Đầu năm 2023, kim của chiếc đồng hồ "Ngày tận thế" đã được các nhà khoa học điều chỉnh ở mức 90 giây đến nửa đêm, đây là khoảng thời gian gần với sự diệt vong nhất kể từ khi nó được chế tạo (Ảnh: The Washington Post).
Mỗi năm, một nhóm các nhà khoa học thuộc tổ chức Bản tin của các nhà khoa học nguyên tử (BAS) sẽ quyết định thời gian và đặt vị trí của kim đồng hồ này. Đặc biệt, thiết kế của nó có một khoảng thời gian mà chúng ta không bao giờ muốn nó chạm tới đó là góc một phần tư cuối của đồng hồ - tượng trưng cho 15 phút cuối cùng trước khi sự diệt vong xảy ra.
Chiếc đồng hồ là một phép ẩn dụ kép. Thứ nhất nó cảnh báo về một thảm họa diệt vong sắp xảy ra. Thứ hai là ẩn dụ về khoảng thời gian còn lại để thế giới chuẩn bị phòng tránh vấn đề này.
Hồi chuông cảnh báo cho toàn nhân loại
Hiện tại, kim của chiếc đồng hồ đang ở khoảng cách gần nhất với ngày tận thế kể từ khi nó được đưa vào sử dụng. Theo các nhà khoa học của tổ chức Bản tin của các nhà khoa học nguyên tử, nhân loại đang phải đối mặt với những mối đe dọa lớn hơn so với thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Lý giải điều này, các nhà khoa học cho biết: "Cuộc xung đột Nga - Ukraine vẫn đang diễn ra, đi cùng với cuộc khủng hoảng khí hậu và các mối đe dọa sức khỏe từ đại dịch COVID-19 là những lý do hàng đầu dẫn đến quyết định này".Trong 3 năm qua, đồng hồ đã bị "kẹt" ở tốc độ 100 giây đến nửa đêm, lơ lửng ở điểm gần nhất từ trước đến nay trước khi chạm đến mức cảnh báo nhân loại tuyệt chủng.
Cuộc xung đột Nga-Ukraine, biến đổi khí hậu và đại dịch Covid-19 là những lý do khiến các nhà khoa học quyết định điều chỉnh kim của chiếc đồng hồ đến gần hơn với ngày tận thế (Ảnh: Reuters).
Nhưng giờ đây, những rủi ro ngày càng tăng trong cuộc xung đột tại Ukraine đã khiến kim của chiếc đồng hồ tiến thêm một mức, tương ứng với 10 giây.
Rachel Bronson, Chủ tịch và Giám đốc điều hành của BAS cho biết tại một cuộc họp báo vào ngày 24/1: "Chúng ta đang sống trong thời đại nguy hiểm chưa từng có và thời gian đồng hồ Ngày tận thế phản ánh thực tế đó. 90 giây đến nửa đêm là mức gần nhất mà chiếc đồng hồ từng được các nhà khoa học quyết định điều chỉnh và chúng tôi không hề xem nhẹ vấn đề này".
Ông cũng kêu gọi các quốc gia và liên minh trên thế giới cùng nhau đối thoại, tìm ra con đường ngoại giao, lặp lại hòa bình ở khu vực đang diễn ra xung đột để chiếc đồng hồ có thể quay ngược lại thời gian.
Quay lại, rồi tiến lên
Để quyết định mức thời gian của đồng hồ, Hội đồng Khoa học và An ninh của BAS triệu tập một cuộc họp mỗi năm với 18 chuyên gia đến từ các các lĩnh vực bao gồm ngoại giao, khoa học hạt nhân, biến đổi khí hậu, công nghệ đột phá và quân sự để thảo luận về các mối đe dọa đang diễn ra đối với chính nhân loại.
Để đánh giá những mối nguy hiểm này, các thành viên của Hội đồng Khoa học và An ninh đã tham khảo ý kiến của các đồng nghiệp trong lĩnh vực họ phụ trách cùng với Hội đồng Tài trợ của Bản tin (11 người trong số đó là những người đoạt giải Nobel) trước khi đưa ra quyết định cuối cùng để điều chỉnh kim đồng hồ.
Kỷ lục trước đó được thiết lập ở mức 100 giây đến nửa đêm trong khoảng thời gian từ năm 2019 đến năm 2022, lúc này thế giới đang phải đối mặt với các vấn đề chính trị do cuộc khủng hoảng khí hậu ngày càng gia tăng, đại dịch Covid-19 và cuộc xung đột Nga - Ukraine.
Hiện tại, vị trí kim của chiếc đồng hồ thậm chí còn gần nửa đêm hơn so với thời điểm cuộc đối đầu Chiến tranh Lạnh giữa Hoa Kỳ và Liên Xô.
Trước đó, vào năm 1953, vị trí kim của chiếc đồng hồ này là 2 phút đến nửa đêm, sau khi Hoa Kỳ thử nghiệm thành công quả bom hydro đầu tiên của mình.
