Sự phát triển của khoa học công nghệ đã trở thành một bộ phận không thể thiếu và đóng vai trò quan trọng trong xây dựng xã hội thông tin và phát triển nền kinh tế số. Tuy nhiên, nó cũng đem lại nhiều mặt trái nhất định. Một trong số đó là việc gia tăng các loại tội phạm mạng, tội phạm sử dụng công nghệ cao và sự biến tướng trong phạm vi, phương thức hoạt động của các loại tội phạm từ thực tế lên môi trường mạng. Trong đó tội phạm "tín dụng đen" là một ví dụ điển hình.
Biến tướng "tín dụng đen"
Vài năm trước đây, trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu, tội phạm "tín dụng đen" từng lúc diễn biến khá phức tạp với những phương thức, thủ đoạn tinh vi. Trong đó, phải kể đến những nhóm đối tượng hoạt động quy mô lớn thông qua việc lợi dụng kinh doanh dịch vụ cầm đồ, công ty cho vay tài chính để cho vay lãi nặng. Ngoài ra, xuất hiện các nhóm đối tượng từ địa phương khác đến địa bàn tỉnh hoạt động cho vay với quy mô nhỏ lẻ từ việc dán tờ rơi quảng cáo ở những nơi công cộng như trên tường rào, trụ điện, công viên,… để dụ dỗ, "bẫy" người dân vào "tín dụng đen". Và dù hoạt động theo phương thức nào, các đối tượng tội phạm "tín dụng đen" đều có chung thủ đoạn đòi nợ người vay, đó là khi người vay không còn khả năng trả nợ sẽ bị chúng đe dọa, khủng bố tinh thần, tạt sơn nơi ở, ném chất bẩn, thậm chí hành hung để cưỡng đoạt tài sản.
Băng nhóm cho vay lãi nặng do đối tượng Vũ Đình Dũng (bìa trái) cầm đầu
Liên quan đến thủ đoạn này, khoảng tháng 8/2020, lực lượng Cảnh sát hình sự Công an tỉnh Bạc Liêu đã triệt phá thành công chuyên án đấu tranh băng nhóm cho vay lãi nặng gồm 11 đối tượng đến từ các tỉnh khu vực Tây Nguyên do Vũ Đình Dũng (sinh năm 1980, ngụ xã Đăk Wil, huyện Cư Jút, tỉnh Đăk Nông) cầm đầu, hoạt động cho vay với lãi suất 360%/năm trên địa bàn các tỉnh Bạc Liêu, Sóc Trăng, Cà Mau và Hậu Giang. Điều đáng nói, quá trình điều tra xử lý, cơ quan chức năng không khỏi "giật mình" trước những con số "khổng lồ" liên quan đến hoạt động cho vay lãi nặng của chúng gồm: 572 CMND/CCCD, 286 Sổ hộ khẩu, 111 Giấy phép lái xe, 2.277 biên lai ghi nợ với tổng số tiền gần 10 tỷ đồng.
Qua thực tiễn đấu tranh tội phạm "Tín dụng đen" trên địa bàn, Thượng tá Hoàng Ngọc Đạo, Trưởng phòng Cảnh sát hình sự Công an tỉnh Bạc Liêu cho biết: "Thủ đoạn của các đối tượng khi người dân đến vay tiền thường là sẽ thỏa thuận miệng thông qua việc cung cấp bản photo giấy tờ tùy thân; lập hợp đồng vay "lách luật" không lãi suất bằng cách cộng cả gốc và lãi; hoặc cho vay dưới dạng chơi hụi trong thời gian ngắn (Ví dụ: cho vay 10 triệu đồng nhưng chỉ đưa 8 triệu, còn 2 triệu là tiền lãi các đối tượng giữ lại, tháng sau người vay phải trả đủ 10 triệu tiền còn nợ). Để đối phó với cơ quan chức năng, các đối tượng thường chia nhỏ các gói vay để thu lời thấp tránh bị xử lý hình sự; thu tiền gốc trước, sau khi người vay trả hết gốc thì tiếp tục thu lãi hoặc chuyển lãi thành tiền gốc, do vậy nếu bị phát hiện nửa chừng thì cũng không thể kết luận các đối tượng thu lời từ tiền lãi".
