Hành trình 30 năm giữ dòng máu luôn chảy

Đó cũng là hành trình trao yêu thương, sẻ chia và gắn kết giữa hàng triệu trái tim người dân Việt Nam để giữ dòng máu luôn chảy; mang lại sự sống và hạnh phúc cho biết bao gia đình người bệnh.

Những bước chuẩn bị cho một phong trào lớn

Từ thời chiến tranh với muôn vàn gian khổ, hoạt động tiếp nhận máu đã được thực hiện ngay trên chiến hào, do chính các chiến sĩ hiến máu cho đồng đội. Hoạt động truyền máu lúc này chủ yếu yếu phục vụ cho chiến tranh, phục vụ cho quân đội; chủ yếu là truyền máu toàn phần, lấy máu bằng chai thủy tinh (chu trình hở) và truyền trong ngày. Chưa có phương tiện bảo quản và tách các thành phần máu.

Nhớ về ký ức của những tháng ngày cứu chữa thương binh trên con đường Trường Sơn huyền thoại, cựu chiến binh Nguyễn Thị Thoa - Nguyên y tá Đội điều trị 14, Binh trạm 12, Đoàn 559 cho biết: "Ngày đấy việc truyền máu không phải như bây giờ. Chưa hề có túi lấy máu, chưa có chất chống đông nên truyền trực tiếp cho thương binh luôn. Khi lấy máu các chiến sĩ là tính giọt, đếm giọt, cứ bao nhiêu giọt thành 1 ml, bao nhiêu ml thành 1 đơn vị máu…".

Đất nước sau chiến tranh, việc truyền máu chủ yếu được thực hiện ở các bệnh viện lớn, có sở ngoại khoa. Nguồn máu đa phần là từ những người bán máu chuyên nghiệp, nhân viên y tế hiến máu, lượng máu tiếp nhận ít, không đáp ứng được nhu cầu.

Trước thực trạng đó, một hội thảo giữa Trung tâm Truyền máu Quốc gia Pháp và Khoa Huyết học - Truyền máu, Bệnh viện Bạch Mai đã được tổ chức vào đầu năm 1984. Từ những kết luận của Hội thảo này, ngày 11/7/1984, Bộ trưởng Bộ Y tế - TS. Đặng Hồi Xuân đã có văn bản cho phép vận động người hiến máu máu ở các cơ quan, trường học, đặt nền móng cho phong trào hiến máu tình nguyện (HMTN) sau này.

Để bắt đầu thay đổi nhận thức của người dân về việc hiến máu, GS. Bạch Quốc Tuyên, GS. Tôn Thất Tùng và nhiều chuyên gia đầu ngành trong cả nước đã tiến hành nhiều hoạt động nói chuyện, tư vấn. Những thông điệp, khẩu hiệu được sử dụng như "Toàn dân cho máu, người thân cho máu", "Một người cần truyền máu - ba người thân cho máu".

Các năm 1989 và 1992, Hội thảo Việt Pháp về vận động hiến máu nhân đạo tiếp tục được tổ chức. Trong các tài liệu Hội thảo, lần đầu tiên GS. Bạch Quốc Tuyên (nguyên Viện trưởng Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương) đã nhắc đến việc xây dựng Luật hiến máu.

Khởi đầu gian khó

Những thập kỷ 90, khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, nhu cầu truyền máu tại tất cả các tuyến tăng cao. Lúc này sự bùng nổ của căn bệnh HIV/AIDS khiến nguy cơ không bảo đảm an toàn truyền máu rất trầm trọng. Tình trạng thiếu máu điều trị thường xuyên diễn ra tại các cơ sở y tế trên cả nước.

