Làn sóng AI có đang đe dọa nghề đọc kịch bản tại Hollywood?

(Ảnh: Cheyne Gateley for Variety)

Trong ngành công nghiệp điện ảnh, người đọc kịch bản đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá tiềm năng của một kịch bản trước khi được đưa vào sản xuất. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo, nhiều người trong nghề bắt đầu lo ngại rằng công việc của họ có thể bị thay thế. Morris Chapdelaine, một nhà sản xuất phim độc lập, luôn phải đối mặt với chồng kịch bản cao ngất trên bàn làm việc. Trung bình mỗi tuần, anh đọc khoảng ba kịch bản và giao phần còn lại cho các thực tập sinh hoặc sinh viên điện ảnh, họ sẽ gửi lại cho anh các bản đánh giá chi tiết. Thế nhưng, dù nỗ lực đến đâu, anh vẫn không thể xử lý hết lượng kịch bản khổng lồ ấy.

Tại một liên hoan phim, một vài người bạn gợi ý Chapdelaine nên sử dụng trí tuệ nhân tạo để giảm tải công việc. Anh thừa nhận một cách chân thành: “Tôi từng e sợ AI. Sự thông minh và tốc độ của nó gieo vào lòng tôi một nỗi bất an khó giải thích".

Sau một thời gian tìm hiểu, Chapdelaine quyết định thử Greenlight Coverage - nền tảng ứng dụng các mô hình ngôn ngữ lớn để tóm tắt kịch bản và chấm điểm những yếu tố như cốt truyện, phát triển nhân vật, nhịp độ và lời thoại trên thang điểm từ 1 đến 10. Không chỉ dừng ở đó, hệ thống còn đưa ra kết luận tổng thể: Pass (loại), Consider (cân nhắc) hoặc Recommend (đề xuất sản xuất).

Sự xuất hiện của công cụ này đang khiến nhiều người trong ngành lo ngại: liệu AI có thể thực sự thay thế con người trong việc đọc và đánh giá kịch bản – một công việc vốn đòi hỏi cảm xúc, kinh nghiệm và trực giác nghệ thuật?

Morris Chapdelaine thừa nhận một sự thật đáng ngạc nhiên: phản hồi từ AI đôi lúc còn trung thực đến phũ phàng, vượt xa những đánh giá có thể bị chi phối bởi cảm tính của con người. Không chỉ vậy, công nghệ này còn giúp tốc độ đọc kịch bản của anh tăng gấp đôi.

Trong dây chuyền sản xuất phim ảnh, nếu có một mắt xích dễ bị AI thay thế nhất, đó chính là vị trí "người đọc kịch bản" - những "cánh cổng" thẩm định đầu tiên của Hollywood. Sở hữu khả năng phân tích và tóm tắt văn bản siêu việt, AI đang bắt đầu soán ngôi công việc vốn được xem như nền tảng của mọi quyết định sáng tạo.

Trên thực tế, làn sóng này đã bắt đầu. Tại hãng đại diện danh tiếng WME, các đại lý và trợ lý đã sử dụng nền tảng AI có tên ScriptSense để sàng lọc kịch bản và theo dõi tiến độ khách hàng. Ở chiều ngược lại, nhiều biên kịch trẻ cũng chủ động tìm đến các công cụ như ScreenplayIQ và Greenlight để nhận phản hồi cho tác phẩm của mình, dù đôi khi những nhận xét từ AI lại quá hào phóng và thiếu tính phê phán để thực sự có giá trị.

Trong khi đó, tại các trung tâm điện ảnh lớn, các đội ngũ phân tích nội dung vẫn âm thầm làm công việc của mình theo cách cũ: lật giở từng trang kịch bản như một nghề thủ công tồn tại suốt trăm năm. Thế nhưng, khi AI đang âm thầm "đổ bộ" vào mọi ngóc ngách của quy trình sáng tạo, nỗi ám ảnh bị thay thế không còn là một viễn cảnh mơ hồ, mà là một áp lực hiện hữu.

Nỗi ám ảnh về việc bị thay thế bởi AI đã xuất hiện từ rất sớm. Jason Hallock, một chuyên viên phân tích kịch bản tại Paramount, vẫn nhớ như in cảm giác khi lần đầu thử nghiệm ChatGPT “Tôi sẽ bị thay thế nhanh đến mức nào?” - anh tự hỏi - “Sáu tuần? Hay sáu tháng?”. Thay vì bị động chờ đợi, Hallock cùng Hiệp hội Biên tập viên - tổ chức đại diện cho gần 100 chuyên viên phân tích kịch bản - quyết định hành động. Đầu năm nay, họ tiến hành một thí nghiệm: yêu cầu AI phân tích một số kịch bản, sau đó so sánh kết quả với bản đánh giá của con người. Họ tìm kiếm lời giải cho bài toán hiện sinh: điều gì ở con người khiến họ xứng đáng có mặt trong quy trình, khi mà máy móc đã có thể xử lý mọi thứ nhanh hơn và rẻ hơn?