Kim đồng hồ cũng đã được đặt lại ở mức 17 phút trước nửa đêm vào năm 1991 Liên Xô sụp đổ và việc ký kết Hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược giữa Mỹ và Nga.
"Đồng hồ Ngày tận thế đang gióng lên hồi chuông cảnh báo cho toàn nhân loại. Chúng ta đang trên bờ vực của một vách đá. Nhưng các nhà lãnh đạo của trên thế giới không hành động với tốc độ hoặc quy mô đủ nhanh để đảm bảo một hành tinh hòa bình và đáng sống," Mary Robinson, Chủ tịch tổ chức nhân quyền The Elders và cựu Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc cho biết trong một tuyên bố.
"Từ việc cắt giảm lượng khí thải carbon đến tăng cường các hiệp ước kiểm soát vũ khí và đầu tư vào việc chuẩn bị cho đại dịch, chúng tôi biết cần phải làm gì. Khoa học đang làm việc hết mình, nhưng ý chí chính trị còn thiếu. Điều này phải thay đổi vào năm 2023 nếu chúng ta muốn ngăn chặn thảm họa diệt vong toàn cầu.
Thế giới đang phải đối mặt với nhiều cuộc khủng hoảng hiện sinh và các nhà lãnh đạo cần một tư duy giải pháp cho những vấn đề khủng hoảng trên thế giới", bà cho biết thêm.
Ý tưởng cho chiếc Đồng hồ Ngày tận thế?
Đồng hồ ngày tận thế được tạo ra vào năm 1947 bởi một nhóm các nhà khoa học đã tham gia một dự án tuyệt mật của Mỹ có tên Manhattan diễn ra vào năm 1940.
Dự án này có quy mô rất lớn, nó quy tụ các nhà khoa học Mỹ, Anh và Canada để cùng nghiên cứu tập trung vào lĩnh vực phân hạch hạt nhân làm tiền đề phát triển bom nguyên tử, nhiệt hạch cũng như sản xuất plutonium. Nhưng ý tưởng thiết kế chiếc đồng hồ này đến từ Martyl Langsdorf (1917-2013), một nữ họa sĩ và tốt nghiệp Đại học Washington (Mỹ).
Năm 1942, bà kết hôn với nhà vật lý Alexander, một thành viên trong dự án Manhattan. Lúc bấy giờ, ý tưởng thiết kế chiếc Đồng hồ Ngày tận thế của bà giống như một phương tiện để báo hiệu chính xác cho nhân loại về mối đe dọa tồn tại thảm khốc và ngày càng tăng do vũ khí hạt nhân gây ra đối với thế giới.
Vào năm 2007, việc đếm ngược của đồng hồ đã được các nhà khoa học thống nhất mở rộng hơn bao gồm tất cả các mối đe dọa hiện hữu do con người tạo ra như vấn đề biến đổi khí hậu, trí tuệ nhân tạo giả mạo (Deepfake), chiến tranh và đại dịch toàn cầu.
Bản tin của các nhà khoa học nguyên tử là gì?
Nhà vật lý gốc Hungary, Leo Szilard và Albert Einstein đã cảnh báo Tổng thống Roosevelt trong một bức thư năm 1939 về tiềm năng của vũ khí nguyên tử.
Họ lo sợ rằng Đức Quốc xã là quốc gia đầu tiên phát triển được công nghệ này. Chính vì thế, họ đã thúc giục Chính phủ tài trợ cho nghiên cứu nhằm cho phép Hoa Kỳ vượt lên về sức mạnh quân sự trước kẻ thù lúc bấy giờ.
Quang cảnh hoang tàn của thành phố Hiroshima, Nhật Bản sau khi Hoa Kỳ thả bom nguyên tử trong Thế chiến II. Chính các nhà khoa học phát minh ra quả bom này đã thiết kế Đồng hồ Ngày tận thế (Ảnh: Le Point).
BAS được 2 nhà vật lý gồm Albert Einstein và Robert Oppenheimer thành lập vào năm 1945, sau vụ thả bom nguyên tử "Little Boy" (tạm dịch: Cậu bé) và "Fat Man" (tạm dịch: Gã béo) xuống hai thành phố Hiroshima và Nagasaki của Nhật Bản trong Thế Chiến II.
Chỉ riêng ở Hiroshima, quả bom nguyên tử Little Boy đã giết chết khoảng 140.000 người trong vòng 5 tháng kể từ khi phát nổ và phá hủy, làm hư hại hơn 60.000 trong số khoảng 90.000 ngôi nhà của thành phố này.
Do đó, BAS còn có mục đích ngăn chặn việc sử dụng vũ khí nguyên tử và giám sát an toàn trong lĩnh vực công nghệ năng lượng hạt nhân, tránh việc chúng gây ra thiệt hại thảm khốc đối với nhân loại.
Mối quan tâm chính của họ là nâng cao nhận thức của công chúng, lãnh đạo các quốc gia và các nhà khoa học về những mối nguy hiểm mà khoa học và công nghệ đột phá có thể tạo ra trong tương lai.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!