Liên quan đến căng thẳng giữa Nga và phương Tây, Người phát ngôn chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden mới đây cho biết, các quan chức Mỹ và Nga sẽ tổ chức một cuộc đàm phán an ninh vào ngày 10/1/2022. NATO cũng đã gửi đề xuất triệu tập họp Hội đồng Nga - NATO vào ngày 12/1. Đây là các động thái mới nhất, được kỳ vọng sẽ là cơ hội để Nga và phương Tây đối thoại, tìm phương thức tháo gỡ bất đồng, tránh làm gia tăng những nguy cơ mới cho an ninh khu vực và thế giới. Quan hệ Nga - phương Tây đặc biệt nóng lên trong những tháng cuối năm 2021 này, với các cáo buộc từ cả hai phía về những chuyển động quân sự dẫn đến leo thang căng thẳng liên quan đến tình hình Ukraine. Liên tiếp Tổng thống Nga Vladimir Putin và nhiều quan chức chính quyền Nga trả lời truyền thông gần đây đều nhấn mạnh, điều Nga chờ đợi là đối thoại với phương Tây.
Tìm kiếm cơ chế an ninh mới
Đầu tháng 12, Tổng thống Nga Vladimir Putin đưa ra ý tưởng về một thỏa thuận an ninh toàn diện, ràng buộc về mặt pháp lý với phương Tây. Đề xuất này được hiện thực hóa thành hai văn kiện dự thảo, một gửi cho Mỹ và một cho NATO vào giữa tháng 12.
Tổng thống Nga Vladimir Putin nói: "Các dự thảo thỏa thuận đã được Nga gửi đi - đây là các nội dung về an ninh chiến lược ổn định. Có một số ý kiến nói rằng Nga gửi đi tối hậu thư. Tôi khẳng định, đây là dự thảo thỏa thuận, không phải tối hậu thư".
Ông Putin khẳng định Nga nỗ lực tìm kiếm đàm phán trong hòa bình và 10 ngày qua tiếp tục hối thúc phương Tây cân nhắc các đề xuất gửi đi của Nga. Nga cũng nhiều lần nhắc đến các lằn ranh đỏ, mới nhất tuyên bố, NATO mở rộng tới Ukraine, Gruzia và Moldova là một vấn đề sống còn đối với Moscow. Vừa thúc đẩy đàm phán, vừa vạch ra các ranh giới. Theo nhiều nhà phân tích phương Tây, một cơ chế an ninh mới ở châu Âu với vai trò lớn hơn của Nga là điều nước này tìm kiếm.
Ông Andrew Marshall - Phó Chủ tịch Hội đồng Đại Tây Dương: "Nga đang yêu cầu một cách tiếp cận mới với an ninh châu Âu, trong đó NATO vĩnh viễn giữ quân đội mình xa khỏi các nước láng giềng của Nga, các nước cộng hòa thuộc Liên xô cũ. Họ muốn thay đổi cán cân chiến lược tại khu vực và một trật tự châu Âu mà họ có vai trò quyết định. Những yêu cầu này giống như việc viết lại dứt khoát các điều khoản an ninh trên lục địa châu Âu cho cả một thế hệ".
Nhiều nội dung trong hai bản dự thảo bị phương Tây cho là khó khả thi, nhưng Mỹ cũng chưa đưa ra điều khoản nào bổ sung vào thỏa thuận an ninh phía Nga đề xuất. Cũng chưa có tiền lệ nào về nghĩa vụ pháp lý với NATO để từ bỏ việc mở rộng về phía Đông.
Nga đánh giá cao tầm quan trọng của cuộc đàm phán sắp tới
Nga đồng thời nhận định, hiệu quả của cuộc họp hội đồng Nga - NATO sẽ phụ thuộc vào việc hình thành chương trình nghị sự, vào việc tất cả các thành viên của tổ chức này và Moscow có nói chuyện bình đẳng với nhau hay không. Hội đồng Nga - NATO được cho là đã mất ý nghĩa ở giai đoạn trước, vì chương trình nghị sự được NATO áp đặt lên Moscow và các đề xuất của Nga đã bị phớt lờ một cách có hệ thống. Trước đó, Nga đã đưa ra dự thảo các thỏa thuận về đảm bảo an ninh với NATO và Mỹ, trong đó bao gồm việc ngăn NATO mở rộng về phía Đông, triển khai vũ khí gần biên giới Nga và kết nạp Ukraine. Cách đây vài ngày, Tổng thống Nga Putin tiếp tục cảnh báo sẽ có các biện pháp quân sự nếu phương Tây không đáp ứng các đòi hỏi của Moscow.
Trong tuyên bố mới đây, Tổng thống Nga Putin cho rằng, vấn đề không phải "lằn ranh đỏ" mà Nga đặt ra, vấn đề là Nga không còn đường lùi, khi NATO đã dồn đến giới hạn đó. Hiện Nga thể hiện quyết tâm tìm kiếm một cơ chế an ninh mới, ổn định và toàn diện hơn với phương Tây thông qua con đường ngoại giao, nơi các mối lo chính đáng của hai bên cùng được tôn trọng và đảm bảo bằng điều khoản thỏa thuận cụ thể.
Theo truyền thông Nga, dự thảo thỏa thuận được Moscow gửi tới Mỹ và đồng minh gồm các nội dung có tính ràng buộc pháp lý để đảm bảo an ninh chung ở châu Âu. Theo đó, Nga và NATO sẽ cùng nhau rút tên lửa tầm ngắn, tầm trung khỏi biên giới của bên kia; NATO cam kết không mở rộng về phía Đông, không kết nạp Ukraine và các nước láng giềng của Nga. Moscow cũng đề nghị NATO không tập trận ở Ukraine, Đông Âu hoặc Trung Á nếu không có sự đồng ý của Nga. Theo giới phân tích, hiện chưa thể biết ai sẽ nhượng bộ ai và đến đâu, nhưng bất kỳ thỏa thuận nào giữa Nga và phương Tây đều chỉ có thể đạt được sau các cuộc đàm phán kéo dài và phức tạp.
Thời gian qua, cả NATO và Nga đều có các động thái được cho là đẩy mạnh thiết lập vùng đệm ở biên giới của nhau. Dù vậy, cả hai bên đều không muốn đi đến một kết cục xung đột, mà hậu quả là khó lường cho an ninh khu vực và thậm chí ở quy mô thế giới. Các nhà bình luận cho rằng, đây là thời điểm cần phải có các hoạt động ngoại giao thận trọng và chính xác để giảm thiểu mọi nguy cơ gây tổn hại đến hòa bình.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!