Ngày 24/1/1994, được sự ủng hộ của Ban Khoa giáo Trung ương, Viện Huyết học – Truyền máu, Bệnh viện Bạch Mai (nay là Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương) đã tổ chức phát động hiến máu nhân đạo. Sự kiện nhận được sự quan tâm, tham dự của nhiều đồng chí lãnh đạo các ban, bộ, ngành đoàn thể Trung ương, các đại sứ quán tại Hà Nội; sự hưởng ứng tích cực của các giáo sư, bác sĩ trong ngành Huyết học – Truyền máu, cán bộ, sinh viên Trường Đại học Y Hà Nội. Đặc biệt, đoàn phụ nữ tình nguyện gồm 7 người Úc đi xe đạp dọc theo đường quốc lộ 1 từ TP. Hồ Chí Minh ra Hà Nội để tuyên truyền vận động và hiến máu, thậm chí cả quyên góp tiền để góp phần xây dựng phong trào hiến máu nhân đạo.

Ngày 24/1 bước đầu tạo sự lan tỏa về hiến máu là việc làm nhân đạo, hiến máu không có hại cho sức khỏe, dần dần tạo nên phong trào rộng lớn ở nhiều địa phương.

Cũng ngày này, Câu lạc bộ học sinh, sinh viên hoạt động nhân đạo được thành lập với nhiệm vụ tuyên truyền, vận động hiến máu và phòng chống các bệnh lây truyền qua đường máu. Câu lạc bộ trải qua nhiều lần đổi tên, nâng cấp và trở thành Hội Thanh niên Vận động hiến máu Hà Nội như ngày nay với gần 40.000 cán bộ, hội viên, tình nguyện viên trong 30 năm qua.

Trong thời kỳ đầu đầy khó khăn của phong trào, ngày hiến máu 24/1/1994 là minh chứng đầy thuyết phục rằng: Cho máu không có hại, cho máu là việc làm nhân đạo, tất cả mọi người đều có thể tham gia hiến máu cứu người bệnh.

Tháng 1/1995, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Trọng Nhân đã có quyết định lấy ngày 6/1 hàng năm là "Ngày toàn dân hiến máu nhân đạo".

Công tác chỉ đạo được phát động trên toàn quốc với sự chủ động và tích cực của ngành y tế trong việc phối hợp với Đoàn thanh niên, Hội Chữ thập đỏ và các ban/ngành tại địa phương.

Ngày 12/12/1995, Ban Khoa Giáo Trung ương đã có công văn do GS.TS Phạm Tất Dong ký gửi Ban Thường vụ Tỉnh, Thành ủy và các trường Đại học, trung học chuyên nghiệp đề nghị lãnh đạo và động viên cuộc vận động hiến máu nhân đạo.

Giai đoạn này, công tác vận động hiến máu ngày càng lan rộng ra nhiều địa phương với sự vào cuộc tích cực của các cấp chính quyền đã góp phần hình thành phong trào rộng lớn.

Đóng góp quan trọng vào thành công của ngày 24/1/1994 và các năm sau đó, GS. TS Phạm Tất Dong, Nguyên Phó trưởng Ban Khoa giáo Trung ương chia sẻ về cách thực hiện khi đó: "Phải làm sao để cho người dân họ hiểu được, ai cũng hiến máu được, đặc biệt là người khỏe mạnh và đây là chúng ta hiến máu, chứ không phải bán máu…

Phát triển và lan tỏa mạnh mẽ

Với việc mở rộng áp dụng các biện pháp điều trị và tăng cường truyền thông về các lĩnh vực y tế và chăm sóc sức khỏe, sự bức thiết về máu và nhu cầu máu cho điều trị càng rõ rệt.

Năm 2000 đánh dấu một bước phát triển mới mang tính bước ngoặt của hoạt động HMTN, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức và hành động đối với các cấp chính quyền và nhân dân. Nhân Ngày Sức khỏe Thế giới 7/4, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 43/QĐ-TTg về việc vận động, khuyến khích toàn dân hiến máu tình nguyện và lấy ngày 7/4 là "Ngày toàn dân hiến máu tình nguyện". Đây là cơ sở pháp lý quan trọng tạo nên khí thế mới cho phong trào HMTN trên cả nước, từ đây lượng người HMTN tăng lên rõ rệt.