Từ những ngày đầu của nền công nghiệp điện ảnh Mỹ, chuyên viên phân tích kịch bản luôn đóng vai trò "bộ lọc" quan trọng, giúp sàng lọc những viên ngọc thô từ vô số bản thảo. Những người ủng hộ AI lập luận rằng thuật toán có thể thực hiện quá trình này hiệu quả hơn, khách quan và công bằng hơn, từ đó mở đường cho những tiếng nói mới thay vì chỉ phụ thuộc vào cảm tính cá nhân. Nhưng câu hỏi đặt ra là: sự hiệu quả ấy có đánh đổi đi điều làm nên linh hồn của công việc này hay không? Con người không chỉ đọc và chấm điểm - họ cảm nhận được tia sáng sáng tạo, rung động trước nhân vật, bị cuốn vào câu chuyện và nhận ra khi nào một kịch bản thật sự có điều để nói. Liệu AI có thể nắm bắt được những rung cảm đó?

Dù vậy, cuộc xâm lăng của AI là không thể phủ nhận. Và thay vì chống đối, nhiều người trong cuộc đang chọn cách tìm hiểu và thích nghi để tồn tại.

Câu chuyện về sự giao thoa giữa điện ảnh và công nghệ được thể hiện rõ nhất qua Kartik Hosanagar, giáo sư tại Trường Kinh doanh Wharton và doanh nhân trong lĩnh vực tiếp thị kỹ thuật số. Là một người mê phim, ông có sẵn vài kịch bản trong ngăn bàn — từ một bộ phim tâm lý về startup đến một phim trinh thám xoay quanh vụ ám sát nhà ngoại giao Ấn Độ. Là người ngoài cuộc, ông từng chật vật tìm cách đưa tác phẩm của mình đến với Hollywood. Chính trải nghiệm này đã thôi thúc ông phát triển một thuật toán đánh giá tài năng khách quan, với hy vọng tạo ra một sân chơi công bằng hơn. Tuy dự án đầu tiên thất bại, nhưng nỗ lực tiếp theo đã gặt hái thành công: Hosanagar sáng lập nên ScriptSense, một trong những nền tảng AI phân tích kịch bản được chú ý nhất hiện nay. Và thông điệp của ông cũng chính là lời tuyên ngôn cho kỷ nguyên mới: “Đánh giá lượng kịch bản gấp 100 lần".

“Có một lượng lớn kịch bản chưa được đọc đến” - Hosanagar nói - “Đây là cách hiệu quả để sàng lọc chúng và xác định những tác phẩm thực sự xứng đáng được chú ý".

Tháng 3 vừa qua, Hosanagar đã bán công ty của mình cho Cinelytic, một nhà cung cấp dịch vụ đang tích hợp ScriptSense vào bộ công cụ quản lý sản xuất phim. Giám đốc điều hành Tobias Queisser cho biết: “Mục tiêu là tiết kiệm thời gian. Nhiều cơ hội bị bỏ lỡ chỉ vì không đủ nhân lực để đọc hết mọi kịch bản. Các biên kịch vô danh gần như không có cơ hội, chỉ vì tác phẩm của họ không được gửi qua các hãng đại diện lớn".

ScriptSense có thể tóm tắt kịch bản, phân tích nhân vật, so sánh với các tác phẩm tương tự và gợi ý dàn diễn viên tiềm năng. Giọng văn trung lập, không đưa ra nhận xét cảm tính.

Ngược lại, các nền tảng dành cho biên kịch như Greenlight lại khuyến khích AI đưa ra đánh giá phê bình. Jack Zhang, nhà sáng lập, cho rằng AI giỏi nhất ở việc phản ánh thị hiếu số đông - điều mà mọi biên kịch đều hướng tới. Trong khi đó, ScreenplayIQ tập trung vào đánh giá định tính thay vì cho điểm. Ứng dụng này tóm tắt cốt truyện, phân tích sự “phát triển” và “chiều sâu” của nhân vật, giúp biên kịch nhìn lại tác phẩm của mình từ góc nhìn khách quan.

“Mục tiêu của chúng tôi là hỗ trợ các nhà biên kịch ở những điểm họ cảm thấy bế tắc hoặc cần cải thiện” - nhà phát triển Guy Goldstein chia sẻ - “Nó giống như soi gương cho kịch bản của bạn - bạn viết với một ý đồ, và AI sẽ giúp xem liệu ý đồ đó có được thể hiện rõ hay không".

Để kiểm chứng năng lực của các nền tảng AI, Hallock cần có kịch bản thử nghiệm. Tuy nhiên, việc thuyết phục các biên kịch chia sẻ tác phẩm không hề dễ dàng — nhiều người lo ngại dữ liệu của họ sẽ bị dùng để huấn luyện mô hình AI. May mắn thay, một người bạn thân đã đồng ý cung cấp vài bản thảo cũ: một kịch bản viết cho kênh Syfy về loài côn trùng sát nhân, và một bản khác được mô tả là “Trái tim của bóng tối giữa vũ trụ.” Tác giả không ngại nếu AI “học” từ đó.

