Rối loạn trầm cảm chủ yếu ảnh hưởng đến 17% người dân ở Mỹ. Mặc dù một số dấu hiệu trầm cảm dễ phát hiện hơn những dấu hiệu khác, nhưng không có cách nào để chẩn đoán thực sự tình trạng bệnh mà không có xác nhận cụ thể từ một chuyên gia được đào tạo, chẳng hạn như bác sĩ chăm sóc chính hoặc nhà tâm lý học.
Bài viết này sẽ nêu bật một số sàng lọc phổ biến hơn có thể giúp bạn duy trì sức khỏe tâm thần của mình.
Ai cần tầm soát trầm cảm?
Bất kỳ thanh thiếu niên hoặc người lớn nào (kể cả phụ nữ mang thai hoặc phụ nữ vừa sinh con) trên 12 tuổi nên được tầm soát trầm cảm. Những người có các triệu chứng ban đầu của bệnh trầm cảm, chẳng hạn như buồn dai dẳng hoặc mất hứng thú với các hoạt động thú vị khác, cũng nên được kiểm tra.
Điều quan trọng cần nhớ là sàng lọc khác với chẩn đoán.
Các xét nghiệm sàng lọc rất hữu ích trong việc quyết định xem bạn có cần hỗ trợ thêm từ các chuyên gia chăm sóc sức khỏe hay không. Ví dụ, điểm cao trong bài kiểm tra sàng lọc có thể khiến bác sĩ chăm sóc chính giới thiệu bạn đến một nhà tâm lý học. Tuy nhiên, các xét nghiệm sàng lọc không nên thay thế cho chẩn đoán.
Theo định nghĩa, chẩn đoán lâm sàng về chứng trầm cảm nặng đòi hỏi bạn phải có cảm giác buồn dai dẳng (ít nhất hai tuần) và những thay đổi trong sở thích hoặc hoạt động. Ngoài ra, năm trong số các triệu chứng sau phải có:
1. Giảm cân hoặc tăng cân
2. Khó ngủ
3. Mệt mỏi
4. Cảm thấy tội lỗi hoặc tuyệt vọng
5. Thiếu tập trung trở thành vấn đề trong cuộc sống hàng ngày
6. Ý tưởng tự sát
7. Hoạt động bị trì hoãn
Các bác sĩ và các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần khác sử dụng Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê về Rối loạn Tâm thần, DSM-5 để chẩn đoán trầm cảm. Sách hướng dẫn này là một hướng dẫn toàn diện để giúp các bác sĩ chẩn đoán gần 200 tình trạng sức khỏe tâm thần.
Các loại xét nghiệm tầm soát trầm cảm
Có một số loại xét nghiệm sàng lọc có thể cảnh báo các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe về một bệnh nhân đang ở trong trạng thái trầm cảm. Hầu hết các cuộc sàng lọc là tự kiểm tra, trong đó bạn điền vào một tài liệu trực tuyến hoặc bảng câu hỏi giấy, sau đó sẽ được gửi đến nhà cung cấp của bạn để đánh giá thêm.
(Ảnh: www.weareteachers.com)
Bảng câu hỏi về sức khỏe bệnh nhân-9 (PHQ-9)
Bảng câu hỏi gồm chín mục này thường là sàng lọc đầu tiên do các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu cung cấp cho bệnh nhân. Mỗi câu hỏi yêu cầu điểm từ 0 đến 3, với 0 cho biết bạn chưa trải qua những cảm giác đó đến 3 cho biết bạn trải qua những cảm giác đó mỗi ngày. PHQ-9 được sử dụng để sàng lọc và theo dõi các triệu chứng trầm cảm.
Tuy ngắn gọn, nhưng các câu hỏi liên quan đến một số dấu hiệu kể về bệnh trầm cảm, bao gồm buồn bã, năng lượng thấp, kém tập trung, kém ăn và có ý định tự tử. Ví dụ: câu hỏi đầu tiên hỏi liệu bạn có cảm thấy ít hứng thú hoặc ít cảm thấy thích thú khi làm mọi việc hay không - số 0 cho biết hoàn toàn không phải và 3 cho biết bạn không cảm thấy thích thú mỗi ngày. Điểm tổng hợp từ 10 đến 14 cho thấy trầm cảm nhẹ, 15 đến 19 cho thấy một dạng trầm cảm nặng từ nhẹ đến trung bình và bất kỳ điểm nào trên 20 cho thấy trầm cảm nặng.
Thang đo trầm cảm của Beck
Ngoài PHQ-9, xét nghiệm sàng lọc 21 mục này là một trong những loại sàng lọc phổ biến nhất được các bác sĩ và nhà cung cấp dịch vụ sức khỏe tâm thần sử dụng. Các mục bao gồm các chủ đề như giấc ngủ, sự thèm ăn, hứng thú với các hoạt động, cảm giác thất bại, sự hài lòng trong cuộc sống và nỗi buồn. Các câu trả lời được cho điểm từ 0 đến 3, với 0 cho thấy không có tác động và 3 là dấu hiệu can thiệp vào các hoạt động hàng ngày. Ví dụ, một câu hỏi về giá trị bản thân. Trả lời bằng số 0 cho thấy bạn không thất vọng về bản thân, trong khi số 3 cho thấy bạn ghét bản thân.
