Tằm tự dệt tơ - Nghệ thuật từ những nong kén Phùng Xá

Sinh ra và lớn lên tại Mỹ Đức - vùng đất được mệnh danh là “thủ phủ dâu tằm” của Hà Nội, nghệ nhân ưu tú Phan Thị Thuận đã dành nhiều năm gắn bó với nghề dệt truyền thống của gia đình. Thay vì chỉ gìn giữ nghề theo lối cũ, bà dành thời gian quan sát vòng đời và tập tính sinh học của loài tằm, từ đó tìm ra hướng đi mới cho nghề dệt truyền thống.

Từ thực tế ấy, bà phát hiện rằng khi đến kỳ làm kén, tằm không chỉ nhả tơ để bao bọc cơ thể mà còn có khả năng tự liên kết sợi với nhau, đan cài thành những lớp phẳng tự nhiên. Thay vì kéo tơ và dệt bằng tay như phương pháp truyền thống, bà đã tận dụng chính tập tính này để sáng tạo nên kỹ thuật “lụa tằm tự dệt” - một phương pháp độc đáo, giúp giảm sức lao động nhưng vẫn giữ trọn độ mềm mại, óng ánh và tinh khiết của sợi tơ.

Vào mùa thu, mỗi con tằm tích lũy trong cơ thể hơn 400 mét tơ óng mảnh. Khi đến kỳ nhả tơ, hàng trăm con tằm cùng bắt đầu “dệt”, sợi tơ từ con này vắt sang con kia, đan cài chặt chẽ thành từng lớp mềm nhẹ như mây. Không cần đến khung cửi hay sự can thiệp sâu của con người, tấm lụa dần hình thành theo nhịp vận động tự nhiên của sự sống.

Mỗi sợi tơ như mang theo hơi thở của đất trời, mảnh mai nhưng bền bỉ. Khi vòng đời của con tằm khép lại, nó đã kịp để lại cho đời một tấm lụa phẳng mịn, lưu giữ dấu ấn nguyên sơ của thiên nhiên. Những tấm lụa ấy không chỉ là sản phẩm thủ công, mà còn là kết tinh của tri thức dân gian, sự sáng tạo và tình yêu nghề của con người Phùng Xá.

Ngày nay, trong bối cảnh nhiều làng nghề đứng trước nguy cơ mai một, câu chuyện “tằm tự dệt tơ” ở Phùng Xá mang ý nghĩa vượt lên trên một kỹ thuật sản xuất. Đó là minh chứng cho khả năng thích nghi và đổi mới của nghề truyền thống khi biết dựa vào chính quy luật tự nhiên, từ đó tạo ra giá trị bền vững cả về văn hóa lẫn kinh tế.

Từ những nong kén mộc mạc của vùng quê Mỹ Đức, con tằm âm thầm dệt nên vẻ đẹp vượt thời gian cho lụa Việt. Những sản phẩm từ tơ tằm nơi đây ngày càng được ứng dụng đa dạng, từ khăn tay, mặt nạ chăm sóc da đến các sản phẩm thủ công cao cấp, góp phần đưa nghề dệt truyền thống đến gần hơn với đời sống đương đại và thu hút đông đảo du khách trong nước lẫn quốc tế đến tham quan, trải nghiệm.