Mỗi dịp Tết đến xuân sang, bên cạnh bánh chưng, hoa đào, thì mâm ngũ quả là thứ không thể thiếu trên bàn thờ của mỗi gia đình người Việt.
Theo quan niệm của người phương Đông, ngũ quả được thể hiện cho 5 hành: Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, 5 yếu tố cấu thành nên vũ trụ.
Ngoài ra, mâm ngũ quả còn mang ý nghĩa an khang, thịnh vượng, giúp cho năm mới được suôn sẻ, may mắn.
Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả khác nhau, mỗi loại tượng trưng cho một ước nguyện của gia chủ thông qua tên gọi và màu sắc của loại quả đó.
Không những thế, "ngũ" còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn: Phúc, quý, thọ, khang, ninh.
Ở mỗi miền, tùy theo quan niệm và phong tục tập quán, mà người ta lại có những cách bày mâm ngũ quả khác nhau.
Miền Bắc
Người miền Bắc bày mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông là vạn vật dung hòa cùng trời đất. Vì thế, mâm ngũ quả cũng phải phối theo 5 màu: kim-trắng, mộc-xanh, thủy-đen, hỏa-đỏ, thổ-vàng.
Mâm ngũ quả của người miền Bắc thường có 5 loại quả: chuối, bưởi, đào hồng, quýt.
Cách trình bày truyền thống là: chuối ở dưới cùng đỡ lấy toàn bộ các loại quả khác, chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ vàng, các loại quả khác bày xung quanh, những chỗ còn trống cài xen kẽ quýt nhỏ hoặc quất.
Miền Trung
Người miền Trung không quá câu nệ hình thức, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng cúng tổ tiên. Bởi thế, mâm ngũ quả mỗi nhà lại khác nhau, miễn là tươi ngon.
Các loại quả thường thấy trong mâm ngũ quả của người miền Trung là thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt,...
Miền Nam
Người miền Nam bày mâm ngũ quả với mong muốn: "Cầu sung vừa đủ xài" ước mong năm mới đủ đầy, sung túc, tương ứng với 5 loại quả: mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.
Người miền Nam kỵ cúng một số loại quả vì theo phát âm tên gọi mang ý nghĩa không tốt như: chuối gần với từ chúi nhủi, làm ăn không phất lên được; lê gần với từ lê lết, đổ bể, dễ thất bại; cam, quýt với ý nghĩa quýt làm cam chịu.
Mâm ngũ quả ngày Tết là nét văn hóa đặc trưng của người Việt, dù có khác nhau giữa các vùng miền nhưng trên hết đều thể hiện sự thành kính hướng về nguồn cội, tổ tiên và ước mong một năm mới an khang, hạnh phúc, đủ đầy.
Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!