Sau khi bị lực lượng Công an đấu tranh, xử lý quyết liệt, tội phạm "tín dụng đen" có dấu hiệu tạm lắng. Tuy nhiên, thời gian gần đây, các đối tượng đã "manh nha" hoạt động trở lại và có sự chuyển đổi phương thức, cách thức cho vay tiền. Bọn chúng chuyển sang hoạt động cho vay thông qua các phần mềm, ứng dụng trực tuyến trên điện thoại di động, các website, mạng xã hội Facebook, Zalo. Khi người vay truy cập vào các ứng dụng hoặc trang web vay tiền, sẽ được yêu cầu tạo một tài khoản bằng cách cung cấp thông tin cá nhân, danh bạ điện thoại, hoặc chụp 02 mặt thẻ CCCD. Sau khi hoàn tất các điều kiện, tiền vay sẽ được chuyển vào tài khoản nhưng chỉ nhận được 2/3 số tiền, còn lại trừ lãi và phí dịch vụ. Chúng còn tinh vi khi tạo lập và liên kết hàng chục các ứng dụng, trang web vay tiền khác nhau, để khi thấy người vay không có khả năng chi trả, chúng sẽ giới thiệu sang ứng dụng khác để vay tiền trả nợ, dần dần người vay sẽ rơi vào "vòng xoắn ốc" giữa các ứng dụng vay với mức lãi suất tăng lên theo bội số nhân. Khi người vay không đóng lãi đúng hạn, các đối tượng sẽ gọi điện "khủng bố" người thân, bạn bè, đồng nghiệp của người vay để ép trả tiền hoặc cắt ghép hình ảnh người vay tiền, người thân để bôi nhọ trên Facebook, Zalo.
Đối tượng Nguyễn Minh Tùng (thứ 2 từ trái sang) cùng đồng bọn và tang vật
Điển hình là giữa tháng 9/2023 vừa qua, một đường dây cho vay lãi nặng dưới hình thức "tín dụng đen" với lãi suất lên đến 900%/năm đã bị lực lượng Cảnh sát hình sự Công an tỉnh Bạc Liêu triệt phá. Kết quả điều tra cho thấy, Nguyễn Minh Tùng (sinh năm 1991, ngụ Quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng) là đối tượng cầm đầu, đứng ra tổ chức, tạo lập 03 tài khoản trên internet để quản lý, theo dõi mọi hoạt động cho vay, thu lãi. Với số vốn ban đầu hơn 1,1 tỷ đồng, từ tháng 12/2022 đến tháng 9/2023, các đối tượng đã lập 939 hợp đồng, cho 302 người vay, qua đó thu lãi hàng tỷ đồng. Hiện Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh đã khởi tố vụ án, khởi tố, bắt tạm giam 05 bị can về hành vi "Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự".
Quyết liệt trong phòng ngừa, đấu tranh, xử lý
Nguyên nhân phát sinh tội phạm "tín dụng đen" trong thời gian gần đây, bên cạnh những yếu tố khách quan từ sự phát triển của khoa học công nghệ, sự bất cập trong cơ chế, chính sách vay vốn ngân hàng, công tác tuyên truyền của cơ quan chức năng còn chưa đạt hiệu quả cao, chế tài xử lý tội phạm này còn khá nhẹ, chưa đủ răn đe; thì phải kể đến nguyên nhân chủ quan đến từ chính những người vay, bởi lẽ "có cầu thì mới có cung". Xuất phát từ nhu cầu của người muốn vay nhanh gọn và ngắn hạn, các đối tượng đã nảy sinh hoạt động cho vay, cầm đồ, hỗ trợ tài chính với lãi suất rất cao. Mà đa phần người tìm đến dịch vụ vay "tín dụng đen" thường làm nghề tự do, không có công việc ổn định, có nhu cầu cấp bách sử dụng về tiền để chi tiêu cá nhân, sử dụng vào việc đột xuất hoặc cá biệt là các đối tượng có nhu cầu sử dụng tiền vào việc bất hợp pháp như cờ bạc, lô đề, cá độ bóng đá, hút chích ma túy,…
Công an tỉnh Bạc Liêu tăng cường đấu tranh, xử lý các nhóm đối tượng hoạt động cho vay lãi nặng dưới hình thức "tín dụng đen"
Với những biến tướng ngày càng tinh vi của tội phạm "tín dụng đen", không chỉ là nỗi "ám ảnh" của chính người vay, khiến nhiều gia đình rơi vào hoàn cảnh khốn cùng mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động bình thường trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng; đồng thời là nguyên nhân phát sinh các loại tội phạm hoạt động mang tính côn đồ, bạo lực như: giết người, cố ý gây thương tích, cưỡng đoạt tài sản, bắt giữ người trái pháp luật,… làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến ANTT tại địa phương.
