Kể từ buổi bình minh của nền văn minh, con người đã sử dụng sức mạnh của thực vật cho mục đích chữa bệnh. Nhưng một loại thuốc dân gian đặc biệt có vẻ phổ biến hơn bao giờ hết: tinh dầu.
Ngày nay, ngày càng có nhiều người quan tâm đến việc sử dụng tinh dầu để cải thiện thể chất hoặc tâm lý. Một cuộc thăm dò cho thấy rằng một phần ba người Mỹ tin vào lợi ích sức khỏe của tinh dầu và liệu pháp hương thơm. Không còn là thị trường ngách nữa, những lọ tinh chất thực vật nhỏ bé này đang là một ngành công nghiệp trị giá hàng tỷ đô la, được Gwyneth Paltrow và các bà nội trợ ưa chuộng.
Với khoảng 90 loại tinh dầu trên thị trường - mỗi loại có những đặc tính chữa bệnh có mục đích riêng - có một cái gọi là "phương pháp chữa trị" cho mọi thứ. Hoa oải hương, gỗ đàn hương và cam bergamot là những loại tinh dầu phổ biến để giảm căng thẳng. Các loại như ylang-ylang và hoa nhài được cho là có tác dụng thúc đẩy ham muốn tình dục. Một số, như tinh dầu chanh, được cho là có thể giải quyết được danh sách các tình trạng ốm nghén, đau nhức và mụn trứng cá. Nhưng có một vấn đề với các tuyên bố về tinh dầu: Khoa học chưa bắt kịp mức độ phổ biến của chúng. Chỉ đơn giản là chưa có đủ nghiên cứu quy mô lớn, được đánh giá ngang hàng ở người để chứng minh liệu tinh dầu thực sự có thể cải thiện sức khỏe hoặc tâm trạng hay không.
Với suy nghĩ này, hãy làm rõ tinh dầu là gì, cách chúng hoạt động của chúng và các nghiên cứu nói gì về tinh dầu.
Có gì trong tinh dầu của bạn
Tinh dầu là những chiết xuất cô đặc cao từ nguyên liệu thực vật - chẳng hạn như hạt, hoa, thân hoặc rễ. Nhưng người tiêu dùng thường khó biết họ thực sự đang mua gì. Thị trường không được quản lý, vì vậy có xu hướng có nhiều sự khác biệt giữa các loại tinh dầu - ngay cả giữa những loại có nguồn gốc từ cùng một thương hiệu.
Mark Moss, một nhà tâm lý học nghiên cứu tinh dầu tại Đại học Northumbria ở Vương quốc Anh cho biết trong một email gửi tạp chí Discover: "Thành phần cấu thành của tinh dầu sẽ thay đổi theo từng đợt, vì chúng được chiết xuất từ các loại thực vật thay đổi theo từng quốc gia, từng cánh đồng và thậm chí trong cùng một loại cây từ sáng đến tối".
"Các thành phần chính sẽ luôn ở đó, nhưng nồng độ tương đối sẽ khác nhau" - Mark Moss nói thêm.
Một điều quan trọng khác cần lưu ý là các loại tinh dầu chưa trải qua quá trình kiểm tra và phê duyệt nghiêm ngặt của FDA như các loại thuốc không kê đơn có sẵn tại hiệu thuốc gần nhà bạn. Vì vậy, tinh dầu có tác dụng gì đối với sức khỏe, nếu có, vẫn còn khá mù mờ.
Hideki Kashiwadani, một nhà nghiên cứu sinh lý học tại Đại học Kagoshima, Nhật Bản, cho biết: "Tinh dầu không phải là thuốc vì tác dụng của nó vẫn chưa được đánh giá đầy đủ về mặt khoa học".
Mặc dù vậy, tinh dầu có sức hấp dẫn rộng rãi, đặc biệt là đối với những người ngày càng không hài lòng với y học phương Tây hiện đại. Và liệu pháp thay thế bằng tinh dầu này không có dấu hiệu chậm lại.
Cách sử dụng tinh dầu
Hầu hết các loại tinh dầu được hít qua khuếch tán hoặc thoa tại chỗ lên da sau khi được trộn với tinh dầu chuyển hóa. Các loại tinh dầu khác được cho là có thể uống được, nhưng các chuyên gia y tế và cơ quan y tế thường cảnh báo về độ an toàn của phương pháp này.
Khi bạn hít tinh dầu thông qua liệu pháp hương thơm, các hợp chất sẽ được hấp thụ thông qua các thụ thể trong mũi của chúng ta, chúng sẽ gửi thông điệp đến hệ thống khứu giác của chúng ta, phần não chịu trách nhiệm về khứu giác của chúng ta. Cuối cùng, những thông điệp này đến các khu vực khác của não, chẳng hạn như hệ limbic, có vai trò trong cảm xúc của chúng ta.
Khi tinh dầu được sử dụng tại chỗ vì lý do thẩm mỹ hoặc để điều trị đau nhức, các hợp chất này sẽ được hấp thụ vào da và cuối cùng đi vào máu trước khi chúng được gan chuyển hóa.
