Cần nhiều giải pháp bảo vệ tài sản trí tuệ của doanh nghiệp

Ảnh: Quang Hà

Thực trạng đáng lo ngại

Tại Diễn đàn "Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo" do Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức, đại diện nhiều doanh nghiệp, nhà quản lý cho biết việc bảo vệ thương hiệu đang được đặt ra một cách cấp thiết.

Tại Việt Nam, số liệu từ Cục Sở hữu trí tuệ (SHTT) và lực lượng Quản lý thị trường (QLTT) cho thấy, tình trạng xâm phạm thương hiệu đang ngày càng nghiêm trọng. Năm 2022 có 1.430 vụ xâm phạm quyền về nhãn hiệu bị xử lý. Năm 2024 có 1.256 vụ hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bị xử lý. Trong nửa đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã xử lý vi phạm hành chính hơn khoảng 3.270 vụ liên quan hàng giả và xâm phạm quyền SHTT. Đặc biệt, chỉ trong tháng cao điểm (15/5 – 15/6/2025), có hơn 1.631 vụ hàng giả và xâm phạm quyền SHTT, với trị giá tạm giữ lên đến hàng nghìn tỷ đồng.

Những con số trên không chỉ phản ánh quy mô ngày càng lớn của tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, mà còn cho thấy mức độ tinh vi, phức tạp và sự liều lĩnh của các hành vi xâm phạm thương hiệu trong nền kinh tế thị trường.

Chia sẻ tại diễn đàn, ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch thường trực Hội Sáng chế Việt Nam - cho biết: "Hiện nay, tình trạng xâm phạm quyền SHTT khá phổ biến. Có rất nhiều trường hợp sao chép, sử dụng nhãn hiệu gây nhầm lẫn… Tuy nhiên khi chủ sở hữu nhãn hiệu phát hiện và kiến nghị thu hồi thì rất khó khăn vì không chứng minh được tính tương tự gây nhầm lẫn. Không những thế, hiện việc nhầm lẫn tên miền mang tên địa danh cũng có dấu hiệu của hành vi lừa dối người tiêu dùng nhưng cũng rất khó để xử lý".

Ông Bình chia sẻ một câu chuyện của một thương hiệu Việt gần nửa thế kỷ tồn tại vẫn liên tục bị làm nhái, làm giả, thậm chí chỉ bị biến tấu khác đi một chữ, đã khiến nhiều người không khỏi giật mình. Nếu ngay cả những thương hiệu lâu đời cũng phải "cầu cứu" cơ quan chức năng để tìm sự bảo vệ, thì hàng nghìn doanh nghiệp nhỏ hơn sẽ xoay xở thế nào trước một thị trường ngày càng đầy rẫy chiêu trò xâm phạm?

Tiến sĩ, luật sư Nguyễn Văn Viễn - Chủ tịch Hội Sở hữu Trí tuệ TP Hồ Chí Minh nhận định, hiện nay, nhiều người vẫn còn thờ ơ trong việc bảo vệ quyền tài sản vô hình là quyền sở hữu trí tuệ. Cho nên tất cả những người có tài sản trí tuệ cần phải quan tâm đến các quy định pháp luật để bảo vệ nó như một tài sản hữu hình. Tuy nhiên, pháp luật cần phải có những những chế tài để chống cạnh tranh không lành mạnh.

Tình trạng xâm phạm quyền SHTT ở Việt Nam không còn là hiện tượng cá biệt mà đã trở nên phổ biến trong nhiều lĩnh vực. Từ hàng tiêu dùng, mỹ phẩm, hàng gia dụng, thậm chí dịch vụ vận tải, giải trí… đều xuất hiện những sản phẩm "nhái" thương hiệu gốc. Có trường hợp chỉ cần thay đổi một ký tự trong tên gọi đã khiến người tiêu dùng lầm tưởng. Có trường hợp thiết kế bao bì được sao chép gần như nguyên bản, khiến việc phân biệt thật - giả trở thành thách thức ngay cả với người tiêu dùng nhiều kinh nghiệm.

