Từ xa xưa, bồ kết là loại dược liệu được rất nhiều các bà, các mẹ tin dùng để gội đầu. Theo dân gian, gội đầu bằng bồ kết có tác dụng trị gàu, làm trơn tóc, giảm thiểu tóc rụng, giúp tóc đen, óng mượt, và mọc dài nhanh hơn. Chẳng thế mà người xưa đã có câu "Bồ kết sạch gàu, mần chầu tốt tóc". Tuy nhiên, bên cạnh công dụng đối với tóc, bồ kết còn có rất nhiều công dụng khác trong điều trị các loại bệnh phổ biến như hen suyễn, sâu răng, kiết lỵ hay mụn nhọt…
Theo cuốn sách Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam (NXB Khoa học và Kỹ thuật), quả bồ kết có vị cay, mặn, tính ôn, có tác dụng thông khiếu (khiếu là các lỗ tự nhiên trên cơ thể), khử đờm, tiêu thũng và có tiểu độc. Trong y học hiện đại, một số bệnh viện đã dùng bồ kết để chữa bí đại tiện, trung tiện sau khi mổ, chứng tắc ruột với đối tượng là cả người lớn và trẻ em. Cách dùng: lấy ¼ quả bồ kết nướng thật vàng, bỏ hạt, tán thành bột mịn. Chấm bột đó vào đầu canule, đưa sâu vào hậu môn 3 đến 4cm, làm như vậy từ 3 đến 4 lần. Sau 3 đến 5 phút, bệnh nhân có thể đánh trung tiện và thông đại tiện.
Quả bồ kết còn được dùng trong các trường hợp trúng phong, hôn mê bất tỉnh, cấm khẩu, hen suyễn, mụn nhọt, viêm tuyến vú hay đau nhức răng. Thậm chí, bên cạnh công dụng chữa bệnh, quả bồ kết còn được dùng để giặt quần áo len, dạ, các loại lụa có màu, giúp áo quần không bị hoen ố và không phai màu.
Ngoài quả bồ kết, hạt bồ kết hay gai bồ kết cũng có rất nhiều công dụng chữa bệnh. Theo đó, hạt bồ kết có vị cay, tính ôn, có tác dụng nhuận táo, thông đại tiện bí kết (chứng phân chứa ở đường ruột quá lâu, thời gian bài tiết quá dài, thông thường từ 4 đến 7 ngày trở lên mới đại tiện một lần) và tiêu độc. Hạt bồ kết có thể chữa đại tiện tháo kết, lỵ mãn tính, đại tiện mót rặn, lao hạch hay ung độc. Liều dùng là từ 4.5 đến 9g một ngày, sắc nước uống hoặc dùng ở dạng hoàn tán.
Hạt bồ kết (Hình minh họa: indiamart.com)
Gai bồ kết thì có vị cay, tính ôn, có tiểu độc, có tác dụng tiêu thũng, bài nùng, sát trùng, khử phong. Công dụng của gai bồ kết là chữa mụn nhọt và tuyến vú sưng đau.
Các bài thuốc cụ thể có bồ kết:
- Chữa trúng phong, cấm khẩu, hôn mê bất tỉnh: quả bồ kết phối hợp với bạc hà mỗi thứ lượng bằng nhau, tán thành bột mịn. Tiến hành thổi bột đó vào mũi để gây hắt hơi và làm bệnh nhân tỉnh lại.
- Chữa hen suyễn, ho nhiều đờm, thở khò khè: quả bồ kết (1g), quế chi (1g), đại táo (4g), cam thảo (2g), sinh khương (1g), sắc với 600ml nước đến còn 200ml, uống trong ngày.
- Chữa sâu răng, nhức răng: quả bồ kết tán nhỏ đắp vào chân răng, hễ chảy nước miếng thì nhổ đi không được nuốt. Có thể dùng quả bồ kết đốt tồn tính (phương pháp bào chế thuốc, rang thuốc cho cháy đen bên ngoài mà bên trong vẫn còn chất thuốc) rồi xỉa vào chân răng.
- Chữa kiết lỵ, đại tiện mót rặn: hạt bồ kết, chỉ xác (lượng bằng nhau), sao vàng tán thành bột, trộn với hồ nếp làm thành viên bằng hạt ngô. Ngày uống từ 10 đến 20 viên với nước chè đặc.
- Chữa mụn nhọt: gai bồ kết phối hợp với kim ngân hoa và cam thảo (mỗi thứ từ 2 đến 8g), sắc nước uống. Đồng thời, lấy gai bồ kết, quả bồ hòn đốt thành than, tán thành bột mịn, sau đó trộn với bồ hóng bếp và nhựa thông, phết vào giấy bản làm cao dán.
- Chữa sưng vú ở phụ nữ: gai bồ kết đốt tồn tính (40g) và bạng phấn (phấn vỏ con trai) (4g). Hai vị tán thành bột, trộn đều, mỗi lần uống 4g.
