kỹ thuật số hào hứng gọi ngày Bitcoin được hợp pháp hóa tại El Salvador là Ngày thứ Ba B-Day hay Bitcoin Day. "Bởi chúng tôi rất hào hứng chờ xem hệ sinh thái này sẽ phát triển như thế nào", ông Jose Luis Guillen – nhà sáng lập Coincaex – một nền tảng ngoại hối tại Trung Mỹ, chuyên giao dịch Bitcoin bằng đồng USD cho biết. Coincaex đã đặt mục tiêu trở thành một trong những nhà cung cấp dịch vụ Bitcoin của nước ngoài đầu tiên được ngân hàng trung ương El Salvador cấp phép.
Việc sử dụng Bitcoin trong hệ thống thanh toán chính thức tại El Salvador sẽ nhận được sự theo dõi chặt chẽ từ những người ủng hộ tiền kỹ thuật số, các tổ chức tài chính toàn cầu và các chính phủ trên khắp thế giới. Ông Garrick Hileman – trưởng nhóm nghiên cứu tại Blockchain.com – một trong những công ty giao dịch tiền kỹ thuật số lớn nhất thế giới nhận định "Đây là một bước tiến rất lớn trong sự phát triển của Bitcoin."
200 máy ATM Bitcoin đã được triển khai tại El Salvador (Nguồn: DW)
Chính phủ El Salvador cũng đang triển khai mạng lưới 200 máy ATM Bitcoin và xây dựng một chuỗi các ki-ốt mang phong cách của thương hiệu Chivo, với những nhân viên quảng bá, giới thiệu cho người tiêu dùng về Bitcoin tại các trung tâm mua sắm trên khắp cả nước. Nhiều người dân El Salvador cũng đã lên mạng xã hội để đăng tải hình ảnh về việc các chuỗi cửa hàng thức ăn nhanh như McDonald’s và Pizza Hut chấp nhận thanh toán bằng Bitcoin.
Bitcoin bắt đầu được chấp nhận dùng để thanh toán cho các dịch vụ tại El Salvador (Nguồn: Reuters)
Nhiều chủ doanh nghiệp cũng tỏ ra thích thú với sáng kiến của chính phủ, bởi nó mở rộng các tùy chọn thanh toán cho khách hàng bằng một ứng dụng di động dễ sử dụng, giúp loại bỏ các chi phí như phí thẻ tín dụng ngân hàng. Ông Fernando Alvarenga – chủ sở hữu một công ty gia đình chuyên sản xuất khung giường kim loại cho biết "Mẹ tôi tin rằng Bitcoin là thứ ma quỷ, nhưng đồng tiền này cũng có rất nhiều lợi thế." Ông Alvarenga coi việc sử dụng Bitcoin là một bước tiến khác để đổi mới và đa dạng hóa tài chính sau khi đất nước này chấp nhận đồng USD làm tiền tệ quốc gia vào năm 2001.
Phản ứng tích cực nhất, có lẽ là tại El Zonte, một cộng đồng dân cư ven biển Thái Bình Dương. Hơn 3.600 cư dân tại đây đã bắt đầu làm quen với Bitcoin từ năm 2018 với sự hỗ trợ của các nhà tài trợ đến từ Mỹ, thông qua Bitcoin Beach - một ví điện tử hiện đã có 35.000 người dùng trên cả nước.
Bitcoin Beach - một ví điện tử địa phương tại El Zonte hiện đã có 35 nghìn người dùng tại El Salvador (Nguồn: WSJ)
Cả người dân và khách du lịch đều cảm thấy hào hứng với sự kiện mới. Anh Gilberto Valenzuela – một công nhân xây dựng cho biết "Tất cả chúng tôi đều được trả lương bằng Bitcoin, và với chúng tôi, như vậy là tốt hơn." Tương tự, anh Simon – một du khách người Canada cũng chia sẻ "Tôi thanh toán mọi thứ ở đây bằng Bitcoin. Điều này thực sự rất dễ dàng và thuận tiện."
Ông Enzo Rubio - chủ một quán cafe tại El Zonte đã chấp nhận việc thanh toán bằng Bitcoin khi tham gia ví điện tử Bitcoin Beach (Nguồn: WSJ)
Hope House – một nhóm từ thiện địa phương đã bắt đầu sử dụng tiền kỹ thuật số để chi trả cho các hoạt động xã hội như giáo dục hay chương trình tuyển dụng nhân viên cứu hộ bãi biển. Ông Jorge Valenzuela – một trong những nhà sáng lập Hope House cho biết, việc sử dụng Bitcoin hiện đã lan rộng khắp thị trấn từ các cửa hàng bán đồ ăn nhanh cho đến quán café espresso sang trọng. "Chúng tôi đã thay đổi câu chuyện về El Salvador, từ một quốc gia nguy hiểm trở thành một quốc gia của tài sản kỹ thuật số."
