Có thể gói gọn phong cách của Tô Hoài khi viết về miền núi trong những nét sau: một miền núi đời thường, bình dị với những gam trầm. Trong các tác phẩm của ông về miền núi, nét dung dị đời thường và màu sắc trầm buồn thấm sâu vào mọi khía cạnh, chi tiết, từ cách xây dựng nhân vật đến lối miêu tả đời sống, thiên nhiên. Hai đặc điểm này lại ăn nhập với nhau, cộng hưởng và hỗ trợ cho nhau, cùng bắt nguồn từ một quan niệm nghệ thuật riêng làm nên tạng người, tạng viết của Tô Hoài.
Điều đáng chú ý là nếu như ở nhân vật tích cực vẫn tồn tại những nét đời thường, tầm thường thì ở nhân vật phản diện của Tô Hoài lại ánh lên những tình cảm rất người, đáng quý. Ở tiểu thuyết “Miền Tây” có nhân vật Thào Nhìa, một kẻ lầm đường, phản bội quê hương đất nước, nhưng khi trở về nhà mẹ vẫn bùi ngùi cảm xúc của một đứa con về với những gì thân thương, gần gũi. Từ thẳm sâu trong tên lính biệt kích này vẫn thiết tha một lòng nhớ núi và ước muốn được chết trên mảnh đất quê hương. Như vậy, dù cơ bản là người tốt hay xấu, ở các nhân vật của Tô Hoài vẫn luôn tồn tại một “con người bên trong con người”. Những hình tượng không toả ánh hào quang sử thi mà lắng đọng, nhân bản, dù nhiều khi chỉ được phác dựng với những nét thưa thoáng. Cái nhìn biện chứng về con người ngay từ những năm đầu cách mạng của Tô Hoài đã kéo nhân vật về sát với đời thực, rất gần với quan niệm con người đa diện trong văn học đổi mới ngày nay.
Với chủ trương tạo ra những người thường của đời thường, Tô Hoài không để lại trong chân dung các nhân vật miền núi của mình những đường hằn của tính cách. Ông không có ý định, hoặc có lẽ không sở trường về xây dựng tính cách. Những kiểu người gai góc, phức tạp, gây ấn tượng mạnh không có mặt trong trang viết của ông. Những nhân vật miền núi đáng nhớ của Tô Hoài, nét ám ảnh còn lại của họ nằm ở số phận nhiều hơn là cá tính. Họ từ đâu đó trong cuộc đời khổ đau đi vào tác phẩm và từ tác phẩm lại bước ra cuộc đời, lẫn vào dòng đời trôi chảy bình dị. Từ lối sống đến suy nghĩ, tình cảm và hành động đều mang tính đời thường, giản dị, hồn nhiên. Ngay cả ước mơ, khát vọng của họ cũng rất bình dị, nhỏ nhoi, nhiều khi đến tội nghiệp.
Mời quý độc giả theo dõi Truyền hình trực tuyến các kênh của Đài Truyền hình Việt Nam.