Những khoảng tối trong cuộc chạy đua tìm suất an cư

Sở hữu một ngôi nhà tại các đô thị là mục tiêu của nhiều gia đình. Ảnh: Hải Hưng

Những góc khuất từ suất mua nhà ở xã hội

Tại phiên họp Chính phủ thường kỳ ngày 8/11, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh nêu rõ một thực trạng đáng lo ngại khi cơ quan này đã trực tiếp kiểm tra và ghi nhận hiện tượng xếp chỗ mua nhà ở xã hội rồi bán lại với giá chênh lệch 200-500 triệu đồng. Phản ánh từ thực tế khiến người đứng đầu ngành xây dựng đã phải nói thẳng về những biến tướng trong xét duyệt nhà ở xã hội - lĩnh vực vốn được thiết kế để hỗ trợ người thu nhập thấp.

Phát biểu của Bộ trưởng lập tức gây chú ý vì chạm vào một vấn đề không mới nhưng ngày càng phức tạp. Tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và nhiều địa phương khác, không khó để bắt gặp cảnh hàng trăm người xếp hàng xuyên đêm để chờ nộp hồ sơ nhà ở xã hội. Điều đó phản ánh sự mất cân đối giữa nhu cầu lớn của người dân với nguồn cung hạn chế. Tuy nhiên, không ít trong số những người đứng chờ lại không phải đối tượng có nhu cầu thật sự. Việc "xếp hàng thuê", "xếp suất" rồi bán lại đã hình thành một thị trường ngầm, khiến người lao động đúng diện thụ hưởng càng thêm khó tiếp cận.

Thực tế cho thấy, trong các đợt mở bán gần đây, nhiều gia đình công nhân, người thu nhập thấp dù mong mỏi được sở hữu một căn hộ nhỏ nhưng liên tục bị trả hồ sơ vì thiếu giấy tờ chứng minh thu nhập, hoặc đơn giản là… nộp không đúng thời hạn. Trong khi đó, các suất ghi danh sớm xuất hiện tràn lan trên mạng xã hội với giá chênh lệch cao. Những hiện tượng này phù hợp với nhận định của Bộ trưởng Minh rằng "một bộ phận đã lợi dụng chính sách, tạo ra giao dịch bất hợp pháp, làm méo mó ý nghĩa của nhà ở xã hội".

Không chỉ vậy, bài toán hồ sơ còn phát sinh nhiều biến tướng khác. Một số người làm nghề tự do - nhóm vốn có nhu cầu cao với nhà ở xã hội - gần như không thể đáp ứng yêu cầu về xác nhận thu nhập. Anh N.T., người từng nộp hồ sơ tại một dự án ở Long Biên (Hà Nội) chia sẻ, anh đã tìm đến những người tự nhận "hướng dẫn chuẩn hóa hồ sơ". "Họ nói chỉ cần vài triệu là sẽ gắn mình vào một công ty để xin bảng lương. Nhưng dự án lại yêu cầu giấy xác nhận tham gia bảo hiểm xã hội, tôi không có, nên bị loại ngay", anh kể. Điều đáng nói, ở các dự án khác, nếu không yêu cầu giấy này, hồ sơ "phù phép" dễ dàng qua mặt cơ quan xét duyệt.

Một chủ đầu tư là Công ty BIC Việt Nam cũng thừa nhận đã tiếp nhận nhiều trường hợp người nộp hồ sơ xin xác nhận bảng lương không đúng thực tế. Phía doanh nghiệp "rất khó phát hiện" bởi hồ sơ được doanh nghiệp hoặc đơn vị nhỏ xác nhận hợp lệ trên giấy tờ.

Từ thực tế này có thể thấy, trong khi người lao động đúng đối tượng chật vật để có bộ hồ sơ phù hợp, thì một bộ phận khác tìm cách "đi đường tắt", khiến chính sách bị đẩy lệch khỏi mục tiêu ban đầu.

"Suất ngoại giao" và thị trường ngầm ngày càng công khai

Bên cạnh việc xếp chỗ và hồ sơ giả, một biến tướng khác đang nổi lên là rao bán "suất ngoại giao". Trên nhiều diễn đàn nhà ở xã hội, các lời mời chào "mua không cần bốc thăm", "không phải xếp hàng", "bao đậu hồ sơ" xuất hiện dày đặc với mức chênh vài trăm triệu đến gần một tỷ đồng.