Nhưng ngoài ra, ngay cả các nhà khoa học cũng gặp khó khăn trong việc tìm hiểu xem các loại tinh dầu khác nhau thực sự có tác dụng gì. Vì không có tiêu chuẩn nào được chấp nhận cho các loại tinh dầu, Kashiwadani giải thích rằng các nhà khoa học thường cảm thấy khó khăn khi sao chép thí nghiệm của một nhà khoa học khác.
Moss nói: "Một trong những vấn đề với tinh dầu là thiếu tiêu chuẩn và bạn không thể biết liệu hai nhà nghiên cứu có thực sự đang thử nghiệm cùng một loại tinh dầu hay không".
Nhưng những vấn đề khác - vốn phổ biến một cách đáng ngạc nhiên trong nghiên cứu khoa học - lại càng làm phức tạp thêm vấn đề. Ví dụ, các nghiên cứu trên con người về tinh dầu còn rất ít và xa. Trong số các nghiên cứu được thực hiện trên người, nhiều nghiên cứu liên quan đến số lượng nhỏ người tham gia, điều này có thể làm sai lệch kết quả. Theo quy luật chung, các bài đánh giá hoặc tổng hợp, đưa ra kết luận từ một số lượng lớn các nghiên cứu tương tự, có xu hướng đáng tin cậy và toàn diện nhất.
Chúng ta cũng phải nhớ rằng mối tương quan không có quan hệ nhân quả bằng nhau. Nói cách khác, một sự liên kết đơn thuần giữa hai điều không đủ để chứng minh mối quan hệ nguyên nhân và kết quả trực tiếp. Vì vậy, ngay cả khi một nghiên cứu cho thấy những người ngửi thấy mùi thơm của hoa oải hương cảm thấy ít lo lắng hơn, thì một số thứ khác có thể chịu trách nhiệm về hiệu ứng này (chẳng hạn như hô hấp được kiểm soát).
Trên hết, kết quả từ các nghiên cứu khoa học đôi khi có thể bị hiểu sai hoặc bị thổi phồng so với tỷ lệ. Khi các nhà khoa học nghiên cứu các phương pháp điều trị, họ đang tìm kiếm những thay đổi "có ý nghĩa thống kê". Tất cả điều này có nghĩa là kết quả không thể được giải thích chỉ bằng sự ngẫu nhiên. Vì vậy, tác động của một loại tinh dầu có thể rất quan trọng về mặt khoa học, nhưng lại thiếu nhiều so với những gì chúng ta có thể coi là có ý nghĩa.
Do những thiếu sót của các nghiên cứu về tinh dầu, nhiều thông tin liên quan đến lợi ích của chúng có xu hướng mang tính giai thoại hoặc bắt nguồn từ dân gian. Và sự an toàn của chúng vẫn chưa được kiểm tra đầy đủ. Vì vậy, điều quan trọng là mọi người phải nhớ rằng tự nhiên hoặc hữu cơ không trực tiếp chuyển thành "an toàn" hoặc "có lợi". Các hợp chất thực vật - đặc biệt ở liều lượng cao - có thể độc hại, gây khó chịu hoặc có thể gây ra các phản ứng dị ứng hoặc tương tác thuốc.
Tinh dầu là "Thuốc"
Nhưng tinh dầu có thể không hoàn toàn vô giá trị. Dựa trên công trình nghiên cứu của chính mình, Moss cho biết tinh dầu hương thảo, cây xô thơm và bạc hà có thể cải thiện trí nhớ và nhận thức ở một mức độ. Ông cũng nói rằng hoa oải hương có liên quan đến việc cải thiện giấc ngủ. Chỉ cần không mong đợi các loại tinh dầu là chất kích thích thần kỳ. Chúng khác xa so với việc dùng thuốc và không nên thay thế chăm sóc y tế tiêu chuẩn.
"Tác dụng của các loại tinh dầu là nhỏ. Chúng không phải là thuốc chữa bách bệnh. Chúng có thể mang lại những lợi ích nhỏ cho các cá nhân và theo quan điểm của tôi, chúng nên được xem như những biện pháp nâng cao đời sống tự chăm sóc bản thân hơn là những phương pháp điều trị như vậy" - Moss nói.
Vậy nếu việc xoa gối của bạn với dầu hoa oải hương mang lại cảm giác thích thú và thư giãn - thậm chí thông qua hiệu ứng giả dược - thì thực sự có gì sai với điều đó không?
"Đừng đi tìm giải pháp cho các vấn đề. Xem xét tiềm năng để tận hưởng trải nghiệm. Đó là một lợi ích tự thân" - Moss nói.
Tinh dầu có phải là phương pháp điều trị an toàn và hiệu quả cho một số điều kiện y tế? Ban giám khảo vẫn chưa có mặt, nhưng tạp chí Discover đã làm một số công trình, đã xuất bản khám phá tác dụng của một số loại tinh dầu phổ biến đối với động vật và con người. Nếu bạn đang nghĩ đến việc thử các loại tinh dầu, hãy đảm bảo rằng bạn đã hỏi ý kiến bác sĩ trước.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!