Nguồn lực cho hoạt động hiến máu càng được củng cố khi năm 2008, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia Vận động HMTN. Từ đó hoàn thiện mạng lưới Ban Chỉ đạo các cấp, tạo sự thống nhất trong chỉ đạo và thực hiện công tác tuyên truyền vận động hiến máu.

Nhiều mô hình như: phường xã hiến máu, tuyến phố hiến máu được đẩy mạnh; các điểm hiến máu cố định được mở rộng, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, phát huy hiệu quả huy động máu.

Các chiến dịch, sự kiện lớn về hiến máu lần lượt ra đời, ngày càng được tổ chức quy mô, khoa học, bài bản, phù hợp với từng đối tượng, tạo cú huých mạnh mẽ cho phong trào HMTN như: Lễ hội Xuân hồng, Hành trình Đỏ, Chủ nhật Đỏ, "Những giọt máu hồng hè"… và nhiều sự kiện hiến máu lớn khác.

Nhiều chương trình đã vượt ra khỏi phạm vi công tác HMTN, mà trở thành những hoạt động mang tính chính trị, xã hội, sự kiện văn hóa, thu hút được sự quan tâm của các đồng chí lãnh đạo Đảng, nhà nước, các Bộ, ngành, người dân tham gia và hiến máu.

GS. AHLĐ. Nguyễn Anh Trí – Đại biểu Quốc hội, Uỷ viên Ủy ban Xã hội của Quốc hội, Nguyên Viện trưởng Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương khẳng định: "Phong trào hiến máu nhân đạo đạt đến đỉnh cao bằng những việc làm rất bài bản, quy củ, nhưng sáng tạo và với sự quyết tâm lớn. Phong trào hiến máu nhân đạo thực sự phát triển đi vào chiều sâu, và rất bền vững. Đỉnh cao là các sự kiện hiến máu tầm cỡ quốc gia, thậm chí có tiếng vang đến quốc tế. Sự ra đời của 3 sự kiện hiến máu mang tầm quốc gia đó: Lễ hội Xuân hồng, Hành trình Đỏ và ngày Chủ nhật đỏ đã tạo ra cú huých để tăng thêm được số lượng người tham gia hiến máu, quan trọng nhất là thay đổi được nhận thức, đặc biệt là Lễ hội Xuân hồng…."

Trong giai đoạn này, với việc triển khai Dự án Trung tâm Truyền máu khu vực, Dự án hỗ trợ kỹ thuật cho ngân hàng máu, nguồn lực đầu tư cho công tác vận động HMTN trên toàn quốc được quan tâm và tăng đáng kể.

Từ 2006, hằng năm đều tổ chức Hội nghị toàn quốc triển khai công tác HMTN và nhiều hội thảo nhằm nâng cao năng lực và tăng cường sự chỉ đạo, lãnh đạo trong công tác vận động HMTN.

Hệ thống văn bản chỉ đạo và văn bản về chế độ, chính sách của Bộ Y tế, Bộ Tài chính cho người hiến máu và hoạt động truyền máu dần được hoàn thiện.

Công tác tôn vinh, khen thưởng cho người HMTN cũng được chú trọng. Năm 2007, Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương tổ chức "Hành trình trái tim nhân ái" lần thứ nhất tôn vinh 100 người hiến máu tiêu biểu toàn quốc. Đây là chương trình mở đầu cho sự kiện tôn vinh được Ban Chỉ đạo quốc gia Vận động HMTN đều đặn duy trì từ đó đến nay.

Không chỉ ở các đô thị, hoạt động HMTN nói riêng và an toàn truyền máu nói chung cũng được chú trọng ở vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo. Nhiều địa phương đã xây dựng và duy trì được lực lượng hiến máu dự bị thực chất, hiệu quả, sẵn sàng cung cấp nguồn máu khi cấp cứu hoặc xảy ra tai nạn, thảm họa.

Nâng tầm chất lượng, hiệu quả và bền vững

Cho đến nay, nhận thức của toàn xã hội về lợi ích của HMTN đã có nhiều chuyển biến rõ rệt và tích cực. Lượng máu vận động và tiếp nhận được ngày càng tăng về số lượng, chất lượng, góp phần quan trọng bảo đảm công tác an toàn truyền máu, cứu chữa cho hàng triệu người bệnh cần truyền máu.