Gai bồ kết (Hình ảnh minh họa: wikipedia.org).
Tuy có rất nhiều công dụng, nhưng người sử dụng cũng cần phải đặc biệt chú ý: nếu sử dụng bồ kết làm thuốc uống do cả quả, hạt, lá và vỏ của loại dược liệu này đều có độc tính. Theo lương y Hoàng Duy Tân, phụ nữ đang mang thai tuyệt đối không nên dùng bồ kết vì trong loại thuốc này có chất tẩy rửa, tính acid nhẹ làm hưng phấn cổ tử cung, dễ gây tình trạng sinh non, sảy thai, và ảnh hưởng không tốt tới thai nhi, con sinh ra có thể mang dị tật. Ngoài ra, một số trường hợp khác cũng không nên dùng bồ kết là những người có tỳ vị yếu (do bồ kết sẽ làm trướng bụng, tức bụng, bụng kêu óc ách, ăn uống khó tiêu, rối loạn tiêu hóa, làm mất ngủ) hay những người mắc bệnh về đường tiêu hóa, bệnh dạ dày, tá tràng (bồ kết sẽ làm cho bệnh nặng thêm do trong hạt bồ kết có chất kích thích, tẩy rửa). Những người đang đói cũng không nên sử dụng bồ kết vì có thể bị ngộ độc, say bồ kết, đặc biệt là những người có sức đề kháng yếu như người già, trẻ nhỏ có thể dẫn đến các triệu chứng mệt mỏi giống như bị ngộ độc thực phẩm.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!
VTV.vn - Trước khi quyết định tháo túi ngực và đặt lại, cần nắm rõ những lưu ý quan trọng để đảm bảo an toàn, đạt kết quả thẩm mỹ như ý.
VTV.vn - Tổ chức Y tế thế giới (WHO) vừa có thông tin về việc ngành công nghiệp thuốc lá đang cố gắng can thiệp vào nỗ lực bảo vệ người dân khỏi tác hại của thuốc lá.
VTV.vn - Từ đầu năm 2024 đến nay, trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ghi nhận 7 trường hợp tử vong nghi do dại và các bệnh nhân đều không tiêm phòng vaccine sau khi bị chó cắn, mèo cào.
VTV.vn - Một gia đình ở tại buôn Kô Siêr, phường Tân Lập, TP Buôn Ma Thuột sau khi ăn thịt chó có biểu hiện nôn ói nên được đưa vào bệnh viện để cấp cứu.
VTV.vn - Nam bệnh nhân 26 tuổi, điều trị tại Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai bị rối loạn tâm thần do lạm dụng thuốc lá điện tử.
VTV.vn - Mới đây, Bệnh viện Xuyên Á Vĩnh Long vừa tiếp nhận một trường hợp bé gái 11 tuổi, ngụ Vĩnh Long có khối tóc lớn trong lòng dạ dày.
VTV.vn - Trong lúc thực hiện phương pháp giác hơi, bệnh nhân nữ 54 tuổi, gặp phải sự cố cồn đổ vào người, cồn bắt lửa bốc cháy gây bỏng nặng vùng lưng và bụng.
VTV.vn - Bé trai 7 tuổi, được đưa vào viện trong tình trạng đau, chảy máu nhiều ở vùng dương vật, dương vật sưng nề bầm tím, vết thương thân dương vật lóc da tụ máu rộng 4x3 cm.
VTV.vn - Các bác sĩ Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương vừa tiếp nhận điều trị cho một nam bệnh nhân trong tình trạng nguy kịch do mắc Whitmore.
VTV.vn - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP Hồ Chí Minh vừa có cập nhật về tình hình dịch bệnh sốt xuất huyết, tay chân miệng và sởi tính đến tuần 46/2024.
VTV.vn - Sau khi ăn thịt cóc, 2 anh em ruột bị ngộ độc khiến một người tử vong, một người nhập viện cấp cứu.
VTV.vn - Hiện tại, toàn thành phố đã có 573/579 (đạt 98,9%) xã, phường, thị trấn đạt Tiêu chí quốc gia về y tế xã.
VTV.vn - Bệnh viện Nhi đồng Thành phố (TP Hồ Chí Minh) vừa cứu sống một bệnh nhi 4 tuổi, bị sốc sốt xuất huyết nặng, biến chứng suy đa cơ quan.
VTV.vn - Khoa Nội tiêu hóa, Bệnh viện Hữu Nghị Việt Tiệp Hải Phòng vừa tiếp nhận và xử trí cấp cứu liên tiếp 3 trường hợp nuốt phải tăm tre.
VTV.vn - Thanh tra Sở Y tế Hà Nội vừa công bố 14 quyết định xử phạt vi phạm hành chính các cơ sở hành nghề y, dược tư nhân, cơ sở liên quan đến lĩnh vực an toàn thực phẩm.