Công an huyện Châu Đức đang kiểm tra cơ sở tái chế nhớt thải trái phép tại xã Cù Bị. Ảnh: C.A
Từ câu chuyện thời sự nóng cách đây vài ngày, khi Công an huyện Châu Đức (tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) phát hiện 1 vụ tái chế nhớt thải trái phép quy mô lớn trong nhà xưởng thô sơ trên địa bàn, nhiều người quan tâm về bức tranh tổng thể phía sau đó: Những bất cập trong quản lý và thu gom nhớt phế thải trên cả nước hiện nay.
Nhiều hậu quả với kinh tế, xã hội
Anh Nguyễn Văn Bé, chủ một gara ô tô tại đường Tạ Quang Bửu, Quận 8, TP Hồ Chí Minh cho biết, hàng tuần, luôn có người đến gara của anh để thu mua dầu nhớt thải. "Họ đi xe gắn máy, thường 1 tháng 2 thu mua 1 lần với giá 5 nghìn đồng/lít. Hỏi thì họ nói thu gom cho thương lái để làm chất đốt, nhưng ai cũng biết là không phải như vậy".
Bởi những chủ cơ sở như anh Bé, không xa lạ gì với các loại dầu nhớt giả bán tràn lan trên thị trường. "Họ mang tới đây tiếp thị hoài, mẫu mã bao bì thì nhái các thương hiệu nổi tiếng, nhưng giá cả chỉ bằng 2/3, không có hóa đơn chứng từ. Ai cũng biết là hàng giả, nhiều nơi họ chấp nhận sử dụng để thay cho xe thồ, xe Trung Quốc, nhưng ở đây tôi không bao giờ dám mua".
Các thùng phi chứa nhớt phế thải nguyên liệu được thu mua trôi nổi về chưng cất thành dầu đốt công nghiệp. Ảnh: C.A
Tái chế dầu nhớt giả là một hoạt động phổ biến, chủ yếu nhằm tối đa hóa lợi nhuận, bất chấp hậu quả. Quá trình này bắt đầu từ việc thu gom dầu nhớt thải từ các tiệm sửa xe, nhà máy hoặc gara ô tô với giá rẻ, sau đó tái chế thông qua lọc cặn, thêm hóa chất, hoặc chưng cất. Các sản phẩm dầu tái chế này thường được đóng chai, giả mạo các thương hiệu lớn, rồi bán ra thị trường với giá thấp hơn nhiều so với hàng chính hãng.
Dầu thải khi thu gom được mua với giá từ 4 - 5 nghìn đồng/ lít, sau tái chế được bán với giá ít nhất là gấp đôi, mang lại lợi nhuận cao.
Về kinh tế: Dầu tái chế giá rẻ làm giảm doanh thu của các hãng dầu nhớt chính thống, gây méo mó môi trường kinh doanh. Xe cộ, máy móc công nghiệp sử dụng phải loại dầu giả này dễ gây hỏng động cơ, bó kẹt, thậm chí cháy nổ.
Về môi trường và sức khỏe: Các cơ sở tái chế thường không tuân thủ quy định, xả thải dầu nhớt độc hại ra môi trường, gây ô nhiễm đất, nước và không khí. Mỗi thùng phi 200 lít dầu nhớt thải, về mặt lý thuyết, có thể gây nguy hại cho hàng triệu lít nước sinh hoạt.
Dầu nhớt có thành phần gồm dầu gốc khoáng là phân đoạn dầu mỏ có nhiệt độ sôi trong khoảng 350-500 độ C và các phụ gia. Trong quá trình sử dụng, trong dầu nhớt xuất hiện các tạp chất từ bên ngoài như nước, tạp chất cơ học, nhiên liệu, kim loại… sản phẩm của quá trình oxy hóa dầu, cặn, bùn… Dầu nhớt thải hàng năm ở nước ta ước tính hơn 300.000 tấn. Đây là một nguồn ô nhiễm vô cùng lớn, đặc biệt khi không được xử lý đúng cách.