Trung tâm Nghiên cứu Dịch tễ học Thang đo trầm cảm (CES-D)
Bài kiểm tra 20 mục này đo lường tần suất bạn gặp phải các triệu chứng trầm cảm trong tuần qua. Mỗi câu trả lời được chấm theo thang điểm từ 0 đến 3, với 0 cho biết không có triệu chứng và 3 cho thấy các triệu chứng tái phát. Ví dụ: một mục hỏi bạn có cảm thấy buồn trong tuần qua không. Điểm 0 cho thấy hiếm khi xảy ra, trong khi điểm 3 cho thấy bạn đã cảm thấy buồn vào hầu hết các ngày trong tuần. Nói chung, điểm số càng cao, một người càng có thể bị trầm cảm.
EQ-5D
Xét nghiệm sàng lọc này đo lường chất lượng cuộc sống của bạn bằng năm chủ đề phụ - khả năng vận động, tự chăm sóc bản thân, các hoạt động thông thường, đau / khó chịu và lo lắng / trầm cảm. Mỗi phần có năm câu trả lời để bạn lựa chọn. Đối với phần lo lắng / trầm cảm, các câu trả lời từ "Tôi không lo lắng hoặc trầm cảm" đến "Tôi cực kỳ lo lắng hoặc chán nản".
Thang đánh giá mức độ trầm cảm Hamilton (HAM-D)
Bài kiểm tra sàng lọc này bao gồm 17 mục được đo theo thang điểm 5 điểm hoặc 3 điểm. Các câu hỏi hỏi về các khía cạnh khác nhau trong cuộc sống của bạn trong tuần qua. Các mục bao gồm từ tâm trạng và chứng mất ngủ đến ý nghĩ tự tử và cảm giác của bạn khi thực hiện công việc và các hoạt động khác. Điểm dưới 10 cho thấy không có trầm cảm. Điểm từ 10 đến 13 có thể chỉ ra cảm giác trầm cảm nhẹ, trong khi 13 đến 17 là trầm cảm vừa phải. Bất kỳ điểm nào trên 17 đều cho thấy bạn bị trầm cảm nặng.
Thang đánh giá trầm cảm Montgomery-Åsberg (MADRS)
Kiểm tra 10 mục này đo lường chứng trầm cảm ở người lớn bằng cách sử dụng một loạt câu hỏi cùng với thang điểm 7 - mỗi mục được đánh giá trên thang điểm từ 0 đến 6, với 0 là bình thường hoặc không có thay đổi nào nhận thấy đến 6 là cảm giác nghiêm trọng nhất hoặc các triệu chứng Ví dụ, một trong những món liên quan đến sự thèm ăn của bạn - trả lời không thay đổi khẩu vị sẽ cho điểm 0, trong khi cần thuyết phục để ăn sẽ cho điểm 6.
Giải quyết vấn đề xã hội (SPSI-RTM)
Bài kiểm tra sàng lọc này sử dụng một loạt câu hỏi (52 ở dạng dài hơn và 25 ở dạng ngắn hơn) để đánh giá mức độ bạn có thể giải quyết vấn đề. Khả năng giải quyết vấn đề có mối liên hệ trực tiếp với bệnh trầm cảm. Trên thực tế, liệu pháp giải quyết vấn đề thường được sử dụng như một phương pháp điều trị trầm cảm.
Thang điểm trầm cảm sau sinh Edinburgh (EPDS)
Trầm cảm sau sinh ảnh hưởng đến 1 trong 7 phụ nữ. 10 câu hỏi sàng lọc này dành cho các bà mẹ mang thai hoặc các bà mẹ mới sinh con. Các bà mẹ được yêu cầu trả lời các câu hỏi về cảm giác của họ trong bảy ngày qua. Có bốn câu trả lời có thể để kiểm tra cho mỗi câu hỏi, với mỗi câu trả lời nhận được điểm 0, 1, 2 hoặc 3. Ba mươi là điểm tối đa. Bất cứ điều gì trên điểm 13 cho thấy bạn có thể mắc một chứng trầm cảm nào đó. Đôi khi, bác sĩ nhi khoa sẽ yêu cầu bạn điền thông tin này khi thăm khám sức khỏe cho con bạn để đảm bảo bạn không bị trầm cảm sau sinh.
Tại sao phải sàng lọc bệnh trầm cảm?
Cũng như các tình trạng sức khỏe tâm thần khác, thực tế là bệnh trầm cảm có thể điều trị được, đặc biệt là khi được phát hiện được trong giai đoạn đầu.
Cũng như bất kỳ căn bệnh nào khác, xác định bệnh trầm cảm có thể giúp ngăn ngừa bệnh tiến triển thành bệnh nặng hơn. Thông thường, bước đầu tiên để nhận được sự giúp đỡ là thừa nhận rằng có một vấn đề. Việc vượt qua những suy nghĩ trầm cảm cũng có thể làm giảm nguy cơ nó tiến triển thành một điều gì đó nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như tự tử hoặc lạm dụng chất kích thích.
Hãy nghĩ về việc tầm soát trầm cảm như chụp X-quang tuyến vú hoặc nội soi đại tràng. Chỉ riêng các xét nghiệm này sẽ không ngăn được ung thư vú hoặc ung thư ruột kết đột biến và gây hại, nhưng việc phát hiện và điều trị sớm thông qua các xét nghiệm định kỳ có thể làm tăng đáng kể tỷ lệ sống sót của bệnh ung thư.
Liên hệ với bác sĩ chăm sóc chính của bạn để biết thêm thông tin về các cuộc kiểm tra sức khỏe tâm thần. Họ có thể chỉ cho bạn hướng khám nghiệm phù hợp với nhu cầu của bạn và nếu có thể giới thiệu bạn đến một nhà cung cấp dịch vụ sức khỏe tâm thần.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!