Để phòng ngừa, đấu tranh hiệu quả với tội phạm "tín dụng đen", thời gian qua, Công an tỉnh Bạc Liêu tăng cường công tác tuyên truyền các phương thức, thủ đoạn hoạt động của tội phạm "tín dụng đen" để người dân nâng cao cảnh giác. Phối hợp với các sở, ban, ngành, đoàn thể, địa phương tuyên truyền, phổ biến pháp luật đến đông đảo người dân, nhất là bà con vùng sâu, vùng xa về chính sách, pháp luật liên quan đến hoạt động vay vốn như: Các quy định của Bộ luật Dân sự về hợp đồng vay tài sản, lãi suất trong các giao dịch dân sự; Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật về lãi, lãi suất, phạt vi phạm; Nghị định số 19/2019/NĐ-CP, ngày 19/02/2019 của Chính phủ về hụi, họ, biêu, phường và các văn bản hướng dẫn liên quan,…
Tăng cường kiểm tra các cơ sở hoạt động kinh doanh tài chính trên địa bàn
Lực lượng Công an các cấp cũng chủ động nắm tình hình, rà soát các đối tượng, băng nhóm chuyên cho vay lãi nặng, đòi nợ thuê từ các địa phương khác đến hoạt động; các hành vi huy động vốn với lãi suất cao dưới hình thức chơi hụi, huy động tài chính dưới hình thức đa cấp, kinh doanh tiền ảo… Qua đó, sau hơn 02 tháng triển khai thực hiện Kế hoạch mở đợt cao điểm tấn công, trấn áp tội phạm, vi phạm pháp luật liên quan hoạt động "tín dụng đen" trên địa bàn tỉnh, Cơ quan điều tra các cấp đã tiếp nhận, xác minh 01 tin báo, liên quan 01 đối tượng; khởi tố 01 vụ, bắt tạm giam 05 bị can liên quan đến hoạt động cho vay lãi nặng dưới hình thức "tín dụng đen"; phục hồi điều tra 01 vụ án "Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự". Hiện, cơ quan chức năng đang thụ lý điều tra 02 vụ án, 05 bị can và 01 tin báo, liên quan 01 đối tượng về hành vi "Cho vay lãi nặng trong giao dịch dân sự".
Bên cạnh đó, Công an tỉnh cũng triển khai các giải pháp chia sẻ, kết nối Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và CCCD nhằm hỗ trợ ngành Ngân hàng trong việc xác thực các thông tin về nhân thân của khách hàng, hạn chế tình trạng làm giả các giấy tờ, thông tin khách hàng để vay vốn, chiếm đoạt tài sản. Tăng cường công tác kiểm tra các cơ sở hoạt động kinh doanh tài chính, cầm đồ; rà soát các ngành nghề kinh doanh thường bị các đối tượng tội phạm "tín dụng đen" lợi dụng, núp bóng hoạt động. Qua đó, xác minh, xử lý 18 cơ sở kinh doanh cầm đồ, 12 cơ sở kinh doanh tài chính, 32 đối tượng có dấu hiệu hoạt động cho vay lãi nặng dưới hình thức "tín dụng đen".
Để phòng ngừa tội phạm "tín dụng đen", lực lượng Công an cũng chung tay cùng cả hệ thống chính trị trong giải quyết ổn định dân sinh, xóa đói giảm nghèo
"Từ khi triển khai thực Kế hoạch của Giám đốc Công an tỉnh về mở đợt cao điểm tấn công, trấn áp tội phạm, vi phạm pháp luật liên quan hoạt động "tín dụng đen", với sự quyết tâm trong ra quân tấn công, trấn áp tội phạm của lực lượng Công an toàn tỉnh, hoạt động của tội phạm "tín dụng đen" trên địa bàn tỉnh đã kiềm chế và kéo giảm đáng kể, các đối tượng không còn hoạt động manh động, liều lĩnh. Đặc biệt, thông qua công tác tuyên truyền, nhiều người dân đã mạnh dạn tố giác tội phạm, cung cấp các nguồn tin có giá trị giúp cho lực lượng Công an đấu tranh, xử lý hiệu quả tội phạm "tín dụng đen", làm trong sạch địa bàn" – Thượng tá Hoàng Ngọc Đạo cho biết thêm.
Với những hệ lụy trong thời gian qua, "tín dụng đen" đã không đơn thuần chỉ là một loại tội phạm mà còn trở thành vấn đề gây bức xúc trong toàn xã hội, do đó, bên cạnh sự vào cuộc quyết liệt của lực lượng Công an trong đấu tranh, xử lý tội phạm; cần có sự chung tay của cả hệ thống chính trị trong công tác phòng ngừa từ việc giải quyết ổn định dân sinh, xóa đói giảm nghèo, hỗ trợ vay vốn chính sách. Song, vấn đề cốt lõi vẫn là bản thân mỗi người dân, cần nâng cao ý thức cảnh giác, thận trọng trước những ưu đãi lãi suất, tránh trở thành "con mồi" rơi vào "bẫy tín dụng đen"!
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!