Các thành phần độc hại trong dầu nhớt thải như kim loại nặng (chì, kẽm) và hợp chất hóa học khác có thể gây ô nhiễm nước ngầm, đất và không khí. Khi tiếp xúc với môi trường tự nhiên, dầu nhớt thải tạo ra một lớp màng ngăn cản sự trao đổi oxy, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các hệ sinh thái thủy sinh. Một số hóa chất trong dầu còn được chứng minh có thể gây ung thư và các bệnh nguy hiểm khác.
Một hồ chứa nhớt thải nguyên liệu. Ảnh: CA cung cấp
Quy trình kiểm soát còn nhiều bất cập
Hiện nay, các quy định pháp lý về dầu nhớt tại Việt Nam chủ yếu tập trung vào quản lý chất lượng sản phẩm và xử lý chất thải dầu nhớt. Như Quy chuẩn Kỹ thuật quốc gia QCVN 14:2018/BKHCN, quy định các yêu cầu kỹ thuật đối với dầu nhờn dùng cho động cơ đốt trong. Áp dụng cho dầu nhờn sản xuất trong nước hoặc nhập khẩu, nhưng không bao gồm dầu tái chế hoặc dầu không chính hãng.
Nghị định 43/2017/NĐ-CP quy định về ghi nhãn hàng hóa, trong đó bao gồm yêu cầu về thông tin trên nhãn của dầu nhớt, như thành phần, nguồn gốc và hướng dẫn sử dụng. Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa năm 2007 yêu cầu các tổ chức sản xuất và kinh doanh phải đảm bảo chất lượng hàng hóa phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật.
Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định dầu nhớt thải là chất thải nguy hại, yêu cầu xử lý theo đúng quy trình và do các cơ sở được cấp phép thực hiện; Nghị định 08/2022/NĐ-CP, quy định chi tiết việc xử lý và quản lý chất thải nguy hại, trong đó có dầu nhớt thải. Và thông tư 36/2015/TT-BTNMT (đã được thay thế bởi Thông tư 02/2022/TT-BTNMT): Hướng dẫn việc đăng ký, lưu trữ và vận chuyển chất thải nguy hại, bao gồm dầu nhớt thải.
Dầu đốt công nghiệp sau khi được chưng cất từ nhớt phế thải chuẩn bị mang đi tiêu thụ. Ảnh: CA cung cấp
Dù khung pháp lý tương đối đầy đủ, nhưng việc thực thi và giám sát còn gặp nhiều bất cập. Còn lỗ hổng trong quản lý dầu tái chế khi chưa có quy định riêng. Các quy chuẩn như QCVN 14:2018 chỉ áp dụng cho dầu chính hãng, không bao gồm dầu tái chế. Điều này tạo kẽ hở pháp lý cho các cơ sở sản xuất dầu nhớt giả dựa trên dầu thải.
Thêm vào đó, các hình thức xử phạt đối với cơ sở vi phạm chưa đủ mạnh để răn đe, trong khi lợi nhuận từ dầu giả rất cao.
Ông Nguyễn Thanh Thịnh - Giám đốc kỹ thuật Công ty TNHH Vina TechLub, một chuyên gia hoạt động nhiều năm trong lĩnh vực dầu nhờn dẫn chứng thông tin của Cục Bảo vệ môi trường Hoa Kỳ EPA, cho biết: Để sản xuất 1 lít dầu bôi trơn mới với chất lượng cao, phải mất 84 lít dầu thô, nhưng chỉ cần 2 lít dầu đã qua sử dụng. Do đó, việc tái chế dầu nhớt đúng tiêu chuẩn sẽ giúp bảo vệ môi trường, tiết kiệm rất nhiều nguồn tài nguyên không tái tạo là dầu mỏ.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!