Nổi bật nhất là sự kiện người dân Benin chào đón sự trở về của 26 cổ vật sau 129 năm bị đưa sang Pháp. Đây cũng là ví dụ được xem là tiền lệ cho quá trình đàm phán, phối hợp giữa các nước phương Tây và các nước từng là thuộc địa cũ, để trao trả lại các tác phẩm nghệ thuật, các di sản về với nguồn gốc xuất xứ của nó.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và người đồng cấp Benin ký một thỏa thuận trao trả 26 cổ vật từ Pháp về cho một quốc gia Tây Phi từng là thuộc địa của nước này. Những cổ vật này đã bị đưa đi khỏi Benin từ năm 1892. Đây vẫn là một con số nhỏ trong tổng cộng 5.000 cổ vật mà Benin đang yêu cầu được trả lại.
Tổng thống Benin Patrice Talon cho biết: "Việc hồi hương 26 tác phẩm nghệ thuật này chỉ là một bước trong quá trình tìm kiếm lại sự công bằng và đưa trở lại rất nhiều cổ vật khác đã không còn thuộc về người Benin".
Sự kiện này được xem là dấu mốc quan trọng trong nỗ lực đấu tranh, vận động đã kéo dài nhiều năm của các nước châu Phi, nhằm hồi hương các cổ vật từng thuộc về mình. Các nỗ lực này diễn ra trong bối cảnh ngay trong lòng nhiều nước châu Âu, cũng đang loay hoay vật lộn với làn sóng phản đối một số di sản của chủ nghĩa thực dân cũ.
Bà Gaelle Beaujean - Phụ trách Bộ sưu tập châu Phi, Bảo tàng Quai Branly nói: "Tôi nghĩ khi những cổ vật này được trở lại trưng bày tại đất nước xuất xứ của chúng, điều đó thật ý nghĩa".
Các nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuật của Pháp ước tính, khoảng 90% di sản văn hóa có nguồn gốc thuộc châu Phi được cho là đang được lưu giữ tại châu Âu. Chỉ tính riêng Bảo tàng Quai Branly ở Paris đã lưu giữ khoảng 70 nghìn cổ vật châu Phi. Bảo tàng Anh tại London đang sở hữu hàng chục nghìn cổ vật khác.
Tại Pháp, cổ vật nằm trong phạm vi Luật bảo vệ di sản. Trong luật này có 3 điểm liên quan như: Không chuyển nhượng, không tiêu hủy và không tịch thu các tác phẩm nghệ thuật được lưu trữ và trưng bày tại các viện bảo tàng. Nội dung này cũng đã gây ra những tranh cãi, theo đó Luật di sản được đề xuất có thể sửa đổi, tạo điều kiện cho quá trình trao trả cổ vật của các nước châu Phi và nhiều quốc gia từng là thuộc địa khác. Tổng thống Pháp Macron từng tuyên bố ông muốn việc sửa nổi này sớm được thực hiện.
Xúc tiến trao trả cổ vật bị đánh cắp về nơi xuất xứ
Có một dạng cổ vật khác cũng đang được các quốc gia xúc tiến trao trả lại nơi xuất xứ, đó là cổ vật từng là đối tượng bị đánh cắp, hay buôn lậu. Mỹ thời gian qua trở thành nước đi đầu trong thực hiện việc này.
Cuối tháng 2/2022, hàng chục cổ vật thuộc sở hữu từ nhà sưu tập, cũng là tỷ phú sáng lập quỹ đầu cơ Michael Steinhardt, đã được trả lại cho người dân Hy Lạp sau cuộc điều tra kéo dài nhiều năm. Cổ vật được trả về, sau khi văn phòng công tố quận Manhattan, New York tuyên bố, nhà tỷ phú phải giao nộp số cổ vật trị giá 70 triệu USD đã mua bất hợp pháp từ Hy Lạp và nhiều nước khác.
Ông Ricky Patel - Cơ quan điều tra an ninh nội địa Mỹ cho biết: "Dù các nước đã có nhiều nỗ lực ngăn chặn nạn cướp bóc cổ vật, tình trạng này vẫn diễn ra. Buôn bán cổ vật là ngành tội phạm có giá trị đến hàng tỷ USD và khi những món đồ này trở về được nhà, giá trị ý nghĩa là không thể đong đếm".
Vào cuối năm ngoái, Cơ quan tư pháp thành phố New York đã trao trả 200 cổ vật trị giá 10 triệu USD cho Italy. Hồi giữa năm ngoái, nước này cũng trao trả 27 cổ vật cho Campuchia, sau nhiều năm điều tra thu hồi các cổ vật bị buôn lậu. Kể từ tháng 8/2020, cơ quan tư pháp thành phố New York đã trao trả hơn 70 cổ vật bị đánh cắp từ 14 quốc gia.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!