Hội đua bò Chùa Rô là nét văn hóa độc đáo, đặc trưng của bà con dân tộc Khmer ở An Giang vào mỗi dịp lễ Sene Dolta hàng năm. Điều đặc biệt, khi tham gia lễ hội, các chủ bò và nài bò không quan trọng giải thưởng mà chủ yếu là được thỏa sức vui chơi, giúp gắn kết tình thân giữa các dân tộc.
Hội đua bò Chùa Rô được tổ chức tại xã An Cư, thị xã Tịnh Biên, tỉnh An Giang. Để chuẩn bị cho cuộc đua bò, đồng bào Khmer chọn một khoảng ruộng bằng phẳng có nước xăm xắp, được xới nhiều lần chốc độ trơn của bùn, bốn bên có bờ bao và điểm đích có đoạn đường trống để làm độ dừng an toàn cho bò. Đoạn đường đua chính chỉ cần 120m theo khoảnh ruộng cặp sát bờ bao. Những con bò tham gia thi đấu được tuyển chọn từ nhiều vùng miền. Mỗi đội thi đấu sẽ gồm một cặp bò và hai nài bò – người trực tiếp điều khiển bò đua.
Các đôi bò tham gia thi đấu được chủ bò đầu tư chăm sóc theo bí quyết riêng, các nài bò (người điều khiển bò) đã tập luyện từ nhiều tháng trước để có thể giành được giải thưởng cao nhất. Trước khi bước vào cuộc đua, các chủ bò bốc thăm chọn đôi bò đi trước, đi sau; thông thường đôi đi sau có phần ưu thế hơn. Nếu trong khi đua, ở vòng hô, đôi bò nào chạy tạt ra khỏi đường đua, hoặc đôi bò sau giẫm lên giàn bừa (một tấm gỗ rộng 30cm, dài 90cm, bên dưới là răng bừa) của đôi bò đi trước sẽ bị loại. Nhưng, đến vòng thả, đôi bò sau chỉ cần giẫm lên giàn bừa của đôi bò trước là thắng cuộc; người điều khiển bò phải đứng thật vững, nếu bị ngã hoặc rơi ra khỏi giàn bừa trong quá trình đua cũng xem như thua cuộc.
Bước vào tranh tài, hai đôi bò sẽ thi đấu theo thể thức một vòng hô và một vòng thả. Vòng hô (chạy chậm) là vòng để cho các đôi bò làm quen với sân đua, thể hiện sự khéo léo của người điều khiển bò; Vòng thả (chạy nhanh) là khi có hiệu lệnh của trọng tài, người điều khiển bò dùng cây xà-lul (một khúc gỗ tròn vừa tay độ 3cm, đầu có tra cây đinh nhọn) kích vào mông khiến đôi bò vận hết sức lực để băng về đích trên đoạn đường 100m (hoặc 120m). Đôi nào vượt lên về đích trước sẽ thắng cuộc, với điều kiện không chạy ra khỏi đường đua. Đôi bò thắng cuộc sẽ được vào vòng thi đấu tiếp theo. Đôi bò giành chức vô địch phải tham gia tất cả các vòng thi đấu và loại từng đối thủ cạnh tranh trực tiếp.
Từ lúc bắt đầu cho đến lúc kết thúc cuộc đua, “trường đua” luôn tràn ngập tiếng vỗ tay, reo hò, cổ động cho các cặp bò đang tranh nhau quyết liệt để về đích. Trong không gian cuộc đua, nước ruộng bắn lên tung tóe theo những pha rượt đuổi gay cấn, cùng những tiếng hô hào làm cho không khí ngày hội càng sôi nổi, rộn ràng, hấp dẫn.
Theo quan niệm của đồng bào Khmer ở An Giang, đua bò có một ý nghĩa hết sức đặc biệt. Đôi bò giành được giải cao trong năm được chủ nhân chăm sóc kỹ, để sang năm tham gia đua tiếp, bởi nó không những mang lại cho chủ nhân niềm kiêu hãnh, còn mang đến cho cả phum, sóc niềm vui, nghị lực để giành nhiều thắng lợi trên các lĩnh vực khác. Bò của phum khỏe mạnh có sức dẻo dai, cày bừa tốt, giúp cho người dân thực hiện việc gieo trồng được dễ dàng, đem lại một mùa bội thu, dân làng no ấm.
Không biết Hội đua bò có từ bao giờ, nhưng theo các vị cao niên trong vùng kể lại, thuở xưa, hàng năm vào mùa cấy, nhiều nông dân Khmer từ các phum, sóc dẫn bò đến cày bừa các thửa ruộng của chùa, gọi là “bừa công quả”. Cày, bừa xong họ tự thúc bò “bừa đua” xem đôi bò nào nhanh khỏe, các sư, sãi thấy vậy đứng ra tổ chức (kiểu trọng tài), treo thưởng đôi bò nào cày giỏi, chạy nhanh sẽ hưởng phần thắng là dây “cà tha” (lục lạc đeo cổ bò). Năm sau, tiếp tục cày phần đất của chùa và từ đó đua bò Bảy Núi trở thành lễ hội Đua bò truyền thống hàng năm của người dân tộc Khmer tỉnh An Giang.
Năm 2016, hội đua bò Bảy núi An Giang được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, là một trong những sự kiện văn hóa, thể thao nổi bật của tỉnh An Giang, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước đến xem hội đua bò và thưởng thức cảnh đẹp của vùng đất Thất Sơn huyền bí. Trước đây, đua bò là một lễ hội dân gian của người Khmer. Nhưng hiện nay đua bò không chỉ dành riêng cho đồng bào Khmer, mà được đông đảo bà con người Kinh yêu thích và cùng tham gia thi đấu.
Ông Huỳnh Thanh Hải - Phó Chủ tịch UBND xã An Cư cho biết: “Hội đua bò không đơn thuần chỉ là các con bò chạy đua với nhau mà nó trở thành tục lệ, tín ngưỡng độc đáo của đồng bào dân tộc Khmer vào mỗi dịp lễ Sene Dolta hàng năm. Ngày hội không chỉ gắn liền với phong tục cầu mong mưa thuận gió hòa, trúng mùa vụ và đời sống thêm sung túc mà còn thể hiện tinh thần hăng say lao động của đồng bào Khmer, làm cho ngày hội trở thành sân chơi, nơi hưởng thụ văn hóa và tìm về truyền thống dân tộc có giá trị đặc biệt, bồi đắp thêm tình cảm cộng đồng, đậm chất nhân văn”.
Đây cũng là một hình thức giáo dục, tuyên truyền và chuyển giao cho thế hệ sau về tư tưởng đoàn kết, chia sẻ không vụ lợi trong công việc và kết nối tình người ngày càng bền chặt.
Lễ hội đua bò chùa Rô ở An Giang không chỉ mang đến sự hứng khởi cho dịp lễ Dolta, góp phần làm sôi động thêm các sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh và giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, mà còn là nguồn động viên tinh thần to lớn để đồng bào Khmer bắt đầu bước vào một mùa vụ mới.
Lễ Sene Dolta là một trong 3 lễ lớn của đồng bào Khmer trong năm, sau Tết Chôl Chnăm Thmây và trước lễ Ok Om Bók, mang ý nghĩa về lòng hiếu kính, tưởng nhớ đến công ơn sinh thành dưỡng dục của ông bà, cha mẹ và cầu nguyện cho người thân đã khuất.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!