Những rủi ro tài chính tiềm tàng
Tuy nhiên rủi ro đối với El Salvador là không hề nhỏ. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, những biến động mạnh của giá Bitcoin có nguy cơ làm giảm nguồn thu thuế và dự trữ ngoại tệ của chính phủ nước này, vốn không có đủ những công cụ chính sách và sức mạnh tài chính để ngăn chặn các cuộc tấn công đầu cơ. Ông Ricardo Castaneda – chuyên gia kinh tế cấp cao tại Viện Nghiên cứu Tài khóa Trung Mỹ cho biết "Chính phủ đang đặt cược hơn 200 triệu USD vào một sòng bạc ảo, và đó đều là từ tiền đóng thuế của người dân."
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã cảnh báo về những rủi ro khi sử dụng Bitcoin. Giá của đồng tiền đã lao dốc gần 50% chỉ trong vòng 1 tháng (từ tháng 4 đến tháng 5/2021). Ngân hàng Thế giới cũng từ chối yêu cầu của chính phủ El Salvador về việc giúp nước này hợp pháp hóa Bitcoin với lý do là những hạn chế về môi trường và tính minh bạch. Những tin tức xoay quanh Bitcoin cũng đã kích hoạt một đợt bán tháo trái phiếu bằng USD của El Salvador.
Sự biến động mạnh của Bitcoin tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với kinh tế El Salvador
"Tiền kỹ thuật số rất hấp dẫn. Nhưng chúng chưa được thử nghiệm và đặc biệt phức tạp đối với một quốc gia như El Salvador", Giám đốc điều hành Nathalie Marshik của Stifel Nicolaus & Co. nhận định.
Nhiều doanh nghiệp đã bày tỏ sự lo ngại về chính sách mới. Hồi tháng 8, Hiệp hội Xe tải Quốc tế của El Salvador cho biết, việc bắt buộc các doanh nghiệp phải chấp nhận Bitcoin sẽ hạn chế quyền tự do kinh tế.
Ông Jorge Hasbun – người đứng đầu Phòng Thương mại và Công nghiệp El Salvador, đồng thời cũng là chủ sở hữu một chuỗi các cửa hàng quần áo nhận xét một cách bi quan: "Sáng kiến này đã được thực hiện một cách vội vàng mà không tham khảo ý kiến của các bên liên quan hoặc khu vực tư nhân, và các quy định được công bố vào phút chót là không đủ. Nếu một khách hàng đến thanh toán bằng Bitcoin, tôi vẫn chưa sẵn sàng."
Kết quả một cuộc thăm dò vừa được Đại học Central America công bố gần đây cho thấy, sáng kiến về Bitcoin của chính phủ El Salvador không nhận được nhiều sự ủng hộ từ người dân. Hơn 65% người dân được hỏi cho biết, không muốn chính phủ chi tiền đóng thuế cho việc hợp pháp hóa Bitcoin và có tới 80% bày tỏ quan điểm ít hoặc không tin tưởng vào đồng tiền kỹ thuật số này. Một khảo sát được Reuters thực hiện cho thấy, cứ 10 người dân El Salvador nhận kiều hối từ nước ngoài, chỉ 1 có ý định sử dụng hệ thống thanh toán bằng Bitcoin.
Người dân El Salvador biểu tình phàn đối việc hợp pháp hóa bitcoin hôm 27/8 tại thủ đô San Salvador (Nguồn: WSJ)
Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng bày tỏ lo ngại về rủi ro bảo mật khi số tiền được giữ trong ví Chivo do chính phủ quản lý. Theo chuyên gia Hileman của Blockchain.com, việc tập trung tài sản như vậy có nguy cơ thu hút sự chú ý của tin tặc.
Một mối lo ngại khác về Bitcoin là những cảnh báo về việc tiền ảo này có thể được giới tội phạm sử dụng làm công cụ rửa tiền và tài trợ khủng bố. Hồi tháng 6, tổ chức đánh giá tín nhiệm Fitch Ratings nói rằng việc ở El Salvador "thặng dư vốn từ Bitcoin không bị đánh thuế và thuế có thể đóng bằng Bitcoin sẽ thu hút dòng Bitcoin chảy vào nước này. Điều đó có thể làm gia tăng rủi ro tiền từ các hoạt động phi pháp được chuyển qua hệ thống tài chính của El Salvador". Một tổ chức xếp hạng tín nhiệm khác là Moody’s đã hạ xếp hạng tín dụng của El Salvador, ngay sau khi Luật Bitcoin được thông qua tại nước này.
Theo WSJ, những rủi ro về pháp lý và bảo mật có thể khiến các công ty dịch vụ tài chính của El Salvador đối mặt với nguy cơ bị các ngân hàng Mỹ cắt đứt quan hệ hợp tác, để tuân thủ theo quy định của chính phủ Mỹ. "Bởi vì El Salvador sẽ có hai loại tiền tệ, vấn đề được đặt ra là, liệu hệ sinh thái Bitcoin có nhận được USD gửi về El Salvador hay không, và liệu Mỹ có đồng ý với điều đó không?" - ông Caitlin Long – giám đốc điều hành Avanti Bank – nơi cung cấp dịch vụ tiền kỹ thuật số cho các nhà đầu tư tổ chức đặt ra câu hỏi.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!