Trong vai người mua, phóng viên từng tiếp cận một nhóm môi giới liên quan đến dự án nhà ở xã hội tại Đông Anh. Người này khẳng định: "Chỉ cần đặt cọc 100 triệu đồng công chứng, sau 3-4 ngày anh sẽ có mã căn. Giá chênh lệch khoảng 800 triệu đồng". Khi được hỏi cơ sở pháp lý, người này chỉ nói: "Làm nghề lâu rồi, không có rủi ro đâu".

Tuy nhiên, theo thông báo của Sở Xây dựng Hà Nội, dự án này vẫn đang trong giai đoạn nộp hồ sơ và căn hộ sớm nhất phải đến ngày 24/12 mới được ký hợp đồng. Điều đó cho thấy, phần lớn các "suất ngoại giao" chỉ là giao dịch bất hợp pháp dựa trên tâm lý lo lắng của người dân.

Tại điểm tiếp nhận hồ sơ, một lãnh đạo Ban Quản lý các dự án đầu tư (Tổng công ty 319) cho biết, bản thân ông nhận được nhiều cuộc gọi hỏi về suất ngoại giao. Nhưng ông khẳng định: "Không có bất kỳ ngoại lệ nào, kể cả người quen. Mọi hồ sơ đều thực hiện công khai, minh bạch".

Dù vậy, thị trường ngầm vẫn hoạt động công khai trên mạng xã hội, chứng tỏ sự chênh lệch cung - cầu lớn đến mức cơ chế kiểm soát hiện tại không theo kịp. Đây cũng là lý do khiến Thủ tướng Phạm Minh Chính đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu không để xảy ra tình trạng người dân phải chạy vạy, chen chúc; đồng thời thúc đẩy ứng dụng công nghệ và số hóa quy trình xét duyệt để khắc phục các kẽ hở.

Theo Bộ Xây dựng, cả nước hiện có 696 dự án với khoảng 640.000 căn hộ đang được triển khai. Trong 9 tháng đầu năm 2025, hơn 50.000 căn đã hoàn thành, đạt 50,5% kế hoạch; dự kiến cuối năm 2025 đạt 89.000 căn - vẫn thấp hơn mục tiêu 100.000 căn của năm. Giai đoạn 2021-2030, Chính phủ đặt mục tiêu phát triển ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội.

Tuy nhiên, con số hoàn thành chưa theo kịp nhu cầu. Chính sự thiếu hụt đó tạo ra khoảng trống khiến các giao dịch chênh lệch, suất ngoại giao hay hồ sơ giả có đất sống.

Để khắc phục tình trạng này, Bộ trưởng Trần Hồng Minh cho biết, Bộ Xây dựng đã trình Chính phủ dự thảo Chỉ thị về chấn chỉnh và phòng ngừa tiêu cực trong xét duyệt mua - bán - thuê nhà ở xã hội. Đồng thời, Bộ cũng đang xây dựng dự thảo Nghị định về Quỹ nhà ở quốc gia và các giải pháp kiểm soát giá bất động sản nhằm ổn định thị trường nhà giá rẻ.

Đồng thời, dự thảo quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực xây dựng cũng được sửa đổi theo hướng tăng mức phạt. Mức phạt 120-160 triệu đồng áp dụng với hành vi bán, cho thuê, cho thuê mua nhà ở xã hội sai đối tượng; mức 80-120 triệu đồng áp dụng với hành vi bán lại, cho thuê lại trái quy định.

Nhà ở xã hội là một chính sách nhân văn của Nhà nước, nhưng khi cơ chế vận hành bị méo mó bởi thị trường ngầm và các giao dịch bất hợp pháp, những người đáng được hưởng lại trở thành nhóm chịu thiệt nhiều nhất. Phát biểu của Bộ trưởng Xây dựng là một cảnh báo quan trọng, đồng thời là lời nhắc về sự cần thiết phải minh bạch hóa toàn bộ quy trình, số hóa xét duyệt và xử lý nghiêm mọi hành vi trục lợi. Chỉ khi đó, giấc mơ an cư của người thu nhập thấp mới thật sự trở thành hiện thực - đúng ý nghĩa ban đầu của hai chữ "xã hội".