Tại một khu rừng yên tĩnh ở Nova Scotia (một tỉnh của Canada), Công ty CarbonRun đang chế tạo một cỗ máy được thiết kế để giúp làm chậm quá trình nóng lên toàn cầu bằng cách khiến các dòng sông và đại dương trên Trái đất có chức năng như những miếng bọt biển khổng lồ, hấp thụ carbon dioxide từ không khí.
Cỗ máy nghiền đá vôi của CarbonRun
Khi được đưa vào hoạt động vào cuối năm nay, chiếc máy này sẽ nghiền đá vôi bên trong một silo cao màu xanh lá cây và thả bột vào sông Tây Pictou gần đó, tạo ra một đám phấn có thể hòa tan trong vòng vài phút. Các nhà khoa học cho biết, hiệu ứng này có thể rất mạnh mẽ. Carbon dioxide được chứa trong các con sông liên tục thoát ra ngoài không khí, nơi nó giữ nhiệt và làm ấm hành tinh. Nhưng việc bổ sung thêm đá vôi sẽ chuyển đổi một phần carbon dioxide đó thành phân tử ổn định, tồn tại dưới nước và trôi ra biển, nơi nó sẽ bị giữ lại trong hàng nghìn năm.
Với sự nguy hiểm của tình trạng biến đổi khí hậu đang ngày càng gia tăng và lượng khí thải nhà kính tăng vọt, các nhà khoa học và doanh nhân đang tìm cách can thiệp có chủ ý vào hệ thống khí hậu để làm mát Trái đất. Điều đặc biệt là các nhà khoa học cho rằng, các quốc gia phải cắt giảm mạnh tình trạng ô nhiễm do đốt nhiên liệu hóa thạch đang làm tăng nhiệt độ toàn cầu. Nhưng nhiều người tin rằng, một số lượng carbon dư thừa trong khí quyển cũng phải được loại bỏ để bảo tồn một hành tinh có thể sống được.
Ông Nan Ransohoff, người đứng đầu Frontier, quỹ trị giá 1 tỷ USD được hỗ trợ bởi những gã khổng lồ công nghệ như Stripe và Alphabet, cho biết: “Tiềm năng loại bỏ carbon từ đại dương là rất lớn và nó thực sự chưa được khám phá”. Kể từ thời đại công nghiệp, các đại dương đã hấp thụ một cách tự nhiên khoảng 1/3 trong số 1,7 nghìn tỷ tấn carbon dioxide mà con người đã bơm vào khí quyển (phần lớn bằng cách đốt than, khí đốt và dầu). Bằng cách đẩy nhanh quá trình hấp thụ carbon của đại dương, các nhà khoa học tin rằng thậm chí nhiều carbon hơn có thể được đưa vào những vùng nước sâu.
Một ý tưởng nhanh chóng trở thành xu hướng chủ đạo là tăng cường độ kiềm, bao gồm việc thêm đá vôi, oxit magie hoặc một chất kiềm khác vào sông và đại dương, làm thay đổi tính chất hóa học của chúng theo cách khiến chúng hấp thụ nhiều carbon dioxide hơn. Mới đây, Frontier tuyên bố sẽ trả cho CarbonRun 25 triệu USD để bổ sung đá vôi vào nhiều con sông và loại bỏ 55.442 tấn carbon dioxide khỏi khí quyển. Con số đó tương đương với lượng khí thải trong một năm của 13.000 xe ô tô. Các nhà khoa học ước tính, các phương pháp tương tự được triển khai trong các đại dương có thể loại bỏ hàng tỷ tấn carbon dioxide mỗi năm.
Tuy nhiên, phương pháp này cũng gặp thách thức to lớn. CarbonRun đã chứng minh có thể thu giữ carbon ở sông, nhưng việc triển khai ở biển sẽ khó hơn nhiều. Đại dương lớn hơn, hỗn loạn hơn và khó điều trị hơn. Rắc kiềm xuống biển thì nó sẽ nhanh chóng phân tán ra một khoảng cách lớn hoặc tệ hơn là bị kéo xuống vực sâu một cách vô ích. Bất kỳ sự thay đổi nào trong quá trình trao đổi liên tục lượng carbon dioxide giữa không khí và biển đều khó phát hiện. Ông Jaime Palter, nhà hải dương học tại Đại học Rhode Island, cho biết: Rào cản lớn nhất đối với việc tăng cường độ kiềm của đại dương là việc chứng minh rằng nó có hiệu quả và để thực hiện nó trên quy mô lớn đòi hỏi phải khai thác hàng tỷ tấn đá rồi vận chuyển chúng đi khắp thế giới. Khi thực hiện những thay đổi hóa học với đại dương cũng mang theo rủi ro tiềm ẩn. Một số nhà hoạt động vì môi trường lo ngại rằng, ngay cả những thử nghiệm ban đầu với kỹ thuật này cũng có thể đe dọa cá và các sinh vật thủy sinh khác.
