Tranh Đám Cưới Chuột được nghệ nhân làng Đông Hồ Lê Kiêm phóng tác và bổ sung thêm hai câu thơ chữ Quốc ngữ “Oai phong tán tía lọng vàng / Ngựa anh đi trước lọng nàng theo sau”.
Tranh “Đám cưới chuột” (hay “Trạng Chuột vinh quy”) là một bức tranh vừa hài hước vừa châm biếm sâu xa.
Cụ thể, “đám cưới chuột” theo nghi lễ ngựa anh đi trước, kiệu nàng theo sau. Chuột chú rể được che lọng tía tượng trưng cho vinh quang, danh vọng lớn. Chuột cô dâu dịu dàng trong chiếc kiệu bát cổng có nhiều hoa văn trang trí. Nhân vật mèo được xây dựng với hình tượng béo tốt, mặt khó chịu, xong tay vẫn chìa ra để nhận hối lộ; còn nhân vật chuột khép nép đi cống nạp nhưng vẫn dò xét tình hình để ứng biến linh hoạt.
Họ nhà chuột đem đồ cống lễ đến biếu mèo già - Con chuột già đi đầu, hai "tay" đưa chim bồ câu ra dâng lễ nhưng sợ rụt cả cổ, cụp cả đuôi, co rúm người lại. Con chuột già thứ 2 khom cong lưng, hai "tay" run run, móng vuốt lóng ngóng, chỉ sợ tuột cả lễ vật cá chép là những thứ mà mèo ta rất thích. Con chuột thứ 3 thổi kèn, mắt vẫn liếc xem thái độ của mèo già. Con thứ 4 là chuột non cũng thổi loại kèn sâu, còng lưng, khúm núm.
Con mèo già độc ác (được tạo bởi những nét vằn vặn vẹo) giơ một "tay" trước như để giao tiếp. Những nét, vẻ dáng mặt, chân và vuốt được khuếch đại làm nổi bật bản chất tâm địa độc ác với bộ điệu giả dạng nhân từ hiền lành.
Hàng dưới là cảnh đón dâu. Chuột chú rể đầu đội mũ cánh chuồn, mình mặc áo thụng xanh, chân đi hia, ngồi trên lưng con ngựa hồng, quay nhìn về sau vẻ mặt vênh lên tự đắc vì đỗ tiến sĩ vinh quy lại được cưới vợ đẹp. Theo hầu phía sau là một con chuột đen cầm lọng và một con chuột khoang nửa đen nửa trắng cầm biển "nghinh hôn".
Toàn cảnh bức tranh chỉ ra sự tồn tại của những mặt đối lập nhau. Đám cưới không còn chỉ là việc riêng của một cá nhân, một gia đình, mà nó còn là công việc trọng đại của một xóm làng, một xã hội thu nhỏ; kẻ yếu hèn thì luôn chịu bất công và thiệt thòi.
Các họa sỹ trẻ thuộc dự án “Khôi phục tranh dân gian Kim Hoàng” đang miệt mài phóng tác tranh “Đám cưới Chuột” phục vụ dịp Tết Canh Tý 2020.
Rộng hơn thì có lẽ cũng chính là bản tính dĩ hòa vi quý của người Việt, một dân tộc có những con người mềm dẻo, dễ thích ứng với xã hội, ưa chuộng lối sống hòa bình, hợp tác để cùng nhau đi lên.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!