Theo Điều tra toàn cầu về sử dụng thuốc lá, Việt Nam nằm trong số 15 nước có số người hút thuốc lá nhiều nhất thế giới. Tỷ lệ hút thuốc của nam giới là 45,3%. Một trong những nguyên nhân chủ yếu của tỷ lệ hút thuốc lá còn cao và giảm chậm là do giá thuốc lá ở Việt Nam vẫn rất rẻ, thậm chí ngày càng rẻ đi nếu so với thu nhập.
Cụ thể, giá một bao thuốc lá tại Việt Nam rẻ nhất là chỉ 6.000 đồng/bao, phổ biến là mức dưới 20.000 đồng/bao. Giá thuốc lá Việt Nam nằm trong số 15 nước thấp nhất thế giới, đồng thời cũng nằm trong nhóm có thuế áp cho thuốc lá thấp nhất trên thế giới và khu vực ASEAN (chỉ cao hơn Lào và Campuchia).
Trong khi đó, mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2020 là phải giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nam giới còn 39% vào năm 2020. Để đạt mục tiêu này, theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, việc tăng thuế cho thuốc lá có thể áp dụng theo 2 phương án.
Phương án một góp phần đạt mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ hút thuốc. Theo đó, từ ngày 1/1/2020, bên cạnh biểu thuế theo tỷ lệ hiện hành, bổ sung thuế tuyệt đối với thuốc lá ở mức 2.000 đồng/bao. Việc này sẽ giúp tỷ lệ hút thuốc ở nam giới giảm 3%, tránh được 300.00 ca tử vong sớm do hút thuốc, tăng doanh thu thuế thuốc lá thêm 6.300 tỷ đồng/năm.
Phương án hai giúp tối ưu giảm tỷ lệ hút thuốc, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Cụ thể, từ ngày 1/1/2020, cần bổ sung thuế tuyệt đối với thuốc lá ở mức 5.000 đồng/bao. Với mức thuế tăng này, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới có thể giảm 6,3%, giúp giảm được 900.000 ca tử vong sớm do hút thuốc, tăng doanh thu thuế thuốc lá thêm 10.700 tỷ đồng/năm.
Theo ông Kidong Park - Trưởng đại diện Văn phòng Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam, con số từ hai phương án trên đều có tác động tích cực tới Việt Nam. Tuy nhiên, có quan điểm cho rằng để điều đó trở thành hiện thực thì Việt Nam cũng phải đối mặt với nhiều vấn đề liên quan như tăng thất nghiệp, buôn lậu và tăng thất thu ngân sách. Trong khi đó, đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam khẳng định, thiếu cơ sở để kết luận việc áp dụng biểu thuế mới cho thuốc lá có thể tạo ra những vấn đề trên.