Tuy nhiên, không có giải pháp nào là hoàn hảo. Các nhà khoa học bắt buộc phải tiến hành thử nghiệm để hiểu đầy đủ về lợi ích và mối nguy hiểm của công nghệ. Việc thay đổi môi trường biển để làm mát hành tinh đã gây tranh cãi kể từ thời điểm các nhà khoa học đề xuất vấn đề này lần đầu tiên cách đây bốn thập kỷ. Một đề xuất ban đầu là rắc sắt xuống biển để bón phân cho những đồng cỏ sinh vật phù du khổng lồ sẽ hít thở carbon và mang theo chúng xuống đáy đại dương khi chúng chết. Đề xuất này bị phản ứng rất gay gắt, đặc biệt là sau khi các doanh nhân bắt đầu tiến hành các cuộc thử nghiệm sắt trái phép ở Thái Bình Dương. Ngày nay, những người sáng lập CarbonRun đang cố gắng tránh hậu quả tương tự bằng cách chứng minh rằng việc bổ sung đá vôi vào sông không chỉ loại bỏ carbon khỏi không khí mà còn có thể mang lại lợi ích an toàn cho hệ sinh thái địa phương.
Nhà nghiên cứu đang đo nồng độ carbon dioxide trên sông
CarbonRun chỉ ra rằng, việc thêm đá vôi vào sông sẽ chuyển đổi một số carbon dioxide thành bicarbonate ổn định. Các kỹ thuật viên lấy mẫu nước sông bên trên và bên dưới máy đá vôi rồi có thể trực tiếp đo lường sự thay đổi, đồng thời tính toán một số biến chứng nhỏ hơn khác.
Phần khó hơn là khai thác và vận chuyển đá vôi với giá rẻ. CarbonRun cần khoảng hai tấn đá cho mỗi tấn carbon mà nó loại bỏ. Nếu công ty có thể giải quyết vấn đề đó, thì có hàng trăm con sông từ Maine đến Indonesia gần các mỏ đá vôi, có khả năng thu giữ hàng trăm triệu tấn carbon dioxide mỗi năm.
Điều hữu ích là Công ty CarbonRun đang sử dụng một kỹ thuật được phát minh từ lâu để giải quyết một vấn đề môi trường khác: mưa axit. Trong những năm 1970 và 1980, ô nhiễm công nghiệp khiến lượng mưa có tính axit cao hơn, gây ô nhiễm các hồ và suối trên khắp thế giới. Một số quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất, bao gồm Na Uy, Thụy Điển và Canada, đã bắt đầu bổ sung đá vôi vào đường thủy để khôi phục lại sự cân bằng độ pH và giúp quần thể cá phục hồi. Phương pháp này đã có hiệu quả. Vài năm trước, hai nhà khoa học ở Nova Scotia là Shannon Sterling và Eddie Halfyard nhận ra rằng, việc bổ sung thêm đá vôi cũng giúp các con sông cô lập được nhiều carbon hơn. Vì vậy, họ đã thành lập CarbonRun. Theo họ, đây là một cách để khôi phục các dòng sông, đồng thời giúp ích cho vấn đề khí hậu.
Hiện tại, CarbonRun đã tổ chức các cuộc họp công khai rộng rãi với các cộng đồng và các quốc gia bản địa ở Nova Scotia, hiểu rằng sự phản đối của công chúng có thể là một trong những trở ngại lớn nhất của họ. Việc bón vôi trên sông đã giúp hồi sinh nghề cá bị tàn phá của tỉnh là một lợi thế. Trước đây, nhiều người dân sống ở Sheet Harbor từng chứng kiến đàn cá hồi nhiều đến mức chúng nhảy lên khỏi mặt nước nhưng rồi chúng đã biến mất vào những năm 1980. Ban đầu, họ nghi ngờ phương pháp thêm đá vôi vào sông là nguyên nhân gây ra tình trạng trên, nhưng sau đó đã nghẹn ngào xúc động khi đàn cá hồi quay trở lại. Một điều thuận lợi nữa là, một số công ty lớn sẵn sàng trả tiền cho việc loại bỏ carbon như một cách bù đắp lượng khí thải của họ.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!