Tại buổi gặp mặt 100 người hiến máu tiêu biểu năm 2023, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: Khoa học, công nghệ ngày hôm nay chưa đủ khả năng để tạo ra máu, nhưng tình người có thể giúp những người đang cần máu. Máu là vô giá. Một giọt máu cũng quý, cũng cần được trân trọng. Hiến máu không chỉ là một thuật ngữ y tế, mà còn là một nghĩa cử cao đẹp, thể hiện lòng nhân ái và trách nhiệm đối với xã hội, với cộng đồng gieo thêm những hạt giống tình người trong cuộc sống và tô đẹp thêm truyền thống tương thân, tương ái của dân tộc Việt Nam. Hoạt động HMTN vừa là trách nhiệm, vừa là bổn phận, vừa là "mệnh lệnh" từ trái tim của mỗi người.

Đối tượng hiến máu được mở rộng với sự tham gia ngày càng tích cực của lực lượng công an, quân đội, cán bộ, viên chức, người lao động, nông dân, học sinh, sinh viên, các tăng ni, phật tử…

Hiến máu cũng là trở thành trong những hoạt động trọng tâm của công tác Đoàn, của công tác nhân đạo. Nhờ đó vừa làm phong phú, đa dạng, củng cố hình ảnh của các phong trào xã hội khác, vừa góp phần thúc đẩy chính hoạt động HMTN.

Trải qua 30 năm, từ chỗ đa phần là người bán máu, từ số đơn vị máu tiếp nhận rất khiêm tốn, từ 139.000 đơn vị máu tiếp nhận được năm 1994, lượng máu đã tăng lên hơn 500.000 đơn vị vào năm 2008. Đến năm 2023, toàn quốc tiếp nhận được hơn 1,5 triệu đơn vị máu, trong đó, 99% lượng máu là từ người hiến máu tình nguyện, tương đương tỷ lệ 1,5% dân số. Trên 21,3 triệu đơn vị máu đã được hiến tặng trong 30 năm qua.

Sự phát triển của phong trào HMTN góp phần không nhỏ vào hiện đại hóa ngành truyền máu nước ta, phát triển các kỹ thuật mới như: sàng lọc máu, sản xuất chế phẩm máu, điều phối máu, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả sử dụng máu.

PGS.TS. Nguyễn Ngọc Minh, Nguyên Giám đốc Trung tâm Huyết học – Truyền máu miền Trung đánh giá về tính hiệu quả phong trào HMTN 30 năm qua: "Nhờ các chương trình, đợt hiến máu hết sức sôi nổi, lượng máu tiếp nhận đã cơ bản đáp ứng được nhu cầu cho điều trị, phẫu thuật, ghép tạng…".

Trải qua 30 năm, sức sống bền bỉ của một phong trào thiện nguyện đã trở thành hành động thường xuyên của hàng vạn người dân. Sự chuyển dịch tưởng như đơn giản, nhưng đó là sự thay đổi về "chất" mang tính bền vững.

PGS.TS. Nguyễn Hà Thanh, Viện trưởng Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương nhấn mạnh: "30 năm qua thực sự là cuộc "cách mạng" thay đổi nhận thức của hàng chục triệu người dân về HMTN. Hoạt động HMTN đã trở thành một phong trào có sức ảnh hưởng rộng lớn, thu hút và nhận được sự quan tâm của toàn xã hội".

Như lời Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã kêu gọi trong Thư gửi đồng bào, đồng chí và chiến sĩ cả nước nhân Ngày Toàn dân hiến máu tình nguyện năm 2020:

"Vì sức khỏe cộng đồng và vì sức khỏe của chính mình. Tôi kêu gọi đồng bào, đồng chí, chiến sĩ cả nước, mỗi người khỏe mạnh, đủ tiêu chuẩn, hãy luôn sẵn sàng, hăng hái, tham gia hiến máu và tích cực vận động mọi người cùng hiến máu thường xuyên…".

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!