“Anh ấy còn đùa rằng hy vọng điều đó sẽ khiến AI tệ đi” - Hallock kể lại. Sau đó, Hallock thu thập thêm một số kịch bản khác và giao cho các chuyên viên phân tích con người. Tiếp theo, anh so sánh phản hồi của họ với logline, tóm tắt và ghi chú do sáu nền tảng AI tạo ra. Kết quả khiến giới làm phim phải giật mình:

Một thử nghiệm gần đây tại Hollywood đã hé lộ những điểm mạnh và hạn chế của trí tuệ nhân tạo trong việc đánh giá kịch bản phim. Kết quả cho thấy, phần tóm tắt ngắn gọn (logline) do AI tạo ra gần như không thể phân biệt với bản viết tay của con người - thậm chí đôi lúc còn sắc nét hơn. Tuy nhiên, khi chuyển sang phần tóm tắt chi tiết, chất lượng bắt đầu giảm rõ rệt.

“Chúng giống như bài luận lớp 11" - nhà nghiên cứu Hallock nhận xét - “Công thức lặp lại, thiếu chiều sâu".

AI cũng dễ mắc lỗi khi xử lý các kịch bản phức tạp: gán nhầm hành động giữa các nhân vật, hoặc tưởng tượng ra những tình tiết không hề tồn tại. Phần nhận xét chuyên sâu — vốn đòi hỏi tư duy phân tích và cảm nhận nghệ thuật — là nơi con người hoàn toàn vượt trội.

“AI gần như thất bại toàn diện ở phần này" - Hallock cho biết. Một kịch bản từng bị Hollywood từ chối suốt 20 năm lại được AI đánh giá là “nên sản xuất”. Theo chuyên gia Rodriguez, đây là vấn đề phổ biến: thay vì đưa ra nhận xét thẳng thắn, AI thường thiên về chiều lòng tác giả.

“Nó sẽ chỉ cho bạn thấy mọi điểm tích cực" - cô nói - “Nhưng khi cần chỉ ra vấn đề, nó không thực sự làm được". Thậm chí, một số nền tảng AI không đánh giá mà chỉ cổ vũ.

“Nó xu nịnh như một chú cún con” - Hallock ví von - “Nó chỉ muốn làm bạn hài lòng".

Jack Zhang, nhà sáng lập nền tảng Greenlight, bảo vệ hệ thống đánh giá của mình: chỉ 5% kịch bản được gắn nhãn “nên sản xuất”. “Tỷ lệ đó rất thấp” - ông nói - “Không có chuyện khen thưởng tràn lan". Trong khi đó, Kartik Hosanagar - người đứng sau nền tảng ScriptSense - cho biết hệ thống của ông không đưa ra khuyến nghị cuối cùng, một phần vì AI quá dễ xu nịnh. Ông đặt câu hỏi: “Liệu AI có thể thực sự có khả năng phê bình? Tôi nghĩ là có thể. Nhưng hiện tại thì chưa”.

Dù trí tuệ nhân tạo đang được ứng dụng ngày càng rộng rãi trong việc phân tích kịch bản, nhiều chuyên gia vẫn cho rằng con người là yếu tố không thể thay thế. Một chuyên viên nhận định: “Dù sao, chúng ta vẫn cần một người thật sự để đọc báo cáo và xem xét tài liệu. Công cụ này không tiết kiệm thời gian nhiều như họ tưởng. Những người quá lệ thuộc vào AI có thể bỏ lỡ những tác phẩm xuất sắc. Một nghiên cứu gần đây cảnh báo: các hãng phim có thể bị cám dỗ hy sinh chất lượng và độ chính xác, đổi lấy chi phí thấp và tốc độ xử lý".

Tuy nhiên, các nhà phát triển AI cho rằng nỗi lo đó là không cần thiết. Chris Giliberti, Giám đốc điều hành của nền tảng Avail, cho biết các chuyên viên phân tích hiện đã sử dụng AI cho các nhiệm vụ thường nhật, giúp họ dành thời gian cho những phần việc phức tạp hơn.

“Đây là xu thế không thể đảo ngược" - ông nói - “Cỗ xe đã lăn bánh. Công nghệ này đang giúp công việc và cuộc sống của mọi người dễ dàng hơn".

Tuy vậy, chuyên gia Sklar vẫn lo ngại về tương lai. Cô cho rằng thế hệ lãnh đạo hiện tại vẫn trân trọng vai trò của con người, nhưng lớp kế cận – thế hệ gần gũi với AI - đang dần lên nắm quyền. “Tôi sợ rằng một số người trong ngành - những người chỉ muốn cắt giảm chi phí và không hiểu hết giá trị công việc của chúng tôi - rồi sẽ xem vai trò của tôi là thừa thãi. Đó mới là điều khiến tôi trằn trọc".