Không chỉ ở kênh bán lẻ truyền thống, môi trường thương mại điện tử cũng trở thành "thiên đường" cho hàng giả, hàng nhái. Việc tạo lập gian hàng, chạy quảng cáo và tiếp cận người tiêu dùng nay quá dễ dàng, khiến hành vi vi phạm thương hiệu lan nhanh và khó kiểm soát hơn bao giờ hết.

Những tổn thất mà doanh nghiệp gánh chịu không chỉ dừng lại ở doanh thu sụt giảm. Nguy hiểm hơn là niềm tin người tiêu dùng bị xói mòn. Khi khách hàng mua phải sản phẩm nhái kém chất lượng, họ không chỉ mất tiền mà còn mất niềm tin vào cả thương hiệu chính hãng. Điều này gây ra những thiệt hại vô hình nhưng nặng nề bởi một khi niềm tin đã mất, doanh nghiệp phải bỏ ra gấp nhiều lần chi phí để khôi phục hình ảnh.

Ở tầm vĩ mô, tình trạng vi phạm quyền sở hữu trí tuệ kéo dài khiến môi trường kinh doanh trở nên thiếu minh bạch, ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Việt Nam muốn vươn lên thành quốc gia đổi mới sáng tạo, nhưng sẽ rất khó nếu bản quyền, sáng chế, thương hiệu không được bảo vệ một cách hữu hiệu.

Chế tài chưa đủ sức răn đe, khó xử lý triệt để

Theo Luật sư Mai Thị Thảo - Phó Giám Đốc TAT Law Firm: "Thực tế cho thấy, hành trình đi tìm công lý của các doanh nghiệp bị xâm phạm thương hiệu thường rất gian nan. Trước hết là khâu giám định vì muốn chứng minh hành vi vi phạm, doanh nghiệp phải có kết luận giám định, nhưng quy trình này vừa tốn kém vừa kéo dài. Tiếp đó là thủ tục tố tụng còn nhiều phức tạp, trong khi chế tài xử phạt hiện nay chưa đủ sức răn đe, dẫn đến tình trạng "phạt rồi lại vi phạm".

Một nguyên nhân khác nằm ở sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các lực lượng thực thi. Cơ quan quản lý thị trường, công an, hải quan… đều có thẩm quyền xử lý, nhưng đôi khi sự chồng chéo khiến việc vào cuộc của các cơ quan quản lý thiếu hiệu quả.

Từ thực tế đó, nhiều chuyên gia cho rằng đã đến lúc Việt Nam cần có những bước đi mạnh mẽ để nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền SHTT. Trong đó, cần thiết phải sớm thành lập tòa chuyên trách về SHTT, nhằm rút ngắn thời gian giải quyết tranh chấp, đảm bảo tính chuyên môn cao. Cho phép xã hội hóa hoạt động giám định, khuyến khích các tổ chức, viện nghiên cứu tham gia, thay vì chỉ dựa vào một số đơn vị độc quyền. Bên cạnh đó, pháp luật cũng cần có cơ chế tính toán để có thể thừa nhận và định lượng tổn thất vô hình, đặc biệt là uy tín và giá trị thương hiệu, để việc bồi thường phản ánh đúng thiệt hại mà doanh nghiệp gánh chịu. Bên cạnh đó cần có cơ chế giám sát chặt chẽ lực lượng thực thi, xử lý nghiêm những trường hợp cán bộ bao che, bảo kê cho hàng giả, hàng nhái.

Những giải pháp này không chỉ nhằm bảo vệ từng doanh nghiệp cụ thể, mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khuyến khích các ý tưởng, sản phẩm mới ra đời và phát triển bền vững.

Theo luật sư Thảo, trong thời đại hội nhập, thương hiệu không đơn thuần là tên gọi hay logo, mà là tài sản vô hình có giá trị đặc biệt, thậm chí lớn hơn cả nhà xưởng, máy móc.

Bảo vệ thương hiệu Việt không chỉ là trách nhiệm của doanh nghiệp hay cơ quan quản lý, mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Chỉ khi thương hiệu Việt được bảo vệ xứng đáng, chúng ta mới có thể xây dựng một nền kinh tế sáng tạo, bền vững và đủ sức vươn tầm trên trường quốc tế.