Làm thế nào để tìm ra một giải pháp hiệu quả cho các tranh chấp tại biển Đông, khi căng thẳng đang hiện hữu. ASEAN đang nỗ lực để vượt qua những bất đồng và đóng vai trò trung gian hòa giải trong khu vực và trên thế giới. Quan điểm này được nước chủ nhà Indonesia rất coi trọng và họ coi đây là ưu tiên trong năm Indonesia làm Chủ tịch ASEAN. Có thể thấy điều đó qua những phát biểu của Tổng thống Indonesia Ydhoyono tại phiên khai mạc AMM 44 khi ông kêu gọi tìm kiếm một giải pháp cho tranh chấp trên biển Đông.
Tổng thống Indonesia Ydhoyono: “Tuyên bố đầu tiên của ASEAN về vấn đề biển Đông đã được ban hành từ rất lâu, năm 1992. Và phải mất 10 năm sau đó, ASEAN và Trung Quốc mới thống nhất được với nhau Tuyên bố của các bên về cách ứng xử tại biển Đông DOC. Nhưng 9 năm sau ngày đó, chúng ta vẫn chưa hoàn tất được Bản hướng dẫn thực thi DOC. Sự chậm trễ này là không đáng có”.
DOC được ASEAN ký với Trung Quốc năm 2002, vẫn được coi như văn kiện quan trọng trong việc gìn giữ hòa bình và ổn định trên biển Đông, nhưng việc thực thi DOC trong 9 năm qua còn nhiều bất cập. Những biến động căng thẳng gần đây trên biển Đông cho thấy rằng, cần có một văn kiện có giá trị pháp lý cao hơn, đó là Bộ quy tắc ứng xử của các bên trên biển Đông COC mà ASEAN hy vọng sẽ đạt được với Trung Quốc vào năm sau.
Ông Phạm Quang Vinh, Trưởng đoàn quan chức cấp cao Việt Nam tại ASEAN: “Mục tiêu của ASEAN là có một công cụ tốt hơn để đảm bảo hiệu quả hơn và giải quyết hòa bình các tranh chấp, tuân thủ Luật pháp quốc tế, ở khu vực biển Đông. Câu chuyện này còn được bàn trong ASEAN và các nước đối tác, trước hết là Trung Quốc. Trong các cuộc họp lần này sẽ có quyết định ASEAN sẽ khởi động, chúng tôi mong muốn sớm đạt được điều đó, nhưng đạt được phải trải qua một quá trình. Mục tiêu là COC rất quan trọng và chúng ta phải hướng tới đạt được bộ quy tắc ứng xử này”.
Ông Surin Pitsuwan, Tổng Thư ký ASEAN: “ASEAN sẽ hoàn tất bản Hướng dẫn thực thi Tuyên bố về các ứng xử của các bên tại biển Đông (DOC) trong năm nay và văn kiện này sẽ là nền tảng để xây dựng bộ quy tắc về ứng xử của các bên tại biển Đông (COC). Tôi hy vọng rằng, chúng ta có thể ký được COC với Trung Quốc vào năm tới”.
Ngoại trưởng Indonesia Natalegawa thì nhấn mạnh rằng, các Ngoại trưởng ASEAN đang tìm kiếm một quan điểm chung về vấn đề biển Đông. Ông cho biết, việc đi đến thống nhất về bản hướng dẫn thực thi Tuyên bố về cách ứng xử của các bên tại biển Đông là ưu tiên hàng đầu tại Hội nghị lần này.
Ông Marty M. Natalegawa, Ngoại trưởng Indonesia: “Nên nhìn nhận vấn đề biển Đông với một thái độ tích cực, thay vì buộc tội cho nhau bên nào có lỗi. Tôi tin tưởng rằng, Trung Quốc và ASEAN đang có quyết tâm tìm kiếm giải pháp cho vấn đề này khi mà chúng ta đều đồng thuận tuân thủ Tuyên bố về cách ứng xử của các bên trên biển Đông thì tôi càng tin tưởng rằng, những tranh chấp trên biển Đông có thể được giải quyết một cách hòa bình, bằng con đường ngoại giao chứ không phải sử dụng vũ lực”.
Vào ngày mai, lần đầu tiên sau 4 năm, ASEAN và Trung Quốc sẽ có cuộc họp cấp quan chức cấp cao về vấn đề biển Đông. Các nhà phân tích cho rằng, xu thế hòa giải đang hiện hữu.