Đồ uống ăn kiêng và nước ngọt có đường có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe

(Ảnh minh họa: Istock)

Theo kết quả nghiên cứu của Hội nghị Tiêu hóa châu Âu (trụ sở tại Đức), uống một lon nước ngọt ăn kiêng mỗi ngày có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ tới 60%, trong khi tiêu thụ nước ngọt có đường làm tăng nguy cơ này khoảng 50%.

Gan nhiễm mỡ không do rượu, còn được gọi là bệnh gan nhiễm mỡ liên quan rối loạn chuyển hóa (MASLD), là tình trạng mỡ tích tụ trong gan của những người uống ít hoặc không uống rượu. Bệnh có thể gây tổn thương gan tương tự như ở người nghiện rượu, tiến triển thành xơ gan hoặc ung thư gan nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Theo thống kê, tỷ lệ mắc bệnh này tại Hoa Kỳ đã tăng 50% trong ba thập kỷ qua, với khoảng 38% dân số hiện đang sống chung với căn bệnh. Các chuyên gia y tế đánh giá MASLD đang trở thành một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ung thư gan trên thế giới.

Tác giả chính của nghiên cứu, Lihe Liu, nghiên cứu sinh tại Khoa Tiêu hóa, Bệnh viện Liên kết số 1, Đại học Soochow (Trung Quốc), cho biết: "Từ trước đến nay, các loại đồ uống có đường thường bị chỉ trích, trong khi đồ uống 'ăn kiêng' được xem là lựa chọn lành mạnh hơn. Tuy nhiên, nghiên cứu của chúng tôi cho thấy ngay cả lượng tiêu thụ thấp – chẳng hạn một lon mỗi ngày – cũng liên quan đến nguy cơ cao hơn đối với MASLD".

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống ăn kiêng có thể làm tăng nguy cơ tử vong do bệnh gan. Theo nhóm tác giả, những kết quả này "thách thức quan niệm phổ biến rằng đồ uống ăn kiêng vô hại" và cho thấy cần xem xét lại vai trò của các sản phẩm này trong chế độ ăn uống.

Nghiên cứu được thực hiện với gần 124.000 người trưởng thành tại Vương quốc Anh trong khuôn khổ dự án UK Biobank – một nghiên cứu y học cộng đồng quy mô lớn theo dõi sức khỏe của người dân trong thời gian dài. Những người tham gia không có tiền sử bệnh gan khi bắt đầu nghiên cứu.

Trong suốt 10 năm theo dõi, các nhà khoa học thu thập thông tin về tần suất và loại đồ uống tiêu thụ thông qua các bảng hỏi về chế độ ăn uống trong 24 giờ.

Người uống nước ngọt có đường có nguy cơ mắc MASLD cao hơn 50%; còn người uống đồ uống ăn kiêng có nguy cơ cao hơn 60%.

Thay thế nước ngọt bằng nước lọc giúp giảm nguy cơ mắc bệnh: 13% đối với nước ngọt có đường và 15% đối với đồ uống ăn kiêng. Ngoài ra, việc chuyển đổi giữa hai loại đồ uống ngọt (từ có đường sang ăn kiêng hoặc ngược lại) không giúp giảm nguy cơ. Các tác giả nhấn mạnh rằng kết quả này cho thấy nước lọc là lựa chọn an toàn và có lợi nhất cho gan.

Giải thích về cơ chế, nhóm nghiên cứu cho rằng nước ngọt có đường làm tăng nhanh nồng độ đường huyết và insulin, dẫn tới tích tụ mỡ trong gan và tăng cân – những yếu tố nguy cơ chính của gan nhiễm mỡ.

Trong khi đó, các loại đồ uống ăn kiêng, mặc dù ít calo, vẫn có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe gan thông qua các cơ chế như: làm thay đổi hệ vi sinh đường ruột; làm giảm cảm giác no, dẫn đến ăn nhiều hơn; tăng sự thèm ăn các thực phẩm ngọt; kích thích tiết insulin tương tự phản ứng với đường thật.

Ngược lại, nước lọc giúp duy trì quá trình trao đổi chất bình thường, cải thiện cảm giác no và hỗ trợ các chức năng gan, từ đó góp phần giảm nguy cơ bệnh chuyển hóa.

Tiến sĩ Sajid Jalil, Phó Giáo sư Lâm sàng chuyên ngành Tiêu hóa và Gan mật, Trường Y Đại học Stanford (Hoa Kỳ), nhận định: "Nghiên cứu này mang lại bằng chứng mạnh mẽ cho thấy hành vi ăn uống có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của bệnh gan nhiễm mỡ. Thiết kế nghiên cứu tiền cứu với quy mô lớn và thời gian theo dõi dài giúp kết quả có độ tin cậy cao".

Ông nhấn mạnh: "Cả nước ngọt thông thường lẫn đồ uống ăn kiêng đều có thể gây hại cho gan nếu sử dụng lâu dài. Việc ưu tiên uống nước lọc hoặc đồ uống không đường là biện pháp thiết thực nhất để bảo vệ sức khỏe".

Các chuyên gia cho rằng kết quả nghiên cứu này là lời cảnh báo quan trọng trong bối cảnh tỷ lệ mắc bệnh gan nhiễm mỡ đang gia tăng nhanh chóng trên toàn cầu, đặc biệt tại các quốc gia có mức tiêu thụ đồ uống ngọt cao.

Không chỉ đường, mà chất tạo ngọt nhân tạo – vốn được sử dụng phổ biến trong các sản phẩm "ăn kiêng" cũng có thể góp phần làm tăng nguy cơ bệnh gan và các rối loạn chuyển hóa khác.

Do đó, giới chuyên môn khuyến nghị người dân nên hạn chế sử dụng các loại đồ uống có vị ngọt, kể cả có đường hay không đường, và tăng cường uống nước lọc như một giải pháp đơn giản, hiệu quả và an toàn để bảo vệ gan cũng như sức khỏe toàn thân.